“Hé kijk, een dagpauwoog.” Sabine Velders wijst naar een rijtje met bessenstruiken waar inderdaad een rode vlinder te zien is. De bessenstruiken horen bij Land van Ons Wassenaar – tuinderij WIJdehorst, een tuinderij en pluktuin, waar Sabine vrijwilliger is. ‘We telen kleinschalig biologische kruiden, groente en fruit, en we gaan nog een voedselbos aanleggen”, vertelt ze.
WIJdehorst pacht het perceel van Land van Ons (LvO), een burgercollectief dat de biodiversiteit op het boerenland wil verbeteren en het landschap mooier wil maken. Dat doen ze door land op te kopen en dat te verpachten aan boeren en tuinders die biologisch werken (zie kader).
Tuinderij WIJdehorst is een voormalige kwekerij en ligt ingebed tussen chique villa’s en het lommerrijke landgoed de Horsten, waar Willem-Alexander voor zijn koningschap woonde. Door het omringende groen en de slootjes op het terrein zelf is er al veel leven. Zo zijn er volop kwakende kikkers en kwinkelerende vogels te horen. En dat moeten er nog veel meer worden, zegt Sabine. “We hebben nestkasten opgehangen en planten dit jaar zonnebloemen, zodat de vogels van de pitten kunnen eten.”
Die vogels zullen ook de bessenstruiken – waar de vlinder zat – wel weten te vinden. De struiken zijn een erfenis van de vorige gebruiker. Na de verkoop van de kwekerij kon de kweker zijn biologische fruitstruiken niet meer gebruiken en schonk ze aan Land van Ons. Daardoor staan er nu rijen en rijen met zwarte, rode en kruisbessen. Sabine: “Die zijn ook voor de zelfpluk, en we laten er wat hangen voor de vogels.”
Wormen tellen
Sabine zit in het zogeheten perceelteam van Land van Ons. Elk LvO-perceel heeft zo’n perceelteam dat de doelen van Land van Ons bewaakt. De teams werven onder andere vrijwilligers, organiseren rondleidingen en een open dag, en zorgen voor bekendheid in lokale media. Sabine is coördinator van het team dat de biodiversiteit op het perceel monitort. “We hebben in 2022 een nulmeting gedaan en tellen nu elk jaar de hommels, vlinders, vogels, planten en het waterleven. Ook kijken we of het bodemleven verbetert. Dat doen we onder andere door wormen te tellen.”
Met dat bodemleven is het nog niet overal even goed gesteld. Sabine: “Een deel van dit perceel was bedekt met worteldoek waarop potten met fruitbomen en -struiken stonden. Onder dat worteldoek was de grond compact en droog. Er zat nauwelijks leven in. Daarom hebben we eerst biologische mest aangebracht en daarna wikke en rogge ingezaaid. Die planten binden stikstof uit de lucht en brengen het in de grond waar het als voeding dient. Bovendien maken hun wortels de bodem los, wat goed is voor de bodemdiertjes. De plantenresten hebben we na de winter ondergewerkt in de grond, als natuurlijke compost. Nog steeds zien we niet veel wormen hier, dus het duurt best lang voordat het bodemleven zich weer herstelt. Daarom hebben we eerst een dikke laag compost aangebracht op de teeltbedden.”
Educatie en koekjes
Volgens Sabine is WIJdehorst een atypisch LvO-perceel. “Meestal is de pachter een biologische akkerbouwer of melkveehouder. Onze pachter had een zelfoogst-tuin in Noordwijk, waar buurtbewoners wekelijks zelf hun groenten konden oogsten.”
Een aspect dat ze in Wassenaar belangrijk vinden, is educatie: ze willen kinderen laten zien hoe groenten groeien en hoe belangrijk biodiversiteit is. “We werken nu samen met leerlingen van internationale scholen hier in de buurt. Die leerlingen zijn gewend om elk kwartaal een aantal uren community service te doen en komen hier helpen. We willen ook gaan samenwerken met andere scholen in Den Haag en Wassenaar.”
Sabine toont een veldje met lavendelstruiken. “Die zijn vorig weekend door vrijwilligers geplant”, vertelt ze. Van de lavendel zal later zeep worden gemaakt, die in de webshop van Land van Ons wordt verkocht.
Dat verkopen van producten was in eerste instantie niet de opzet van Land van Ons. Het is per ongeluk zo gegroeid omdat ze door een wel zeer voorspoedige oogst met een
overschot aan boekweit zaten. Om daarvan af te komen, lieten ze er producten als koekjes en pasta van maken. Inmiddels verkoopt Land van Ons bijvoorbeeld ook bier en honing. De producten zijn een concreet bewijs voor wat er van de akkers komt en vooral bedoeld om de zichtbaarheid van het burgercollectief te vergroten.
Samen voor meer groene grond
Er zijn meer boeren die willen overschakelen naar natuurinclusieve landbouw dan er grond beschikbaar en betaalbaar is. Daarom heeft Land van Ons de krachten gebundeld met de andere groene grondfondsen: Aardpeer, Lenteland en Stichting BD Grondbeheer. Samen proberen ze de toegang tot landbouwgrond voor groene boeren te verbeteren. Een van de ideeën is dat stoppende boeren die hun grond aan een erkend groen grondfonds verkopen, dat tegen gunstige belastingvoorwaarden kunnen doen. Nu is het nog zo dat een boer die stopt, veel belasting moet betalen wanneer hij zijn grond verkoopt. Daarom houden veel boeren de grond aan en verpachten die aan andere – vaak niet zo ‘groene’– boeren
Een wat meer ‘typisch LvO-perceel’ is de Onneresch in Groningen: de pachter is een biologisch-dynamische melkveehouder. Met dit perceel erbij heeft hij nu een gemengd bedrijf met meerdere akkers, waarop hij onder andere boekweit teelt. Dorothée Wortelboer is vrijwilliger bij Onneresch en doet de communicatie voor het perceelteam. “Ik las in 2020 een artikel over Land van Ons en was meteen enthousiast”, zegt ze aan de telefoon. “Ik vond het zó’n goed initiatief: landbouwgrond die op een goede manier wordt bewerkt, zonder gebruik van schadelijke middelen en met veel aandacht voor biodiversiteit. Dus toen dit stuk land, vlak bij mij, in 2021 werd aangekocht, heb ik me meteen als vrijwilliger aangemeld. Het is een prachtig perceel, dat tussen natuurgebieden ligt.”
Bij de aankoop bestond het perceel uit gangbaar weideland: een monocultuur van Engels raaigras (een eiwitrijke grassoort die als veevoer wordt gebruikt). Weinig biodivers dus. “Het land was van een veeboer die ermee ophield. Gelukkig heeft hij maar incidenteel drijfmest en pesticiden gebruikt. Daardoor was de bodem nog redelijk goed”, zegt Dorothée.
Door de natuur
De Onneresch is nu drie jaar in het bezit van Land van Ons. Dorothée: “Als ik de foto’s van het eerste jaar vergelijk met hoe het nu is, is er al veel veranderd. Toen stonden er overal paaltjes met prikkeldraad, nu is het een mooi open landschap, met slootjes als scheiding. Je loopt hier door het boerenland, maar niet met van die saaie biljartlakens. Daardoor heb je het gevoel dat je door de natuur loopt.”
Ook plantten de vrijwilligers eikenbomen en een bloeiende, besdragende haag aan. Dorothée: “Die biedt een goede voeder- en schuilplek voor vogels, insecten en kleine zoogdieren, en maakt het landschap fraaier. De solitaire eiken zullen ooit schaduwplekken creëren voor mens en dier.’ Niet alle stukken land bleken geschikt om akkers van te maken, bijvoorbeeld omdat de vruchtbare bovenlaag ooit was afgegraven. ‘Dat wordt kruidenrijk grasland: gras met wilde planten als rode en witte klaver, wilde peen en duizendblad. Al die verschillende soorten trekken meer bijen, vlinders en vogels aan. En voor de grazende koeien is het heel gezond.”
Op de akkers wordt aan wisselteelt gedaan, dat betekent dat er elk jaar een ander gewas groeit. Daardoor is de kans op plagen en ziektes minder. Bovendien is het beter voor de bodem. Dorothée: “We verbouwen inmiddels boekweit, huttentut, quinoa en triticale. Dat laatste is een kruising tussen tarwe en rogge. Het is prima krachtvoer voor de koeien.”
Om de biodiversiteit een extra boost te geven, lieten ze ‘Het Veentje’ onderlopen, een lagergelegen veengebiedje, dat door ontwatering geen levend veen meer bevatte. Dorothée: “Nauwelijks stond het onder water of er kwam een paartje scholeksters broeden. Alsof ze om de hoek zaten te wachten! Daarna verschenen in rap tempo allerlei andere weide- en watervogels als kieviten, tureluurs en watersnippen.” Een andere reden om Het Veentje onder te zetten, was om de veenoxidatie te stoppen: veen dat niet meer onder water staat, ‘verbrandt’ langzaam en daarbij komt veel CO₂ vrij. Dorothée: “Hopelijk kunnen we weer veengroei op gang brengen. En misschien kunnen we er wel cranberry’s telen!”
Ook in Wassenaar zijn er nog plannen genoeg. Zo komt er een paddenpoel, een inheemse bloemenweide, takkenrillen en een marterburcht. Alles om een natuurlijk ecosysteem te creëren. Sabine Velders: “Marters zijn de natuurlijke vijand van woelmuizen. Woelmuizen eten plantenwortels en dan gaat je hele oogst verloren. We hebben ze hier nog niet gezien, maar veel moestuincomplexen hebben er last van.”
Sabine kíjkt alle planten bijna uit de grond: “Ons doel is om hier een heel mooie plek van te maken. Een walhalla van bloemen.” Ze wijst naar de overkant van de sloot: “Daar moet een theetuin komen, waar we onze eigen producten kunnen verkopen en taarten van eigen bessen.” Zo kan het nuttige – het herstellen van biodiversiteit en landschap – heel goed samengaan met het aangename.
Land van Ons
Land van Ons is in 2019 opgericht met als doel om op het boerenland de biodiversiteit te verbeteren en het landschap mooier te maken. Iedereen kan lid worden. Het lidmaatschap kost 30 euro per jaar. Daarvoor ‘heb’ je dan 1m2 grond. Daarna kunnen leden nog meer meters grond kopen, zo veel of weinig als ze willen. Er zijn nu 27.000 leden. Hoe meer leden, hoe meer landbouwgrond er kan worden aangekocht. Die grond wordt verpacht aan biologische boeren en vervolgens natuurvriendelijk ingericht. Zo worden hagen geplant en poelen gegraven, sloten ecologisch geschoond en bevorderen de geteelde gewassen de biodiversiteit doordat ze bestuivers aantrekken en de bodem verbeteren. Er worden geen pesticiden of kunstmest gebruikt. Het eerste stuk land werd in 2020 gekocht in Drenthe, inmiddels zijn er twintig LvO-percelen door het hele land. Zie: Landvanons.nl.
Wat goed dat dit artikel ook door jullie is gepubliceerd! Want ‘Land van Ons’ is echt een fantastisch concept, met al veel concrete resultaten. En iedereen kan met enkele of meer m2 meedoen. Ik ben er vanaf het begin bij en werd blij verrast door de snelle groei van dit initiatief. Blijkbaar omdat het gaat om meer ruimte voor de biodiversiteit en gelijk ook gezonde producten zonder gif en kunstmest. Dat eet smakelijk.