Koloniale geschiedschrijving: “We moeten hybride perspectieven omarmen”

Geschiedschrijving is nooit neutraal. Tiarra Simon, antropoloog verbonden aan IOM-UN Migration Agency, Stadsarchief Amsterdam en tevens deelnemer Our Heritage, benadrukt dat elke onderzoeker zijn eigen culturele lens meebrengt. “Dit kan leiden tot een selectieve focus,” stelt ze. Zo wordt de ‘Gouden Eeuw’ vaak geprezen om economische voorspoed, terwijl slavernij en koloniale onderdrukking worden geminimaliseerd. Wie de geschiedenis schrijft, bepaalt dus wat herinnerd of vergeten wordt.

Hilde Neus, PhD onderzoeker en al dertig jaar woonachtig in Suriname, ziet de persoonlijke achtergrond van een onderzoeker juist als een verrijking. “Je openstellen voor andere culturen biedt de kans om kritisch naar vaststaande verhalen te kijken,” zegt Neus, die ook onderzoeker is bij Our Heritage. Door jezelf buiten het dominante narratief te plaatsen, kun je alternatieve perspectieven introduceren en de geschiedschrijving verrijken.

Onderzoeksteamlid Our HERitage Tanya Sitaram, historica en directeur Bibliotheek AdeKUS, wijst erop dat koloniale geschiedschrijving traditioneel vanuit het perspectief van de machthebbers is geschreven. “We moeten hybride perspectieven omarmen die recht doen aan de complexiteit van de geschiedenis,” stelt Sitaram. Alleen zo kan geschiedschrijving ruimte bieden aan de diversiteit van ervaringen die lang zijn genegeerd.

Het vereist moed om als onderzoeker kritisch te blijven reflecteren op hoe je eigen positie de verhalen beïnvloedt die je vertelt. Geschiedschrijving is een dynamisch proces van voortdurende herziening, waarbij nieuwe stemmen steeds meer ruimte krijgen.

“Het blijft een uitdaging om gemarginaliseerde stemmen een podium te geven,” zegt Simon. Ze ziet in oral history een belangrijk middel om verhalen vast te leggen die anders verloren zouden gaan. De kracht van interdisciplinair onderzoek, door disciplines als antropologie, geschiedenis en sociologie te combineren, helpt volgens haar om een vollediger beeld te schetsen van het koloniale verleden. Neus benadrukt dat er nog veel ongeschreven geschiedenis is, vooral die van gemarginaliseerde groepen. “Pas sinds de jaren ’70 is er meer aandacht voor sociale geschiedenis,” zegt ze. Ze pleit voor microgeschiedenissen—verhalen van individuen—om een completer beeld te krijgen van het verleden. ”Maar, het gaat niet  alleen om de verhalen,” voegt Sitaram eraan toe. “Ook om de presentatie.” Participatief archiveren, waarbij gemeenschappen zelf hun geschiedenis documenteren, is volgens haar essentieel om gemarginaliseerde stemmen centraal te stellen. Dit vereist een bewuste inspanning van zowel onderzoekers als gemeenschappen. Maar, hoe herzie je het proces van geschiedschrijving, zodat gemarginaliseerde stemmen niet langer een voetnoot zijn, maar een integraal onderdeel van het verhaal? Deze vraagt blijft ons bezighouden.

Neus waarschuwt dat geschiedschrijving vaak selectief is in de weergave van feiten en dat daar respectvol mee omgegaan moet worden. “Respectvol zijn betekent de volledige complexiteit van een geschiedenis erkennen, inclusief de aspecten die niet passen in een helden- of slachtofferverhaal,” aldus Neus. Simon voegt eraan toe: “Respect begint met het betrekken van de gemeenschappen in het onderzoek. Als gemeenschappen hun eigen verhalen vertellen, dwingt dat automatisch respect af.” Respect binnen geschiedschrijving vraagt niet alleen om correcte weergaven en betrokkenheid van gemeenschappen, maar ook om een diepe reflectie op de machtsstructuren die bepalen wiens verhaal wordt verteld en hoe. Sitaram benadrukt dat we niet alleen naar de feiten moeten kijken, maar ook naar de woorden die we gebruiken en hoe die bijdragen aan de beeldvorming. “Het gebruik van eurocentrische terminologie versterkt de machtsverhoudingen versterkt.”

Het uitgangspunt dat iedereen kan schrijven over koloniale geschiedenis, zolang het met respect gebeurt, roept de vraag op: Wie bepaalt wat respectvol is binnen het narratief van koloniale geschiedenis? Wat door de een als genuanceerd wordt beschouwd, kan door een ander als oppervlakkig worden ervaren. Dit spanningsveld komt ook naar voren in de discussie rond de Nederlandse excuses voor het slavernijverleden in 2022, die door sommige groepen als onvoldoende werden gezien omdat de ervaringen van contractarbeiders werden gemarginaliseerd.

Om de geschiedschrijving van het Caribisch gebied te bevrijden van een eenzijdige koloniale bril, is een fundamentele verschuiving nodig. Simon ziet in participatief onderzoek de sleutel tot verandering. Door gemeenschappen hun eigen geschiedenis te laten documenteren, kunnen nieuwe, hybride perspectieven ontstaan. “De geschiedenis van contractarbeiders, zoals Hindostanen en Javanen in Suriname, wordt vaak overschaduwd door de focus op Trans-Atlantische slavernij,” voegt Sitaram toe.

Neus wijst erop dat archiefstukken vaak niet genoeg zijn om de volledige waarheid te achterhalen, en dat er nog veel te ontdekken valt. “Het probleem ligt echter vaak bij het gebrek aan fondsen en aandacht om deze verhalen naar boven te halen.”
Het bevrijden van geschiedschrijving van een koloniale bril is noodzakelijk, maar vereist moed, tijd en, laten we eerlijk zijn, ook geld. Het betekent de bestaande structuren doorbreken en ruimte maken voor nieuwe, soms ongemakkelijke verhalen. Het Caribisch gebied heeft een rijke geschiedenis die veel te weinig wordt verteld. Het is aan onderzoekers, historici en schrijvers om deze verhalen de ruimte te geven die ze verdienen.

De verhalen van gemarginaliseerde groepen zijn niet slechts aanvullingen op ons historisch narratief; ze vormen de ontbrekende schakels in een complex geheel dat veel te lang eenzijdig is verteld. Simon, Neus en Sitaram argumenteren hoe persoonlijk perspectief en culturele context ons begrip van het verleden kan verrijken.

Geschiedschrijving vraagt om voortdurende herziening en kritische reflectie, niet alleen door onderzoekers, maar door de samenleving als geheel. De uitdaging ligt niet enkel in het geven van een podium aan deze stemmen, maar in het radicaal herzien van het hele proces. Stap voor stap. Als we werkelijk de koloniale geschiedenis recht willen doen, moeten we bereid zijn om de comfortabele, dominante verhalen te ontmantelen en plaats te maken voor de veelheid aan perspectieven die er altijd al waren, maar te vaak zijn buiten gesloten.