De verborgen kant van Extinction Rebellion

Het zal niemand ontgaan – de klimaatactivisten van Extinction Rebellion (XR) gaan ook komende zaterdag 9 september massaal naar de A12 om te protesteren tegen de jaarlijkse subsidiëring van minstens 17,5 miljard euro aan fossiele brandstoffen door de Nederlandse Staat. XR komt vaak in het nieuws door protestacties zoals disruptieve wegblokkades, vastgelijmde activisten en andere vormen van burgerlijke ongehoorzaamheid die XR aangrijpt om zich uit te spreken tegen verouderde politieke en economische systemen. Deze zijn nog steeds primair gericht op voortdurende (economische) groei en winstmaximalisering. De rebellie van XR is inmiddels bekend bij het grote publiek. Dat XR zich actief bezig houdt met ecologische regeneratie weten echter maar weinig. Wat houdt deze verborgen kant, de regeneratieve kant van XR eigenlijk in?

De regeneratieve kant van XR staat in het teken van welzijn, hoop en inspiratie met als doel: het bevorderen van ecologische regeneratie. Het gaat om the work that reconnects, zoals Joanna Macy het treffend verwoordt en samen te bouwen aan een gemeenschap waarin de waarden verbondenheid en zorgzaamheid centraal staan. Dit is belangrijk, om het vuur van het activisme laaiend te houden en te voorkomen dat activisten zelf opbranden door gebrek aan perspectief en morele kwetsuren. Dit vraagt om de ontwikkeling van een gemeenschap waarin activisten worden uitgenodigd om op zichzelf te reflecteren en hun zorgen voor het klimaat met elkaar te delen. Daarnaast zoeken de leden van XR naar veerkrachtige vormen van samenleven om onze verstoorde relatie met de aarde te herstellen. Hiervoor laat XR zich inspireren door verschillende levensbeschouwelijke tradities, zoals het sociaal betrokken boeddhisme van Thich Nhat Hanh en de heilige relatie met moeder aarde van inheemse culturen.

Hoe brengen de klimaatactivisten van XR ecologische regeneratie in de praktijk? Door het hele land organiseren regeneratieve cirkels emotionele debriefings om ervaringen rondom klimaatacties met elkaar te delen, maar ook bijeenkomsten rondom veerkracht en hoop, filmavonden en zelfs gezamenlijke weekenden. Zo ging ik op Bevrijdingsdag met de regeneratieve cirkel Utrecht naar Schiermonnikoog voor een nieuw experiment: het integreren van innerlijk werk met duurzame landbouw op de Tuin naast de Branding, een organische zelfpluktuin die draait op vrijwilligers, een tuin waar je zelf groente en fruit kunt plukken.

Janneke van der Velde, de oprichter van de Tuin naast de Branding, is na haar loopbaan als psycholoog deze tuin begonnen vanuit haar passie om groente te verbouwen dichtbij de mensen die ervan eten. Haar tuin is geïnspireerd op The Organic Happy Farms van het boeddhistische Plum Village, waarbij mindfulness en duurzame landbouw samenkomen om een gezonde relatie tussen mens en aarde te cultiveren. Janneke vertelt hierover: “De tuin is als een spiegel, zij reflecteert de innerlijke staat van de tuinder terug in de tuin. Dus wanneer je gehaast bent, zal je werk in de tuin er ook gehaast uitzien. Blijf daarom in contact met jezelf staan: je hoeft niet te haasten. Het werk in de tuin is immers nooit klaar. Luister in plaats daarvan aandachtig naar jezelf, de bodem en de planten om hen in staat te stellen zelf te groeien.”

Hoe ging het ER experiment op Schiermonnikoog in zijn werk? Iedere ochtend gingen we aan de slag in de zelfpluktuin: met de poten in de modder en met de handen wroetend in de aarde om in verbinding te treden met al het wonderlijke wat leeft onder het maaiveld. Sommige leden maakten compostbedden waarop tuinbonen naar de zon konden groeien, anderen stopten bloembollen in de grond of strooiden lavameel in het rond om de aardappelen een goede groeispurt toe te wensen. Tijdens het zwoegen en zweten in de tuin werd ik mij bewust van de hoeveelheid tijd en aandacht die nodig is om planten tot bloei te laten komen (en dan nog niet eens te beginnen over het werk wat de aardwormen en planten zelf moeten verrichten).

Door deze bewustwording ontstond bij mij een geheel andere verhouding tot de planten en haar vruchten: de vruchten waren niet langer meer het eindpunt van de productie-consumptielijn, afgeleverd in plasticverpakkingen in de schappen van de supermarkt, maar onderdeel van een cyclisch proces van wederkerige zorg: tussen tuinder en de planten, met de tuinder die met liefde en aandacht de planten verzorgt en de planten die op hun beurt weer de tuinder verzorgen met heerlijke vruchten.

Na het vrijwilligerswerk plukten we verschillende kruiden en groenten uit de tuin voor een veganistisch diner waarbij ieder een deel van de maaltijd bereidde. Vervolgens genoten we van het eten wat het land ons geeft: met aandacht voor het eten en aandacht voor elkaar, geïnspireerd door het volgende citaat uit How to Eat:

Het weekend maakte mij er sterker van bewust dat het uitmaakt wat je eet, hoe je het eet, met wie je het eet en zelfs waar het eten vandaan komt. Als afsluiting bood de wandeling na het eten een rode zonsondergang boven de Kobbeduinen.

In de avond maakten we de ruimte klaar voor een sharing circle, een ruimte waarin iedereen de beurt kreeg om zich uit te spreken en de anderen met onverdeelde aandacht luisterden naar de spreker zonder op diens woorden te reageren. Tijdens onze sharing circle spraken wij ons uit over worstelingen uit het dagelijkse leven: over dilemma’s en spanningen, het verlies van naasten, stress en disconnectie: ervaringen die ons samen bij XR hebben gebracht. Door de sharing circle kregen wij toegang tot elkaars verborgen binnenwerelden, te zien wat zich onder het oppervlakte afspeelt en ons te herkennen in het verhaal van de ander. De Sharing Circles staan aan de basis van ecologische regeneratie bij XR: mij is duidelijk geworden dat deze vruchtbare bodem activisten ondersteunt om zich te gronden in onzekere tijden, om zich gezien en gehoord te voelen, en als een soort ondergronds bomennetwerk naar elkaar te reiken en wederzijds voedende relaties op te bouwen.

Tijdens het weekend ving ik een glimp op van de potentie van XR. Hoewel protest nodig is, gaat het bij deze beweging over veel meer dan rebelleren tegen “het systeem”. XR als regeneratieve burgerbeweging gaat over het gezamenlijk zoeken naar veerkrachtige vormen van samenleven, met kleine experimenten die als zaadjes kunnen uitgroeien tot een grote verandering in de manier waarop wij ons tot onszelf, andere mensen en moeder aarde verhouden. De waarden die deze regeneratieve beweging centraal staan zijn verbondenheid, zorgzaamheid en duurzaamheid.

Volgens Robin Wall Kimmerer, auteur van het prachtige boek Braiding Sweetgrass, werkt niets beter om onze verstoorde relatie met de aarde te herstellen dan het aanleggen van een tuin: het is goed voor de gezondheid van de aarde, voor de gezondheid van mensen en brengt beiden samen in een zorgzame relatie van dankbaarheid en wederkerigheid. Hiervoor hoeven we niet naar de uithoeken van de wereld af te reizen, op zoek naar inheemse culturen die in harmonie met moeder aarde leven, maar kunnen wij in onze eigen achtertuin beginnen of aansluiten bij een van de vele groene intiatieven in de buurt, zoals de kaskantine in Amsterdam of de voedseltuinen in Utrecht: De Tuin naast de Branding, DE KASKANTINE en Voedseltuin Overvecht, voor en met elkaar.

Laten we oog in oog met de grote opgave van onze tijd beginnen bij het kleine, met aandacht voor het eten en voor elkaar om als nieuw wij de wereld van morgen samen vorm te geven.