Dorothy Day: een persoonlijke herinnering

“Mijn eerste ontmoeting met Dorothy Day was eind 1960, tijdens een verlof van mijn diensttijd bij de Amerikaanse marine. Ik had Dorothy’s autobiografie, The Long Loneliness, gelezen en wilde de gemeenschap bezoeken die ze in 1933 had opgericht in New York. St. Joseph´s House waar Dorothy destijds woonde, bevond zich in een volksbuurt in Manhattan. Maar Dorothy bracht ook vaak tijd door in de buitenpost van de gemeenschap op het platteland van Staten Island, de Peter Maurinboerderij.

Na de oversteek van de haven van Upper New York met de veerboot, kwam ik bij een oude boerderij op een landweg even ten noorden van Pleasant Plains, vlakbij de zuidelijke punt van het eiland. In de grote, wat uitgewoonde eetkamer zaten een stuk of zes mensen aan het einde van de eettafel rond een grote pot thee, onder wie Dorothy. Ze droeg haar grijze haar met een scheiding in het midden en vlechten die ze als een zilveren bloemenkrans om haar hoofd had vastgezet. Ze zag er fris en helder uit, zonder enige make-up. Het wollen kostuum dat ze droeg was eenvoudig, maar degelijk en van goede kwaliteit.

De gemeenschap in Manhattan had me een tas met post meegegeven, die ze had ontvangen in Manhattan. Na een paar minuten las ze de brieven hardop aan ons allen voor. De enige brief van die dag die ik me kan herinneren, was van Thomas Merton, de beroemde monnik wiens autobiografie, The Seven Storey Mountain, grote indruk had gemaakt op velen, ook op mij. In 1941 had Merton zich uit “de wereld” teruggetrokken in een Trappistenklooster in Kentucky. Ik ging ervan uit dat hij alleen aan zijn familie schreef en verder niemand. Maar ik ontdekte dus dat hij correspondeerde met iemand die niet alleen midden in de samenleving stond, maar ook de nodige controverse teweeg bracht met haar bijzondere engagement.

Hij schreef aan Dorothy dat hij diep was geraakt door haar getuigenis voor vrede. Ze was in die periode al vijf keer gearresteerd en had in de gevangenis gezeten vanwege haar weigering een schuilplaats te zoeken tijdens de civiele veiligheidsoefeningen voor aanvallen met kernwapens. “Je doet er juist aan de weg te kiezen van de satyagraha (Gandhi’s woord voor geweldloze actie). Ik zie geen andere oplossing. Het is tegenwoordig niet langer relevant wie gelijk heeft, maar wie zich tenminste niet medeplichtig maakt aan misdaden. Meer dan ooit is de wereld verstrikt geraakt in haar eigen waanideeën en niet langer in staat authentieke waarden te onderscheiden. Moge God je zegenen.”

Merton was een van de vele mensen die zich aangetrokken voelden tot Dorothy en door haar werden beïnvloed. Zij had de bijzondere gave om degenen die haar ontmoetten, of zelfs maar alleen haar brieven of publicaties lazen, op een andere manier naar zichzelf te laten kijken en eerdere ideeën en keuzes opnieuw te overwegen. Ik was een van die mensen van wie het leven een verrassende wending nam dankzij Dorothy Day. Vijf maanden na die eerste ontmoeting verleende de marine mij op grond van gewetensbezwaar vervroegd ontslag. Op uitnodiging van Dorothy trad ik toe tot de staf van St. Joseph’s House in New York.

Ik heb nooit iemand ontmoet met een zo gedisciplineerd geestelijk leven als Dorothy: elke dag naar de mis, de rozenkrans bidden, regelmatig biechten, elke dag momenten van persoonlijk gebed. Gebed en de sacramenten waren voor Dorothy een essentieel onderdeel van de Catholic Worker. Als deze ontbraken zou de beweging worden weggeblazen als stof in de wind. “Ja, wij voeden de hongerigen,” vertelde ze de schrijver Bob Coles. “Wij proberen de daklozen onderdak te bieden en kleding te geven, maar het fundament van dat alles is een diepgeworteld geloof: wij bidden. Als een buitenstaander ons komt bezoeken en geen aandacht heeft voor ons gebed en wat dat betekent, heeft hij geen flauw benul waar het ons om gaat.”

De toewijding van Dorothy aan de Katholieke Kerk stond voor haar nooit ter discussie. Ze was niet op zoek naar een andere kerk, een “betere” kerk. Ze was wel degelijk kritisch, niet over wat de Kerk onderwees, maar over het falen van de Kerk om naar de eigen leer te leven. Soms sprak ze in de woorden van Romano Guardini over de Kerk als “het kruis waaraan Christus is gekruisigd.” De metafoor klinkt poëtisch, maar is niet bedoeld als compliment. Ook merkte Dorothy soms op dat het net dat Petrus over de mensenzee had uitgegooid nadat Jezus van hem een visser van mensen had gemaakt, “veel kogelvissen en een flinke hoeveelheid haaien bevatte.” Er waren priesters en bisschoppen die haar “meer aan Kaïn dan aan Abel” deden denken.

Dorothy heeft een belangrijke bijdrage geleverd aan een mentaliteitsverandering en heeft hiermee een grote invloed uitgeoefend op veel mensen binnen de Kerk, voornamelijk in de Verenigde Staten maar ook ver daarbuiten. Het gaat daarbij niet om een theologische vernieuwing, maar om een vernieuwing die geworteld is in de heiligheid van het leven. Dorothy heeft ons geholpen een van de belangrijkste bijbelse waarheden beter te begrijpen: dat iedere persoon het beeld van God in zich draagt en daarom onze erkenning en respect verdient, ook als iemand beschadigd is door de gebeurtenissen en omstandigheden van het leven,. Zij herinnert ons eraan dat Christus werkelijk aanwezig is in de kleinste en armste persoon. “Degenen die Christus niet herkennen in de armen,” zei Dorothy, “zijn de echte atheïsten.” Dankzij haar zijn velen gaan beseffen dat de werken van oorlog in tegenspraak zijn met de werken van barmhartigheid. Dorothy heeft een verbazingwekkend voorbeeld gegeven van gastvrijheid en barmhartigheid als een manier van leven. “Wij zijn hier om Hem te eren door de werken van barmhartigheid,” zei ze telkens weer.

Dorothy is niet langer onder ons. Maar zij blijft een levendige aanwezigheid. Velen beschouwen haar als een heilige, niet om haar op veilige afstand te houden en ook niet omdat ze de donkere momenten van haar leven niet kennen. Als we met het woord “heilige” iemand bedoelen die ons helpt te begrijpen wat het betekent Christus na te volgen in woord en daad, is Dorothy zeker zo iemand.

Dorothy heeft met de wijze waarop ze Christus centraal stelde in haar leven, meer gedaan dan wie ook om mij te helpen ook Christus centraal te stellen in mijn leven. In 1997, zeventien jaar na Dorothy’s dood, schreef Kate Hennessy, één van haar kleinkinderen, in The Catholic Worker: “Als je Dorothy hebt gekend, vraag je je de rest van je leven af wat je in godsnaam is overkomen. Aan de ene kant heeft ze velen van ons een fysiek en geestelijk onderkomen geboden. Aan de andere kant heeft ze ons opgeschud tot aan de fundamenten van ons leven.” Ik ben een van de velen die door haar zijn opgeschud. En nog steeds vraag ik me af wat me in godsnaam is overkomen.”