Rentmeesterschap in de Nederlandse politiek

In Laudato Si’ geeft paus Franciscus duidelijk invulling aan de begrippen dominium en rentmeesterschap. Dominium gaat over de relatie tussen de mens en de schepping. De mens is de medewerker van God in het beheren van de schepping. Dat zij beheerders, of anders gezegd rentmeesters, over de schepping zijn, betekent dat de mens juist een verantwoordelijkheid heeft om goed voor deze schepping te zorgen. Het rentmeesterschap gaat over de manier waarop er met de schepping omgegaan wordt. Goed rentmeesterschap betekent dat de schepping niet aangetast wordt.

Laudato Si’ maakt gebruik van verschillende bronnen, die allemaal belangrijk zijn om goed te kunnen begrijpen wat ‘goed rentmeesterschap’ is. De Bijbel wordt gebruikt als eerste fundament, de wetenschappelijke bronnen om tot de objectieve informatie te komen waaruit een bepaalde invulling volgt. De bisschoppenconferenties en de leer van de katholieke kerk geven vervolgens de morele en definitieve invulling van deze begrippen. Hierbij is het document Love for Creation essentieel in het bepalen van de invulling van de begrippen dominium en rentmeesterschap in Laudato Si’. Love for Creation is een bijzonder document, Laudato Si’ baseert haar definitie namelijk bijna volledig op dit document. Love for Creation kwam al 22 jaar voor Laudato Si’ uit (in 1993) en is geschreven door de Aziatische bisschoppen van de katholieke kerk. In het document staat dat het dominium bij God ligt in plaats van bij de mens. De taak van de mens is om verantwoordelijk en goed rentmeesterschap te tonen door te zorgen voor onze aarde en deze niet te beschadigen.

Ik heb de betekenis van rentmeesterschap en dominium volgens Laudato Si’ vergeleken met vier Nederlandse politieke partijen: CDA, ChristenUnie, SGP en GroenLinks. GroenLinks ontstond onder andere uit protestantse EVP en de PPR, van oorsprong een afsplitsing van de katholieke KVP. De verkiezingsprogramma’s voor de Kamerverkiezingen van 2017, de websites en de beginselprogramma’s waren een bron voor de opvatting en de standpunten van de partijen. Bij de politieke partijen zijn twee soorten overeenkomsten met Laudato Si’ te zien. De eerste soort is de theologische overeenkomst: in hoeverre komt de uitleg van de partij wat betreft de relatie God-mens-schepping overeen met de theologische uitleg zoals gegeven in Laudato Si’.

De tweede soort is de overeenkomst in de concrete uitvoering van goed rentmeesterschap. Hoe staat de partij tegenover de verhouding natuur-landbouw en hoe ver moet gegaan worden om de schepping te behouden. De theologische invulling en de concrete uitvoering zijn in Laudato Si’ gelijkwaardig wanneer het gaat over doel wat de encycliek wil bereiken.

Zowel het CDA als GroenLinks presenteren een ‘seculier hoger dominium’: de mens moet verantwoording afleggen aan een pakket waarden en normen. Zij erkennen in hun verkiezingsprogramma niet in directe zin het dominium van God. De SGP en de ChristenUnie doen dit expliciet wel. Het CDA en de SGP stellen zich redelijk terughoudend op wanneer het gaat over het beheren van de schepping: het mag niet teveel geld kosten én mag niet te veel ten koste gaan van bijvoorbeeld de (conventionele) landbouw. Daarbij zijn beide partijen niet zo uitgesproken over de urgentie van het tegengaan van klimaatverandering zijn als GroenLinks en de ChristenUnie. Daarbij stellen deze partijen zich veel actiever op wanneer het gaat over het beheren van de schepping, ze stellen minder voorwaarden en vinden andere aspecten belangrijker dan geld wanneer het gaat over de natuur.

Waar rentmeesterschap in de Bijbel nauwelijks voorkomt, is dit woord bij het CDA een centrale term geworden om de hele economie mee te beschrijven. Franciscus gebruikt de term rentmeesterschap in Laudato Si’ slechts sporadisch, maar is wel heel concreet in wat hij verstaat onder goed rentmeesterschap. Voor hem is de verbinding met sociale thema’s en klimaatverandering onlosmakelijk. Deze verbinding en invulling van rentmeesterschap is bij alle partijen wel aanwezig, maar anders wordt het wanneer de concrete invullingen vergeleken worden. Waar de ChristenUnie en GroenLinks in grote lijnen meegaan met de concrete invullingen die Laudato Si’ geeft, blijven de SGP en het CDA achter met een minder radicale stellingname over natuurbescherming en het tegengaan van klimaatverandering.

Dit resultaat maakt duidelijk dat er een begripsverwarring is over de begrippen dominium en rentmeesterschap. Waar Laudato Si’ en haar bronnen het dominium heel duidelijk bij God leggen, is dit niet het geval bij de vier onderzochte partijen. Het is op zijn minst opvallend te noemen dat juist ChristenUnie en SGP, de partijen die alleen protestantse voorgangers hebben, het dominium nog wel bij God leggen, maar dat de partijen met katholieke voorgangers, CDA en GroenLinks, het dominium leggen bij een algemeen pakket van waarden. Laudato Si’ maakt ook duidelijk dat niet alleen de ideeën, maar vooral het resultaat ertoe doet.

Rentmeesterschap is een mooi woord, maar paus Franciscus maakt duidelijk dat het gaat om de daden. Nederlandse partijen die het woord rentmeesterschap gebruiken om hun christelijke achterban aan te spreken doen er goed aan om ook in hun standpunten goed rentmeesterschap te laten zien.