Groene predikant Annemarie van Wijngaarden ziet duurzame kansen

Annemarie van Wijngaarden is bijna achttien jaar predikant geweest in De Ark in Amsterdam-Noord. Nadat ze in 2019 met emeritaat ging, volgde Annemarie de cursus Voeding naar draagkracht aan de HOVO. “De cursus ging over het wereldwijde probleem van het voeden van de groeiende wereldbevolking, met de huidige energie-, water- en stikstofcrisis, en de klimaatcrisis in het algemeen. Die keuze was niet toevallig, omdat het onderwerp me al langer aan het hart gaat. Toen kwam ook het boek Groene Theologie van Trees van Montfoort uit en realiseerde ik me dat we als theologen en als kerk veel te doen hebben.” Ze besloot het initiatief te nemen en zette zich in voor het oprichten van een werkgroep Groene kerk binnen de PKA, met als doel alle wijkkerken in Amsterdam groene kerk te maken.

Iedere geloofsgemeenschap in Nederland kan groene kerk worden, en daarvoor kunnen ze klein beginnen. “Het voornemen dat je je zal inzetten voor duurzaamheid en elk jaar een stap richting duurzaamheid zal zetten, is genoeg”, legt Annemarie uit. “De reden dat er niet een heel expliciet plan hoeft te zijn, is omdat er zo veel manieren zijn om te verduurzamen, daar geeft de website van GroeneKerken heel veel informatie over.” Groene stappen zijn bijvoorbeeld het houden van groene vieringen, zonnepanelen aanschaffen en overstappen op vegetarische gemeentemaaltijden.

Op de website groenekerken.nl kan een kerk zich opgeven en een aanvraag doen voor het bordje ‘Wij zijn groene kerk’, zodra ze een plan hebben opgesteld.  Wat voor functie heeft zo’n bordje dan precies? Annemarie antwoordt: “Behalve de uitstraling kan zo’n bordje gemeenteleden herinneren aan de voornemens, doordat je het bij binnenkomst van een kerk ziet hangen. Ook kunnen mensen vragen wat de kerk dan aan duurzaamheid doet. Het blijft daarbij belangrijk het thema ook op andere manieren onder de aandacht te brengen, zoals het organiseren van activiteiten waardoor gemeenteleden elkaar aansporen om niet alleen als kerk te verduurzamen, maar ook zelf duurzamer te leven.”

Dat duurzaamheid een rol speelt in de kerk is bijna vanzelfsprekend. Annemarie legt uit dat je in de Bijbel aansporingen kunt vinden om alle levende wezens en de natuur met eerbied te behandelen. “De mens staat niet bóven, maar is een deel van het geheel van de schepping. Bovendien speelt het begrip naastenliefde een grote rol. Je naasten zijn alle mensen met wie je te maken hebt, dus ook de mensen aan de andere kant van de planeet, die we nu uitbuiten door onze westerse leefstijl. Verder komen er in de Bijbel een aantal teksten voor, zoals het sabbatsgebod waardoor er één dag per week niet gewerkt wordt, de dieren rust krijgen en af en toe het land braak komt te liggen. Dat betekent een natuurlijke rem op maximale productie en uitbuiting van de aarde.”

Echter, volgens de traditionele uitleg van enkele Bijbelteksten zou Adam, de eerste mens, de schepping mogen beheren en beheersen. “Dat ‘beheersen’ is in de haarvaten van de samenleving gaan zitten, je kunt er een aansporing in lezen dat de mens boven de schepping staat en de aarde voor eigen gewin gebruikt, en dat is slecht uitgepakt.” Annemarie noemt nog een hoopvol Bijbels begrip: “Als je met dankbaarheid kijkt naar de schepping, en je realiseert dat we het leven gekregen hebben, kunnen we ook anderen en de natuur het leven gunnen.”

In de Keizersgrachtkerk is er ongeveer twee keer per jaar een groene viering, waarvoor een groep mensen samenkomt die het thema van de viering van begin tot eind uitwerkt. “De vragen die we ons hierbij stellen zijn: wat kunnen mensen hiervan leren? Welke handelingsmogelijkheden kunnen we meegeven? Het is heel inspirerend om dat samen te doen, omdat je als dominee een dienst meestal alleen voorbereidt.”

Annemarie houdt ook groene vieringen in andere kerken in Amsterdam, waar ze als gastpredikant voorgaat. Hier is de reactie soms iets afstandelijker dan in de Keizersgrachtkerk, omdat de link tussen milieu en geloof niet voor iedereen zo vanzelfsprekend is. “Toen ik predikant in De Ark was, wilde ik ook al graag dat De Ark een groene kerk werd, maar helaas hebben mensen vaak zelf geen energie of tijd over om zich daarvoor in te zetten, ook al begrijpen ze wel de urgentie en de noodzaak. Ook daarom is het thema duurzaamheid nog niet in elke wijkkerk een prioriteit.”

Het thema duurzaamheid speelt ook in verschillende delen van het land een andere rol. “In Amsterdam is het bijvoorbeeld heel gewoon voor een aantal gemeenteleden om vegetarisch te eten, maar in het oosten van het land is dat waarschijnlijk minder vanzelfsprekend.” Een aantal weken geleden deed een beleidsmedewerker van Christen Contact Agrarisch in de nieuwsbrief van de Protestantse Kerk Nederland de oproep aan dominees om niet over de stikstofcrisis te preken.

“Daar kwam kritiek op van dominees. Zij hebben juist de vrijheid om op grond van een Bijbeltekst aan te geven wat zij denken dat in zo’n situatie geboden is. Je wilt echter ook inclusief blijven, en begrip tonen voor de pijn van de boeren. Voor de samenhang binnen een geloofsgemeenschap kan het bovendien schadelijk zijn om zulke politieke zaken op de preekstoel te bespreken.” Het is volgens Annemarie belangrijk om altijd het gesprek met elkaar aan te blijven gaan, door bijvoorbeeld, buiten de dienst om, een dialoog te organiseren, zodat beide perspectieven goed aan bod kunnen komen.

De PKA kan als centrale organisatie op duurzaam gebied grote stappen zetten, maar vanwege de democratische basis ligt de bal vooral bij de wijkkerken. “Pas als het thema gaat leven in een gemeenschap wordt de impact groter. Onze werkgroep heeft de taak de kerken te ondersteunen bij het maken van groene stappen. Ook verwacht ik dat de PKA met name bij de terugdringing van de CO2-uitstoot minder comfortabele’ oplossingen gaat voorstellen, misschien wel verwarmingskussentjes op de stoelen, en de verwarming in de kerk lager zetten.”