De koude zeewind speelde met mijn haar en blies mijn stem over de golven. Met de Groene Vloot voer ik terug van Terschelling, waar we het duurzaamheidsforum Springtij hadden bijgewoond met een groep van 80 jonge professionals die zich bezighouden met duurzaamheid. In de kleine koffer die ik had gepakt voor die week, had ik gelukkig ruimte gevonden om de meest essentiële spullen mee te nemen voor deze week over duurzaamheid: mijn gebedskralen (tasbih) en ukelele.
Wanneer mensen denken aan duurzaamheid, denken ze vaak niet meteen aan levensbeschouwing, kunst of mensenrechten. Toch geloof ik dat deze perspectieven essentieel zijn voor een werkelijke omslag naar een duurzaam bestaan.
Duurzaam handelen
Om te beginnen met levensbeschouwing: de manier waarop we naar de wereld kijken, beïnvloedt ook hoe we met de wereld omgaan. Als we de natuur zien als ondergeschikt aan ons mensen, dan zullen we haar heel anders behandelen dan wanneer we onszelf zien als onderdeel van de natuur, of het als onze verantwoordelijkheid zien om haar te beschermen.
Ik voel mij persoonlijk door mijn islamitische bronnen geïnspireerd en aangesproken op mijn verantwoordelijkheid om de natuurlijke balans van het bestaan op aarde te beschermen en herstellen. Voor Stichting Groene Moslims, waar ik actief ben als bestuurslid, schreef ik eerder een column waarin ik stelde dat een ware omslag naar een duurzaam bestaan begint bij een omslag in bewustzijn. Wanneer ik niet duurzaam handel, is dit voor mij een teken van een gebrek aan bewustzijn. Mijn islamitische traditie leert me dat de natuur in constante herdenking en aanbidding is van God. Wij mensen, en dan spreek ik vooral over mijzelf, zijn daar niet altijd even goed in.
Wanneer ik me bewust ben van de heiligheid van de natuur als een schepping van God, behandel ik haar met waardigheid en respect. Daarom had ik mijn gebedskralen ook ingepakt als essentiële bagage. Maar terwijl ik mijn gebedskralen al wandelend door mijn handen liet gaan op Terschelling, braken ze uiteen. De groene kralen vonden ieder hun plekje in het groene gras, goed verstopt voor mijn zoekende ogen. Het was een belangrijke les: elke grasspriet zou als een kraal van mijn tasbih voor mij moeten zijn; als een uitgestrekte vinger die mij herinnert aan de essentiële eenheid en verbondenheid van ons bestaan.
Kunst en duurzaamheid
Kunst en levensbeschouwing gaan hand in hand, ook op de weg naar een duurzaam bestaan. Kunst raakt ons op een manier die cijfers en grafieken niet kunnen evenaren. Kunst kan ons een andere blik geven, ons perspectief tijdelijk verschuiven en speelt dan ook een belangrijke rol in het tot stand brengen van een omslag in bewustzijn. Ik schreef op Terschelling een spoken word tijdens een prachtige ochtendwandeling over het Wad.
Op het moment dat ik deze spoken word voordroeg aan de groep van 80 jonge professionals van de Groene Vloot, hadden we het even niet over cijfers en grafieken, over planningen en methodes. Op dat moment lieten we onze tranen stromen. Op dat moment vonden we de motivatie, heel diep in onszelf, om de volgende stap te nemen op de weg naar een duurzaam leven.
Te vaak denken we vandaag de dag aan creativiteit als iets individueels; als een methode om de persoonlijke frustraties, inspiratie en talenten van de kunstenaar tot uiting te brengen. Daarmee doen we kunst echt te kort. Kunst gaat ook over verbinding, over het samenbrengen van verschillende perspectieven, over verbeelding en verandering, over protest en verzet. Kunst gaat over schoonheid, en het zien en maken daarvan. En wie is een betere leermeester in schoonheid dan de natuur? Als we de natuur weer als kunst gaan zien, en door kunst de natuur weer écht gaan zien, is de omslag in bewustzijn al in ons geworteld.
Ten slotte kijk ik ook met de bril van een mensenrechtenjurist naar de klimaatcrisis en duurzaamheidstransitie. Toen ik voor het eerst hoorde over de mogelijkheid om het recht op een gezond klimaat te erkennen als een mensenrecht, was ik behoorlijk kritisch. Waarom zouden we weer de waarde van de natuur moeten erkennen vanuit haar relatie tot mensen – waarom kunnen we in plaats van mensenrechten niet focussen op de rechten van de natuur? Op Terschelling woonden we bijvoorbeeld een sessie bij over het toekennen van juridische persoonlijkheid en bijbehorende rechten aan rivieren en natuurgebieden.
Inmiddels zie ik echter zeker de toegevoegde waarde van het beschermen van de rechten van de natuur binnen het mensenrechtelijke raamwerk. Dit geeft namelijk niet alleen aan individuele burgers de mogelijkheid om hun overheden ter verantwoording te roepen binnen de kaders van de rechtspraak en mensenrechtelijke instanties, maar geeft ook meer ruimte aan het aanpakken van een aspect van de klimaatcrisis dat maar al te zeer thuishoort binnen de mensenrechten: klimaatonrechtvaardigheid. De Mensenrechtenraad van de Verenigde Naties erkende recentelijk het recht op een schoon, gezond en duurzaam milieu als een mensenrecht. Met deze stap worden de rechten van mensen en de rechten van de natuur steeds meer met elkaar verweven; zoals ze dat in werkelijkheid ook zijn.
Maar ik hoor je denken: en wat dan met die ukelele? Waarom was dat essentiële bagage? In de koude zeewind op de terugvaart naar het vaste land gaf ik mijn vingers eindelijk de tijd om naar de snaren te grijpen. Als je je in de strijd tegen klimaatverandering wilt mengen, betekent het dat je soms klappen krijgt. Die klappen komen voor mij vooral in de vorm van zorgen die komen met de realisatie dat we op dit moment nog altijd ramkoers op een klimaatramp afvaren. Maar op die boot, omringd door idealisten, dromers en doeners, kwam mijn hoofd tot rust en schreef mijn hart een lied.
Want de zee
Die draagt ons mee
Het is van haar dat we leren
Dat het tij altijd zal keren
Foto: Samira I. Ibrahim
Wereldwijd staat het behoud van onze planeet hoog op de agenda. Ook Nederland zit midden in een transitie. Maar wat is duurzaamheid en wie bepaalt dat? Is er ruimte voor verschillende visies, idealen en werkwijzen binnen de duurzaamheidsbeweging, of wordt in de strijd tegen klimaatverandering, ook de strijd tegen ‘de ander’ uitgevochten?
In de reeks inclusieve duurzaamheid delen we iedere week een interview, opiniestuk of kunstzinnige reflectie over het thema inclusieve duurzaamheid.
Wil je eens verder praten met de interessante mensen die voor onze reeks inclusieve duurzaamheid geïnterviewd worden? Op zaterdag 26 maart vindt een Meet & Green plaats met alle geïnterviewden en betrokkenen. Voor deze bijzondere bijeenkomst stellen we enkele kaartjes beschikbaar voor onze trouwe lezers en vrienden van Nieuw Wij. Vertel ons via [email protected] waarom jij een kaartje wilt, en wellicht zien we je wel op 26 maart!
Ben je nog geen vriend (m/v/x) van Nieuw Wij?
Steun onze missie en wordt dat nu!
