De afschuwelijke beelden uit Oekraïne van Ruslands verwoestende oorlog stromen onze huiskamers binnen. Ondertussen draait de Russische propagandamachine op volle toeren, deze keer minder succesvol in het westen als je dat vergelijkt met hun propaganda over de oorlog in Syrië. Voor iedereen die de situatie in Syrië nauwgezet volgde, is de Russische invasie in Oekraïne een déjà vu. Alhoewel de vernietiging zich nu in een hoger tempo voltrekt.
Als onderzoeker was ik vorig jaar twee keer een volle week in het gebied in Noord Syrië waar zich een paar miljoen Syrische ontheemden bevinden. Veruit de meesten hier zijn gevlucht voor het geweld van het Syrische regime en Rusland. De frontlinies zijn dicht bij en er worden nog dagelijks raketten afgevuurd op oppositiegebied.
Even terug in de tijd
In de zomer 2015 was het Vrije Syrische Leger ondanks het gebrek aan moderne wapens met een opmars bezig. Het Vrije Syrische Leger is een verzameling goed gemotiveerde maar ongetrainde, slecht bewapende en gefragmenteerde Syriërs. Toen het voor het Assad-regime ondanks de hulp van Hezbollah, Iran en Rusland toch nog mis dreigde te gaan in het voorjaar van 2015, greep Rusland keihard in. Vanuit de lucht redde Poetin het Assad-regime met een niets ontziende bommencampagne.
Het oppositiegebied slonk stad voor stad, dorp voor dorp en behelst nu eigenlijk vooral nog een kleine strook ten noorden van Aleppo, en Idlib waar Hay’at Tahrir al-Sham (HTS) door een coupe op de verzwakte oppositie nu grotendeels de scepter zwaait. In beide gebieden samen bevinden zich zo’n 4,2 miljoen Syriërs uit alle delen van het land, voor het merendeel ontheemden. De bewoners noemen het zelf Klein Syrië. Die militaire campagne van het regime en Rusland is nog steeds bezig aan de randen van dit gebied, met minimale aandacht in westerse media.
Rusland bombardeerde, onder het mom van terrorismebestrijding, vrijwel alleen in het Westen van het land terwijl ISIS zich toch in werkelijkheid in het oosten van het land bevond. Ziekenhuizen, woonwijken, markten, vluchtelingenkonvooien waren doelwit van de Russische ‘terrorismebestrijding’, steden en dorpen werden totaal verwoest, de bevolking sloeg op de vlucht. Met als gevolg dat tot op de dag van vandaag er zo’n 2,7 miljoen ontheemden in Noordwest Syrië verblijven, waarvan zo’n 800 duizend allerarmsten in tenten nabij de Turkse grens. Rusland doodde meer burgers in Syrië dan ISIS deed.
De vluchtelingen wanen zich daar veilig, omdat ze denken dat Rusland daar niet zal durven bombarderen op de grens met NAVO-land Turkije. Dat is overigens al wel een paar keer gebeurd. Ook toen ik vorig jaar maart in het gebied was, in een vluchtelingenkamp in Atme aan de grens met Turkije.
De mensen in de vele honderden kampen en make shift nederzettingen zijn gevlucht voor de heftige Russische en Syrische bombardementen van hun steden en dorpen. Na sneeuwstormen en overstromingen te hebben doorstaan in vaak verouderde tenten (sommigen verblijven al jarenlang in zo’n tent) hangt hen nu een nieuwe ramp boven het hoofd. Deze armste ontheemden zijn afhankelijk qua tenten, voedsel, medicijnen en onderwijs van buitenaf. Wanneer je in het gebied rondreist zie je overal tenten. Het is goed mogelijk dat Rusland die laatste lifeline voor VN-hulp gaat afsluiten in juni. Dan wordt er namelijk opnieuw een besluit genomen in de VN over verlenging van de VN-hulp via de Bab al-Hawa grensovergang vanuit Reyhanli, Turkije naar Noordwest Syrië. Rusland blokkeerde eerder al drie andere grensovergangen voor VN-hulp naar gebieden die buiten de controle van het Assad-regime liggen.
In Gaziantep, Zuid Turkije vlakbij de Syrische grens, sprak ik Omar Safadi van de Independent Doctors Association (IDA) dat een aantal ziekenhuizen en klinieken runt in oppositiegebied. “In 2014 was de toestemming in de VN er voor twee jaar, en die is daarna verlengd. Na een tijdje werd het teruggebracht naar één jaar. De vier grensovergangen waren Bab al-Hawa naar Idlib (waar de meeste kampen zich bevinden) en Bab al-Salama (naar het platteland van Noord-Aleppo), Ya’roubiya (naar Hasaka in Noordoost- Syrië vanuit Noord-Irak) en één vanuit Jordanië. In 2018 hebben ze het teruggebracht tot slechts de eerste twee grensovergangen en later nog maar één. VN-agentschappen kunnen dus alleen vanuit Gaziantep opereren.”
Vorig jaar juni dreigde Rusland ook die laatste grensovergang te sluiten, en onderhandelde de Amerikaanse president Biden met Poetin en wist daarmee de ramp af te wenden. Door de Russische oorlog tegen Oekraïne zijn de relaties van Rusland met het Westen enorm verslechterd en lijkt de herhaling van zo’n oplossing voor dit jaar onmogelijk.
“Van deze 4,2 miljoen leven meer dan 800 duizend mensen in een tent, in kampen of in geïmproviseerde groepen tenten bij elkaar, in Noordwest-Syrië, in Noord Aleppo en Idlib,” vertelt Safadi. “In het gebied ten noorden van Aleppo hebben we het over ongeveer 150 duizend vluchtelingen. De meeste ontheemden bevinden zich aan de Idlib-kant. Begin 2020 raakten meer dan 1 miljoen mensen ontheemd. In het hele noordwesten bestaat 70 procent van de bevolking zijn ontheemden,” aldus Safadi.
“Ze leven niet allemaal in kampen, sommigen wonen in huurwoningen, collectieve centra, of in openbare gebouwen. Zo’n 30 en 40 procent van de bevolking uit het gebied bestaat uit bewoners die voor 2011 in dit gebied woonden of uit dit gebied komen. En 60 tot 70 procent van de bevolking is gevlucht uit andere delen van Syrië. Iedereen die ontsnapt is aan het regime is naar dit gebied gekomen.”
Volgens de Independent Doctors Association zijn 2,1 van de 2,7 miljoen ontheemden afhankelijk van de crossborder hulp, waar ook onderwijs, tenten en medicijnen onder vallen. Zullen mensen naar Turkije vluchten? Safadi: “Nee, mensen vluchten niet naar Turkije, mensen zullen sterven in tenten. De meeste ontheemden hebben geen inkomen. De VN is voor 40 tot 50 procent verantwoordelijk voor de humanitaire response van Syrië.”
“Kijk naar wat er in het belegerde Oost Ghouta, bij Damascus gebeurde. De voedselketen van het regime naar belegerd gebied bleef twee maanden in stand, maar alle voedselhulp kwam beschadigd aan of met een verlopen houdbaarheidsdatum. Ik denk dat Rusland het veto, de crossborder resolutie, gebruikt en de VN ertoe aanzet om vanuit Damascus te opereren, en dat het zo via de achterdeur de VS- en EU-sancties omzeilt. En dat Rusland het Syrische regime nieuw leven wil inblazen en de humanitaire fondsen daarvoor wil gebruiken,” aldus Safadi.
“Noord-Syrië is enkel bereikbaar via Turkije. Er zijn geen hulplijnen uit Damascus of enig ander gebied. De humanitaire organisaties dekken, er is geen officieel rapport bij mijn weten, maar ik denk minstens 70 procent van de basisvoorzieningen voor levensonderhoud. De kwetsbaarheid van de mensen in heel noordwest-Syrië is hetzelfde. Op de een of andere manier heeft het voor ons als humanitaire organisatie niet veel effect, we reageren hetzelfde,” zo legt Safadi uit.
De situatie in Syrië blijft ondertussen vooral in het regime-gebied verslechteren. Internationaal zijn er veel sancties opgelegd en worden er tegelijk veel hulpgoederen geleverd. Een structurele oplossing blijft echter uit.
