In het trappenhuis voor de ingang van de tentoonstelling klinkt de stem van Bob Dylan, ‘You better start swimming, or you will sink like a stone’. Zijn songtekst is als een waarschuwing voor de grote veranderingen van de jaren zestig van de vorige eeuw die de bezoeker gaat aanschouwen. Met de ‘nieuwe’ media van toen (zoals televisie en radio) als leidraad neemt de tentoonstelling je mee langs de ontwikkelingen die zich voltrokken tijdens de jaren zestig. In tv-fragmenten en kunstobjecten over het geloof komt naar voren hoe christelijke tradities die tot dan toe vanzelfsprekende zuilen waren veranderden. De lang vaststaande grenzen werden opgerekt en kregen andere vormen. Zijn we onderweg iets verloren of vonden er logische veranderingen in die tijdgeest plaats?

De jaren zestig worden gekenmerkt door emancipatie en secularisatie, door onder andere de ontzuilende samenleving, wederopbouw na de oorlog en nieuwe technische en medische ontwikkelingen zoals televisie en de anticonceptiepil. TV-programma’s maakten mensen bewust van wat er zich in de rest van de wereld aan onrecht afspeelde en vooral jongeren kwamen in verzet. Velen trokken de straat op om te protesteren. Ook liet de tv je zien wat de mensen aan de andere kant van de wereld geloven, wat voor sommigen meer dan interessant was. Neem de Hare Krishna beweging, waar vele jongeren uit het westen zich bij aansloten. En waar het vroeger de norm was voor vrouwen om thuis te blijven om voor het zo groot mogelijke gezin te zorgen kon het aantal kinderen ineens beheerst worden door de anticonceptiepil. Dit was van grote betekenis voor de zelfstandigheid en ontwikkelingsmogelijkheden van de vrouw.

VanGodlos (1)
Expositie ‘Van God los’

Geloven werd steeds meer een individuele keuze. Dat betekende niet dat Nederland massaal van het geloof afstapte, maar in de eerste plaats dat het geloof nieuwe vormen aannam. In plaats van naar de kerk te gaan kon je de tv-dominees je huis binnenlaten via het televisiescherm, of kon je kiezen voor een meditatie met zenboeddhisten in plaats van een kerkbezoek op zondagochtend. Deze en andere ontwikkelingen binnen de samenleving bleven niet onopgemerkt voor de kerk, en leidden tot het Tweede Vaticaanse Concilie. Hiermee veranderde het christelijke geloof in rap tempo, om zowel de geloofsgemeenschap bijeen te houden als het geloof te moderniseren om mee te kunnen gaan met de tijd. De getoonde ontwerpen voor habijten en nonnenkleden uit de jaren zestig zitten vol verborgen symboliek voor deze ontwikkelingen. Tijdens de jaren zestig kwam er ook veel interesse in oecumene en interreligieuze dialogen, om vredig samen te kunnen leven en van elkaar te leren. Zo probeert de kerk mee te veranderen.

De zalen van de tentoonstelling behandelen allemaal een aspect van het geloofsleven in de jaren zestig. Terugkerend zijn de kleine huiskamertjes in de ruimtes, met meubilair in jaren zestig stijl en zitplekken om de televisiefragmenten te bekijken beluisteren. Humoristische tv-fragmenten zijn door de hele tentoonstelling te vinden, met cabaret, muziek en soms serieuze toespraken. Allen zijn ze een sprekend voorbeeld voor de denkbeelden van die tijd, die een activistisch en vaak brutaal tintje hadden. Alles wat vanzelfsprekend was werd bevraagd en uitgedaagd, met schitterende tv-momenten tot gevolg. Maar ook moderne kunst is vaak beïnvloed door de nieuwe, zelf te stellen grenzen op het gebied van geloof en heiligheid.

De tentoonstelling laat de bezoeker geleidelijk inzien dat de redenen achter de ontkerkelijking tijdens en sinds de jaren zestig uiteenlopen. Er is meer vrije tijd, hulpmiddelen in het huishouden en meer keuze in vrijetijdbestedingen door de toenemende welvaart in Nederland, dit zorgt ervoor dat kerkgang optioneel wordt en niet meer vanzelfsprekend onderdeel is van het dagelijks leven. Uiteraard was ook een deel van de kerkverlaters gedreven door kritiek op de opvattingen van de kerk. Beide groepen kerkverlaters hebben een podium in de tentoonstelling.

VanGodlos (3)

Tevens is er ruimte voor eigen suggesties te midden van de tentoonstelling, wat leidt tot interessante inzichten in de belevingswerelden van de bezoekers. Grote ronde whiteboard schijven geven de ruimte om te antwoorden op de gestelde vragen. Sommigen schrijven op de grote schijven dat er meer geld voor muziek en cultuur moet komen. Anderen pleiten voor het terughalen van waarden en normen die we verloren zijn. De suggesties vatten samen wat de tentoonstelling al liet zien: velen ervaren sinds de jaren zestig ofwel gevoel van verlies, ofwel een gevoel van vooruitgang.

Menige oudere bezoeker zal onderdelen van de tentoonstelling herkennen uit de jeugd, of er nostalgische gevoelens op nahouden. De uitnodiging tot delen van gedachten over toen en nu biedt een mooie kans dit te uiten en van elkaar te lezen. Er hebben nou eenmaal belangrijke veranderingen plaatsgevonden tijdens de jaren zestig, daar gaat veel gevoel van bevrijding, gemis of nostalgie mee gemoeid. Ook als je (ver) na de jaren zestig geboren bent zijn er veel herkenningspunten. Ook ik herken de veranderingen van de jaren zestig wanneer ik denk aan de verhalen, fotoalbums, de geloofsweg en levensstijl van mijn opa’s en oma’s.

Deze tentoonstelling biedt een mooi vormgegeven overzicht van belangrijke ontwikkelingen, waarvan we nog veel terugzien in het huidige Nederland en in de hedendaagse kerk. Diverse ontwikkelingen van die tijd komen aan bod, van opkomende Hare Krishna-groepen tot esthetische hervormingen in de kerkbouw. De vraag die je als bezoeker steeds in het achterhoofd hebt is: zijn we in de jaren zestig iets kwijtgeraakt, of alleen in rap tempo veranderd?

Hoe je het ook wendt of keert, het is goed stil te staan bij deze roerige periode in de Nederlandse geschiedenis, die veel invloed heeft op onze eigen levensloop.

De expositie ‘Van God los? De onstuimige jaren zestig’ is te bezoeken tot en met 28 augustus 2022 in Museum Catharijneconvent in Utrecht. Meer informatie.

1639404332900

Roos Berendsen

Roos Berendsen is religiewetenschapper. Ze is werkzaam voor onder meer stichting Nieuw Wij.
Profiel-pagina
Nog geen reactie — begin het gesprek.