Het magische effect van ‘liefde’ op integratie

Een paar decennia geleden, toen het buurtleven en de verhoudingen in de wijken anders waren en toen de overheid en de gemeenten geen specifiek integratiebeleid hadden verliep de integratie gemakkelijker, vertelt Hagenees Fatma Aktaş met nostalgie in haar stem.

“Toen wij als gastarbeidersgezin hier kwamen, waren er in de Schilderswijk veel minder immigranten en we konden makkelijker integreren. Onze buren waren toen Nederlanders en dus hadden we geluk. Want deze buren hebben ons enorm gesteund bij de integratie. We leefden dagelijks met de gewoonten, tradities, normen en waarden van het Nederlandse volk. We leerden ze in een gemeenschappelijke praktijk, niet later via boeken. Op scholen waren de leraren liefdevoller en aandachtiger voor ons en gaven ons bijlessen. Ze hebben ons erg veel geholpen om goed Nederlands te leren. Nu zijn de klassen te druk en vaak vol met buitenlandse kinderen. Maar het belangrijkste is dat de Nederlanders toen liefdevoller waren!”

Fatma Aktaş, de directeur van de Avrasya Foundation die voor de emancipatie van de vrouwen in Schilderswijk talloze sociaal-culturele activiteiten organiseert, denkt dat vele Nederlanders toen liefdevoller en behulpzamer waren en de integratie daardoor betrekkelijk makkelijker verliep. “De trampoline naast de pier was voor mij een echt thuis. Net als de Jacobahofjes, waar alle deuren steeds openstonden en met onze buren heb ik mijn lief en leed gedeeld. Allemaal witte mensen voor wie het niets uitmaakte waar je vandaan komt. Echte buren, die ons kinderen opvingen terwijl onze ouders dag in dag uit werkten in de visfabriek aan de Dr. Lelykade.”

“Ik heb deze tijd altijd in mijn herinneringen. We hebben de integratie geleerd door te leven en te zien. We hebben het beleefd, niet later geleerd. Nu is de integratie veel meer beleidsmatig, opgelegd en van bovenaf. Nederland omarmde ons toen meer. Daarna begon de verdere toename van het aantal migranten in onze wijken en gettovorming. Veel Nederlanders gingen sommige normen van de migranten als bedreigend ervaren. Als gevolg daarvan is de integratie afgelopen jaren vertraagd.”

Fatma is nu genomineerd voor de Haagse emancipatieprijs, de Kartiniprijs. In 2021 stond Aktas op de kieslijst voor de Tweede Kamer en de Haagse gemeenteraad. “Integreren heeft echter grote voordelen. Migranten moeten integreren en een goed geïntegreerde migrant voelt zich gelukkig. Maar je kent de taal van de samenleving waarin je leeft niet, je bevindt je geïsoleerd in een getto, is dat niet triest? Je leert dit land goed kennen met zijn cultuur, kunst, geschiedenis, verleden en mensen. Dit is een land dat 150 landen heeft omarmd.”

Toen Hülya Aydoğan als jong meisje uit Ankara in 1991 voor haar huwelijk naar Nederland kwam, kwam ze in een gesloten kringetje terecht. “Moeilijke dagen,” zegt ze. Ze is nu de stuwende kracht achter LUNA Publicaties, spreker, journalist, schrijver, actief voor ProDemos (het huis voor democratie en rechtsstaat) en ondernemer. Ze geeft workshops creatief schrijven, gastlessen en lezingen. “Toen ik in 1991 kwam, bevond ik me alleen tussen de Turken, ik kende de taal niet, het was niet mogelijk om uit het Turkse milieu te stappen. Maar na een paar jaar ben ik daar uit gekomen dankzij de hulp van anderen van buiten dit kringetje. Toen ik de taal leerde gingen mijn ogen open. Dus als je andere mensen ontmoet, besef je dat er andere manieren van leven zijn.”

Rond dit interview is Aydoğan bezig met de voorbereidingen van een journalistieke borrel een dag later. Veel journalisten, academici, criminologen en gemeenteambtenaren zijn uitgenodigd voor deze borrel, waar zaken als veiligheid en drugshandel in de wijk aan de orde komen. Aydoğan, die jarenlang gewend was aan haar Nederlandse buren in een dorp met slechts een paar migranten, kwam opnieuw terecht in een migrantengetto in de Carnisse Buurt in Rotterdam Zuid. Zij is net verhuisd en zegt dat zij moeite heeft om te wennen.

Bij De Arbeiderspers verschenen haar boeken ‘De Importbruid’ en ‘De val van Mehmet’. Ze is medeoprichter van de vereniging ‘Alın Teri’ die de drugverkoop onder sommige migrantenjongeren bestreed en vanwege haar bijdragen daarbij is ze bekroond met de prijs MeesterBurger van ProDemos (2015). In dat jaar was ze ook te gast in het Paleis Noordeinde bij de uitblinkerslunch van het koninklijk paar.

Als freelancer schreef ze onder meer voor NRC Handelsblad, nrc. next en regionale dagbladen. Met haar reportage Turkowiet over Tilburgse thuistelers van wietplanten haalde ze de cover van Nieuwe Revu. Ze schreef columns voor het Brabants Dagblad en Opzij.nl. Bij de NTR was ze redacteur bij het radioprogramma Dichtbij Nederland en televisieprogramma De Nieuwe Maan.

Aydoğan: “Het niet beheersen van de taal is nog steeds een probleem, mensen worstelen, maar het is moeilijk. Vroeger waren inburgeringscursussen niet verplicht. Nu is het een goede ontwikkeling dat ze verplicht zijn, maar het kan niet gezegd worden dat die cursussen iedereen bereiken. De situatie van geïsoleerd en gesloten leven is de afgelopen jaren toegenomen. Als je naar de officiële rapporten kijkt, is de integratie de afgelopen jaren niet zo goed geweest. Ook voor de staat is het een schande.”

“Een van de redenen waarom ik ‘De Val van Mehmet’ schreef, is de angst van de Turkse jeugd die ik in Tilburg zag. Dat ‘de Nederlanders’ ons niet willen, ons buitensluiten, ons ongelijk behandelen en we worden geblokkeerd’. Ze hebben niet ongelijk. Maar jonge mensen die zich beledigd voelen en de samenleving de rug toekeren, schaden zich eerder zelf. Als we de laatste jaren naar het diversiteitsbeleid kijken, zien dat steeds meer buitenlanders vertegenwoordigd zijn op veel belangrijke posten. Wat veelbelovend is, maar nog steeds onvoldoende, deze posten hebben meer kleur nodig. Integratie is niet iets dat alleen kan gebeuren met de positieve inspanning van immigranten. Daarnaast is het ook nodig dat de staat voldoende kansen biedt.”

Yamina Hamdoui is in de jaren tachtig als kind in een gastarbeidersgezin in Rotterdam geboren en studeerde rechten aan de Erasmus Universiteit. Achter haar succesverhaal en succesvolle integratie schuilen de strijdbare herinneringen van een vrouw van Marokkaanse herkomst. “Ik denk dat ik voor het succes van de integratie een 6 geef. Twintig jaar geleden had ik dat misschien een 4 gegeven. Ja, ik denk dat mensen vooral gaan zien dat het beter is om toch samen te werken. Ik heb het ook gemerkt in de coronatijd, toen was het niet meer ‘wij tegen de buitenlanders’. Het was ineens wij, wij moeten allemaal beschermd worden tegen corona. Dat heeft mensen ook wakker geschud. En ik denk dat mensen misschien wel een stukje dichter bij elkaar zijn gekomen door die pandemie. Hoe dan ook, het was ineens ‘wij allemaal’.”

Ze had elf jaar geleden haar eerste juridische baan bij de Consumentenbond in Den Haag. Daarvoor werkte zij bij advocatenkantoor Raza. Ze werkte ook als jurist bij diverse gerechtsdeurwaarders en het UWV. Deze ervaringen hebben geleid tot het starten van haar eigen onderneming Yourright. Ze is geliefd onder Marokkaanse en Nederlandse cliënten.

Yamina: “In sommige Nederlandse wijken is de neiging onder inwoners om voornamelijk om te gaan met mensen van hun eigen culturele achtergrond. Dit wordt versterkt door taalbarrières en gevoelens van discriminatie. Sommige mensen zijn volhardend in hun weigering om te integreren. Terwijl anderen door economische redenen in Nederland zijn en geen noodzaak voelen om te integreren. Het Nederlandse integratiebeleid, dat actief streeft naar gemengde wijken, heeft enig succes, maar er blijven nog steeds geïsoleerde culturele groepen. De problemen met integratie liggen zowel aan de individuen als aan het beleid. En de oplossing zal waarschijnlijk veel tijd vergen.”

Yamina beschrijft de voordelen van succesvolle integratie in Nederland, met de nadruk op taalbeheersing. Tijdens de basisschoolfase groeide Yamina op met plat Rotterdams: “Ik leerde de Nederlandse taal pas echt goed kennen op de middelbare school. Door veel televisie te kijken en boeken te lezen ontwikkelde ik een liefde voor de Nederlandse taal. Dit leidde tot verdere studie, met name in de rechten, en uiteindelijk tot het bezitten van een eigen bedrijf. De goede beheersing van de Nederlandse taal heeft het mogelijk gemaakt om klanten aan te trekken van zowel de eigen achtergrond als de bredere Nederlandse samenleving.”

Ze adviseert migrantenjongeren in Nederland om actief deel te nemen aan gemeenschapsactiviteiten zoals verenigingen, sportclubs en wijkteams om in aanraking te komen met verschillende culturen. “Om zich te mengen met mensen met verschillende achtergronden. Het leren kennen van alle culturen is erg belangrijk om succesvol te integreren in de samenleving, en dit kan helpen om een ‘wij tegen zij’-mentaliteit te voorkomen.”

Alle gesprekspartners met een migratieachtergrond in deze reportage, zelf rolmodellen van een goede succesvolle integratie en succesvolle carrière, zijn het erover eens dat de integratie van migranten in ons land goud waard is. Maar dat ‘prachtig roosje’ is niet helemaal vrij van ‘doornen’, voegen ze eraan toe.

Zo heeft bijvoorbeeld Hanan El Marroun, jarenlang succesvol biomedische wetenschap gestudeerd aan de Universiteit van Amsterdam en een vervolgstudie PhD-traject gedaan in de neurobiologie.

Twee jaar geleden werd ze benoemd tot hoogleraar biologische psychologie aan de Erasmus School of Social en Behavioural Sciences. Daarmee bevindt El Marroun zich op het hoogste niveau binnen wetenschappelijk Nederland. Met een lichte glimlach op haar mond vertelt de Marokkaanse uit Rotterdam: “Met mijn leeftijd, sekse en Marokkaanse uiterlijk val ik op. Het is me meer dan eens gebeurd dat ik een togakamer binnen ging en mij gevraagd werd wat ik kwam doen, in de overtuiging dat ik verkeerd zat. ‘Mijn toga ophalen’ zei ik dan. Dan zie je toch even de verwarring in het gezicht van de ander.”

Achter het matige succes van de integratie zoeken de rolmodellen zowel de fouten bij het beleid als bij sommige migranten zelf. Ze kijken dus tweezijdig naar de oorzaken. Gettovorming, weinig taalbeheersing, weinig contacten en vooroordelen noemen ze ook onder belangrijke oorzaken waardoor de integratie minder succesvol is geworden dan de verwachtingen.

Het beste ingrediënt dat ervoor zorgt dat nieuwkomers zich ontwikkelen tot geïntegreerde burgers die van Nederland houden is echter ‘liefde’! Is wederzijdse liefde een magisch woord wat betreft volledige integratie? Ja, zo denken veel rolmodellen.

Muzaffer Yanık – die aan het woord kwam in het eerste deel van dit tweeluik – zegt: “Om te kunnen integreren moet je allereerst van Nederland kunnen houden. Je moet je positief kunnen opstellen en positioneren tegenover, in dit geval, de Nederlandse samenleving en deze positiviteit overbrengen aan je kinderen. Anders ben je niet gelukkig en je kinderen worden dan ook niet gelukkig. Zoek de verbondenheid.”

Liefde moet van twee kanten komen, zei ook Nazmi Türkol in dit eerste deel: “Als je voelt dat de samenleving je verwelkomt en je omarmt, dan integreer je nog makkelijker.”

Fatma Aktaş waarschuwt voor de mogelijkheid dat de wederzijdse liefde aan beide kanten afneemt: “Vroeger, in mijn jeugd, waren de Nederlanders erg warm voor ons, ze omhelsden ons, er was liefde. Tegenwoordig kunnen sommige waarden van sommige immigranten bij veel Nederlanders als bedreigend worden ervaren. Ik raad jonge immigranten aan om de mensen van het land waarin je woont te leren kennen. Maak vooral kennis met de Nederlandse cultuur, literatuur, kunst en geschiedenis. Dit is het geheim van geluk. En geluk komt voort uit wederzijdse liefde.”