De meest duurzame zorg is de zorg die niet geleverd wordt

De CO₂-assistent is twee jaar geleden opgericht door vijf studenten aan de Universiteit Utrecht. Inmiddels zijn ze met ongeveer 20 studenten, en zijn ze ook op andere universiteiten in Nederland actief. Bouke zit pas sinds kort bij de CO₂-assistent en kwam het collectief op het juiste moment tegen. “Omwille van het klimaat was ik al gestopt met vlees eten, maar ik wilde graag meer impact maken. Toen kwam ik de CO₂-assistent tegen: hier kan ik bezig zijn met mijn passie om arts te worden, en zet ik me in voor de transitie naar een duurzame en gelijkwaardige zorg en samenleving.”

Arte is vanaf het begin betrokken bij de CO₂-assistent. “Ik geniet heel erg van de schoonheid van de wereld en reis graag, maar ik word ook geraakt door de ongelijkheid onder mensen, zowel in Nederland als buiten Europa, waar dat verschil nog zichtbaarder is. En die ongelijkheid wordt door de klimaatcrisis alleen maar groter. Ik las steeds meer over deze problemen en realiseerde me, er moet nu actie komen. Daar spelen zorgprofessionals een belangrijke rol in.”

Zowel Bouke als Arte zijn opgegroeid met het idee dat niet iedereen gelijke toegang heeft tot zaken als goed onderwijs en goede gezondheidszorg, maar het onderwerp duurzaamheid was daarin niet zo vanzelfsprekend. Het zorgt in ieder geval wel voor goede gesprekken aan tafel bij Bouke. “Ik probeer mijn ouders regelmatig aan te sporen na te denken over duurzaamheid: is het wel nodig om altijd vlees te eten? Mijn vader is ook arts, maar hij komt uit een hele andere tijd, waarin duurzaamheid in de zorg weinig aandacht kreeg.”

Daar komt nu steeds meer verandering in. De CO₂-assistent organiseert bijvoorbeeld symposia en activeert docenten om de relatie tussen klimaat, milieu en gezondheid te verweven in hun onderwijs. “We werken volgens een meersporenbeleid,” legt Arte uit. “We zetten het onderwerp hogerop op de agenda, bij opleidingsdirecteuren en het Ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport, om het op de lange termijn een vaste plek in het curriculum te geven. Tegelijkertijd moet het morgen al in elk college aan bod komen.”

Waarom is duurzaamheid in de zorg zo belangrijk? “De zorg is enorm vervuilend. Denk alleen al aan de hoeveelheid wegwerpproducten die alle zorgmedewerkers op een dag gebruiken,” geeft Bouke als voorbeeld. “Daarnaast heeft veel medicatie een slechte invloed op het milieu: het maken ervan vraagt veel grondstoffen en zorgt voor een hoge CO₂-uitstoot. Na het innemen, plassen we ze weer uit en vervuilen we het oppervlaktewater,” vult Arte aan.

Daarnaast is de zorg op dit moment erg gericht op niet-duurzame, curatieve zorg. Arte: “Er wordt veel aandacht besteed aan het voorschrijven van medicatie, maar minder aan het stopzetten ervan. Daarnaast is er weinig tijd om aandacht te besteden aan onderliggende factoren van een ziekte, zoals stress of ongezonde voeding.”

En juist die preventieve zorg is zo belangrijk, zeker in het duurzaamheidsvraagstuk: de meest duurzame zorg is immers de zorg die niet geleverd wordt. Bouke legt uit: “Een van de doelen van de CO₂-assistent is artsen te laten nadenken over de duurzaamste manier om hun beroep uit te oefenen, zodat iedere patiënt weer volledig kan doen wat diegene wil. Een arts kan dus medicatie voorschrijven of iemand naar het ziekenhuis sturen, maar het is ook belangrijk om de oorzaak van de klachten aan te pakken. Vragen stellen over iemands leefomstandigheden en advies geven kan voorkomen dat mensen nog vaker naar het ziekenhuis moeten.” Hierdoor zijn er ook weer minder bewegingen naar het ziekenhuis, wordt er weer minder afval geproduceerd en vermindert de zorgdruk.

Duurzamere keuzes zijn bovendien ook gezonder, en andersom. Arte: “Neem je de fiets naar je werk? Dan beweeg je meer en laat je de vervuilende auto staan. Stop je met roken? Dan is er minder longmedicatie nodig zoals puffers, die broeikasgassen uitstoten, en hoeven er minder bomen gekapt te worden voor de tabaksproductie.”

Mensen blijven ook zelf verantwoordelijk voor een goede gezondheid, maar niet iedereen heeft gelijke kansen gekregen om gezondheidsvaardigheden op te doen. “Voor sommige mensen is het heel normaal om te roken, omdat veel mensen in hun omgeving dat ook doen. Anderen hebben simpelweg niet genoeg geld om verse groenten te kopen,” zegt Bouke. Arte vult aan: “Als je bijvoorbeeld chronische schulden hebt, brengt dat veel stress met zich mee. Die chronische stress kan voor slaapproblemen zorgen, waardoor de kans op hart- en vaatziekten weer groter wordt.” Het verschilt dus per persoon welke hulp er nodig is, waarin zorg op maat een belangrijke rol speelt.

Helaas is die zorg niet vanzelfsprekend, aangezien de zorgsector door bezuinigingen onder druk komt te staan. “We waarderen de zorg steeds minder,” merkt Arte op, “terwijl de maatschappij daar om draait. Denk ook aan mantelzorgers en wijkverpleegkundigen. Door de waarde van zorg voorop te stellen, en niet de economische groei, kunnen we meer aandacht besteden aan preventieve geneeskunde, en duurzame zorg leveren.” Aan de andere kant hebben artsen ook de taak zich meer uitspreken naar de politiek en deel te nemen in het publieke debat; dat de huisartsen onlangs gingen staken vanwege de hoge werkdruk is volgens Arte een signaal dat de zorg aan het veranderen is.

Gelukkig zien Arte en Bouke nog meer positieve veranderingen. Bouke: “Er wordt steeds meer aandacht besteed aan goede voeding, genoeg slaap en voldoende beweging. We leren ook steeds meer de patiënt te zien als mens, door de invloed van de leefomstandigheden op iemands gezondheid mee te nemen in de keuze van de behandeling.” Ook de gezondheid van de planeet krijgt een prominentere rol in onder andere medisch onderzoek, vertelt Arte. “Er wordt meer onderzoek gedaan naar Planetary Health: onze gezondheid is onlosmakelijk verbonden met het sociale, politieke en ecologische systeem waarin we leven. Deze systeembenadering is cruciaal voor de gezondheidszorg van de toekomst. En om dat systeem te veranderen, is het onderwijs het meest krachtige wapen.” Hoog tijd om de vastgeroeste gewoontes in het systeem los te maken voor een duurzame zorg.