Boodschappers van het licht

De uit India afkomstige godsdienst die in Nederland ongeveer 12.000 aanhangers heeft, is in ons land nog redelijk onbekend. Sikh betekent leerling van godsdienst en filosofie. Volgelingen van deze uit India afkomstige religie zien hun geloof als de weg om al lerend steeds dichter bij God te komen. Dat doen ze onder andere door gebed, het volgen van leefregels en het dienen van de samenleving. Sikhs laten zich daarbij inspireren door Guru Nanak Dev Ji (1469-1539) die aan het eind van de vijftiende eeuw de religie stichtte. De tempel in Amsterdam Slotervaart is naar hem vernoemd. De Guru Nanak Gurdwara is een van hun drie gebedshuizen in de hoofdstad. Daarnaast zijn er tempels in Den Haag, Almere en Rotterdam.
Sikhs geloven in reïncarnatie. Zij streven naar het beëindigen van de reïncarnatiecyclus ten einde goddelijke verlossing te bereiken. Volgens hun belangrijkste religieuze boek de Guru Granth Sahib, vormt de terugkerende levenscyclus de hel. De hemel wordt volgens datzelfde boek gezien als een plek waar de heiligen verblijven. Sikhs geloven dat in elk mens een deel van God, de bron van al het goede zit, en vinden respectvol en gelijkwaardig omgaan met anderen dan ook heel belangrijk.

Net als in veel andere religies vormt het luisteren naar religieuze verzen een belangrijk deel van de samenkomst. Als ik op zondagmorgen om half 11 het Amsterdams gebedshuis betreed, vult de stem van de voorganger het gebedshuis. Onder begeleiding van de woorden uit het langste vers van de Guru Granth Sahib is er ruimte voor een persoonlijk gebed. Na een samenzijn met onder meer zoete Indiase thee, hartige deeghapjes en een oranje zoete lekkernij begint rond 12 uur de dienst in de Diwan, de gebedszaal. Als sikh kan het een uitdaging zijn om je te verdiepen in de teksten van het geloof. Dat merk ik al bij binnenkomst als ik het grote witte bord zie met de boodschap voor die dag, volledig in het Sanskriet, de oude Indiase taal, die ook de 23-jarige Hargurjid Singh die ons rondleidt, nog niet helemaal kan vertalen. Hij is niet de enige. Veel volwassenen kunnen de teksten goed verstaan. Maar veel ouders hebben als tweeverdieners een druk leven, waardoor kinderen niet meer automatisch Sanskriet leren. Daarom kan iedereen vanaf 7 jaar taallessen volgen in het bijbehorende schooltje.

De gehele samenkomst duurt ongeveer anderhalf uur. Voor de jeugdige bezoekers is dat een behoorlijke tijd om in kleermakerszit aandachtig te luisteren naar de om de drie maanden wisselende, uit India afkomstige voorgangers. Maar dat er voor kinderen geen aparte diensten zijn lijkt ze niet te hinderen. In de sfeervolle, kleurrijke en lichte zaal is er ruimte om met elkaar te spelen en zelfs rond te rennen, zolang ze de samenkomst niet teveel verstoren. En dat doen ze ook niet.

De rest van het kleurrijke gezelschap, van wie velen traditionele kleding dragen als pofbroeken, rokken en tulbanden, luistert aandachtig naar de lofzangen en gebeden. Als teken van respect dragen bezoekers in de gurdwara geen schoenen of sokken en is een tulband of sjaal om het hoofd verplicht. Verder is het gebruikelijk dat iedereen in kleermakershouding zit. De sikhs tonen zo hun nederigheid voor het heilige boek en de gelijkheid tussen allen die in de tempel aanwezig zijn.
Sikhs geloven in de gelijkheid van man en vrouw. Vrouwen gaan mee voor in de religieuze samenkomsten en hebben taken binnen de sikh-gemeenschap en het maatschappelijk leven.
Gelijkwaardigheid is belangrijk. Dat veel sikhs aan hun naam Singh (voor de mannen, leeuw) of Kaur (prinses) toevoegen is daar een ander sprekend voorbeeld van.

De Guru Granth Sahib, waaruit tijdens de tempeldienst veel wordt voorgedragen, is voor sikhs meer dan een boek: zij zien het als de ziel van hun leidslieden uit vroeger tijden, de tien goeroes. Het woord goeroe betekent zowel duisternis als licht. Goeroes worden gezien als boodschappers van God die alle duisternis wegnemen. Het heilige boek van maar liefst 1430 pagina’s bevat naast composities van de goeroes ook geschriften van moslims en hindoes. Hierin toont zich een belangrijks aspect van het sikhisme: deze gelovigen zien ook andere religies als een weg om dezelfde God te bereiken.
In de Guru Granth Sahib staan die woorden die de leerling dichterbij God kunnen brengen. Daarom wordt het boek met de grootste zorgvuldigheid en eerbied behandelt. Dat zie je alleen al aan de manier waarop mensen het begroeten. Met het grootste ontzag wandelen bezoekers naar hun Guru, waar zij hun waardering laten blijken door een kniebuiging en het aanraken van de vloer met hun voorhoofd. Ook wordt de ruimte waarin het boek ligt constant afgestoft om het schoon en rein te houden en heeft het boek een eigen kamer waar het elke nacht wordt opgeborgen.

In India zijn armen van alle gezindten welkom om mee te eten uit de gaarkeuken van de sikh-tempel. Gelovige Hargurjid Singh vertelt: “In Nederland is de armoede veel minder, maar ik vind het wel jammer dat we in ons gebedshuis niet zoveel mensen zien die moeilijk kunnen rondkomen. Daarom deelden we eind vorig jaar twee keer eten uit bij een voedselbank.”
Omdat sikhs dierenwelzijn en verantwoord met de aarde omgaan belangrijk vinden, eten ze geen vlees of eieren.

Sikhs zetten zich al van oudsher in voor een rechtvaardiger samenleving. Dat doen ze bijvoorbeeld ook door de dasvand, het afstaan van tien procent van hun inkomsten aan een goed doel. Ze hebben daarnaast een lange geschiedenis in het opkomen voor mensen die worden onderdrukt. Zo zorgden goeroes ervoor dat de sati, het levend mee verbranden van vrouwen met hun overleden man, werd afgeschaft. Ook zetten zij zich in voor gelijke vrouwenrechten, onderwijs en vrijheid van godsdienst. Hun geloof vonden zij daarbij vaak belangrijker dan hun eigen leven. Zo kregen de vijfde goeroe Arjan Sahib (1563-1606) en de negende goeroe Tegh Bahadur (1621-1675) beiden op last van de toenmalige moslimheerser de doodstraf, omdat zij opkwamen voor de vrijheid van godsdienst. De geboortedagen van de goeroes zijn dan ook belangrijke feestdagen.

Het aantal sikhs wordt wereldwijd geschat op zo’n 27 miljoen. De meesten van hen – ruim 22 miljoen – wonen in India, voornamelijk in de Punjab. In die die deelstaat maken sikhs de meerderheid van de bevolking uit. Door ongeregeldheden in de Punjab kwamen er begin jaren tachtig meer sikhs naar Nederland dan in de twee decennia daarvoor. In de jaren negentig nam het aantal economische migranten met een grote sprong toe. De Nederlandse sikhs wonen vooral in de Randstad maar in de loop der jaren is daarnaast ook een sikh-gemeenschap in Eindhoven ontstaan.
De meeste sikhs die India hebben verlaten, wonen echter in Engeland, de Verenigde Staten Amerika en Canada. “In Canada is een sikh minister van defensie. Mede daardoor krijgt het geloof langzaamaan meer bekendheid”, aldus Kulwinder Singh (27). In Nederland is de bekendheid met het sikhisme minder. Zo denken mensen vaak dat de 20-jarige Manisha een moslima is. En Bhai Jaswinder (40) merkt dat mensen soms angstig op hem reageren. “Ik raakte laatst aan de praat met een meisje die zei: ‘Je bent hartstikke aardig maar in de trein was ik nooit naast je gaan zitten door je baard en tulband’.”

Bekeerlinge Sonja Kaur krijgt weleens onbegripvolle reacties. “Ik moet me altijd kleden volgens de regels, de religieuze symbolen bij me dragen en mijn haar bedekken. Mensen vinden dat weleens bezwaarlijk; dan zeggen ze dat ik door de hoofddoek bijvoorbeeld geen werk zal kunnen vinden.”
Voor haar is dat geen reden om af te wijken van de regels. “De discipline is een van de dingen die ik het meest waardeer in het geloof. Het volgen van de strikte voorschriften maakt me tot een sterker persoon. Ook voel ik me heel erg thuis in deze sikh-gemeenschap. Er wordt hier niet gelet op uiterlijk of je achtergrond. Je kunt hier zijn wie je bent. En je hoeft niet alle regels te volgen om er hier bij te horen. Iedereen heeft zijn of haar eigen weg.” Jaswinder Singh probeert, naast het volgen van de regels, zijn geloof ook actief in zijn werk en dagelijks leven uit te dragen. “In mijn werk bij een woningorganisatie vind ik goed luisteren, zeker in het geval van mensen met soms grote problemen, heel belangrijk. Daarnaast probeer ik goed voor anderen te zorgen en hard te werken. Dat zijn belangrijke waarden in het sikhisme, maar eigenlijk overal toepasbaar, evenals het zoeken naar rust en het werken aan een fit lichaam. In de samenleving zie je ook dat mensen daarnaar zoeken, bijvoorbeeld door te mediteren.”
Voor de 20-jarige Manisha is het sikhisme een levensstijl die haar helpt in haar zoektocht om een goed mens te zijn. “Ik verdiep me in de geloofsleer en mediteer veel. Onze ziel is immers een deel van God, dus het is een mooie manier om me met hem te verbinden.”
Ook voor Jaswinder en Kulwinder is het bidden belangrijk. Kulwinder: “Vanaf 2 uur kun je al opstaan om te bidden, maar meestal doe ik dat rond 4 à 5 uur. Ik waardeer dat vroege opstaan. Er is dan minder ruis van buiten.”

Jaswinder, Kulwinder, Sonja en Manisha beleven allemaal op hun manier hun geloof, maar allen zijn ze khalsa, mensen die zich volledig toewijden aan het geloof. Naast gezond leven mogen zij geen seks voor het huwelijk hebben en geen overspel plegen, moeten ze drie keer per dag bidden en mogen ze hun haar niet knippen. De kangha, het kammetje waarmee ze het twee keer per dag kammen, dragen ze onder hun tulband of hoofddoek. Daarnaast dragen ze een speciale ruimvallende onderbroek (kachna) en een stalen armband om verlangens te onderdrukken en hen te weerhouden van het doen van slechte dingen. Ook de kirpaan, een dolk, is een belangrijk religieus symbool voor de (mannelijke) sikhs. De dolk staat voor het opkomen en beschermen van mensen die worden onderdrukt.

Het sikhisme kent daarnaast een gearrangeerd huwelijk, al gaat men daar niet altijd even strikt mee om. Jaspal Singh (66), een van de vijf bestuurders van de tempel: “Mijn dochters mogen zelf beslissen met wie ze trouwen, als de bruiloft maar in een van onze gebedshuizen plaatsvindt en hun echtgenoot respect toont voor het sikhgeloof.”
De Guru Granth Sahib speelt bij de huwelijkssluiting een belangrijke rol. Dat geldt ook bij andere ceremonies zoals de naamgeving na de geboorte en bij overlijden. Dan wordt het boek zelfs in zijn geheel voorgelezen voor de gestorvene.
Ondanks het feit dat de achterblijvenden niet weten of hun overleden dierbare de zo verlangde verlossing bereikt, hoeft het overlijden van een geliefd persoon geen moment van grote rouw te zijn. Het gaat immers niet om het lichaam maar om de ziel. En die is nu onderweg naar zijn verlossing. Of naar een volgend leven dat hem daar weer een stapje dichterbij brengt.