Jamilah is een kind van twee culturen met een Tanzaniaanse vader en Nederlandse moeder. Ze is in Nederland geboren en op haar zesde met haar familie naar Tanzania verhuisd. Ze vertelt dat het opgroeien in Tanzania haar al van kinds af aan confronteerde met de grote verschillen tussen arm en rijk. “In Tanzania had ik het voorrecht om op een goede, internationale school te zitten. Op weg naar school liep ik elke dag langs de lokale school. Dat contrast was erg groot. Ik realiseerde me dat het echt een voorrecht is om van goed onderwijs te genieten.”
Voor Jamilah gaat dat privilege ook gepaard met een bepaalde verantwoordelijkheid. “Voor mij is het belangrijk mijn bevoorrechte situatie in te zetten om ongelijkheden in de wereld te verkleinen. Als tropenarts richt ik me daarbij vooral op het verkleinen van gezondheidsongelijkheden.”
Deze ongelijkheden zijn op globaal niveau te zien tussen hoge- en lagelonenlanden. “In bepaalde lagelonenlanden zijn mensen niet eens voorzien in hun basisbehoeften voor een gezond en waardig leven: ze hebben geen voedsel- en waterzekerheid, wat weer ziektelast geeft.” Jamilah benadrukt dat deze ongelijkheden ook op nationaal niveau aanwezig zijn. “Er zijn ontzettend grote verschillen in levensverwachting in Nederland tussen wijken met lage en hoge inkomens. Bewoners van lage-inkomenswijken leven gemiddeld 7 jaar korter dan bewoners van hoge-inkomenswijken. Dat verschil is voornamelijk het gevolg van de ontoegankelijkheid van gezonde voeding. Wereldwijd zien we dat 70 procent van de sterfgevallen veroorzaakt wordt door de zogenaamde niet-overdraagbare ziekten, zoals hart- en vaatziekten, diabetes, kanker en luchtwegaandoeningen. Ongeveer één op de vijf van deze sterfgevallen kan worden toegeschreven aan slechte voeding.”
In de loop van de jaren is Jamilah zich steeds meer bezig gaan houden met voeding. “Voeding is een belangrijk aspect van mijn persoonlijke leven, wat ook in mijn professionele leven een steeds belangrijkere rol inneemt.” Jamilah ziet een sterke verbinding tussen voeding, zorg en duurzaamheid: “Gezonde voeding heeft een positief effect op de gezondheid van de mens, maar ook op de gezondheid van de planeet. De moderne voedselindustrie legt een grote last op de planeet, maar duurzame vormen van voedselvoorziening, zoals regeneratieve landbouw en permacultuur, verrijken juist de natuur (lees hierover ons interview met regeneratieve boerin Michelle Smid). Vanwege de betere kwaliteit van voedsel verrijken deze vormen van landbouw ook ons lichaam en onze gezondheid. Een achteruitgang in de gezondheidssituatie van de planeet heeft een direct effect op de gezondheid van de mens, bijvoorbeeld in het geval van astma bij luchtvervuiling, oversterfte door hittegolven, overstromingen, infectieziekten en voedsel en waterschaarste. De onderliggende oorzaken en gevolgen van de (on)gezondheid van ons voedsel, ons lichaam en de natuur zijn onlosmakelijk met elkaar verbonden.”
Helaas is er nog altijd weinig aandacht voor voeding binnen de gezondheidszorg, waar de focus nog altijd meer ligt op genezen dan op voorkomen. Jamilah ziet een verandering in het voedselsysteem als strikt noodzakelijk, zowel voor de gezondheid van de mens en de planeet, alsook voor het verkleinen van de globale en lokale ongelijkheden.
Jamilah is naast haar werkzaamheden als tropenarts ook actief als voorzitter van de Stichting Groene Moslims. Ze vertelt dat het belang van duurzaamheid en zorg dragen voor de natuur iets is wat ze vanuit huis heeft meegekregen als onderdeel van haar Islamitische opvoeding. “De grote lessen zaten verpakt in de simpele handelingen: het zuinig omgaan met water, het niet verspillen van voedsel, het goed zijn voor dieren, de traditie van het vasten, het verminderen van de vleesconsumptie. Bij Stichting Groene Moslims kreeg datgene wat ik vanuit mijn opvoeding al had meegekregen steeds meer vorm. In mijn werk als tropenarts ben ik in aanraking gekomen met de consequenties van zowel te weinig als te veel voeding. Islam is een religie van de middenweg. Als moslims worden we aangespoord om geen overdadig gedrag te begaan – ook niet met eten. Of dat nou in de dorpen van Mali of de steden van Nederland is. Overgewicht en ondergewicht zijn beide vormen van ondervoeding. Gezond, voedzaam, levend en ‘goed’ eten is waar de Quran over spreekt – hier zouden we allemaal naar moeten streven. Ook het stukje sociale rechtvaardigheid is voor mij erg belangrijk. Dit is een essentieel onderdeel van de overleveringen van de profeet Mohammed, iets waaraan hij zelfs in zijn laatste preek nog aandacht besteedde. Het is helaas een feit dat klimaatproblemen voornamelijk veroorzaakt worden door hoge-inkomenslanden, maar dat de zwaarste gevolgen ervan in de lage-inkomenslanden ervaren worden. Klimaatrechtvaardigheid is daarom essentieel.”
In haar werk als tropenarts probeert Jamilah een steentje bij te dragen aan klimaatrechtvaardigheid door het verkleinen van de wereldwijde gezondheidsongelijkheden. Dit te willen bijdragen is echter niet zonder offers: het werk van een tropenarts is zwaar. Van tropenartsen wordt verwacht dat ze hun familie en vrienden voor langere periodes achterlaten, om zich ver van huis in te zetten voor de verbetering van de gezondheidszorg. Jamilah benadrukt hierin echter nog steeds haar bevoorrechte situatie. “Ik heb heel veel bewondering voor de lokale artsen, verpleegkundigen en gezondheidsmedewerkers die jaar in jaar uit in zware omstandigheden werken. Voor mij is het allemaal tijdelijk. Ook al zijn de omstandigheden soms erg lastig en ben ik ver van familie, ik weet dat het voor mij allemaal tijdelijk is en ik na verloop van tijd weer terug kan naar mijn veilige geprivilegieerde bubbel. Het besef van die bevoorrechte positie waarin ik mij bevind, is absoluut versterkt door de ervaring van mijn missies als tropenarts.”
Voor Jamilah staat een omslag in bewustzijn centraal in de duurzaamheidstransitie. “Het is belangrijk dat we ons bewust zijn van de verantwoordelijkheden die gepaard gaan met onze privileges. We moeten onze ogen niet sluiten voor de globale en lokale ongelijkheden en het feit dat gezonde voeding vaak niet toegankelijk is.” In realiteit is toegang tot gezonde voeding nog altijd een voorrecht in plaats van een basisrecht. Als zodanig is een groot deel van de wereldbevolking genoodzaakt een ongezonde levensstijl te leiden. En die ongezonde levensstijl draagt niet bij aan een gezonde planeet.
Dit interview is oorspronkelijk gepubliceerd op 5 januari 2022 in de artikelenreeks Inclusieve Duurzaamheid en opnieuw geplaatst in het kader van de Nieuw Wij Zomerherhalingen.
