Rohatsu wordt wereldwijd gevierd. De viering kan in boeddhistische tradities verschillen. Veel boeddhisten gaan een intensieve periode van meditatie in. Ook het reciteren van boeddhistische geschriften, het branden van wierrook en kaarsen en daden van compassie maken deel uit van het vieren van de verlichting van de Boeddha. Rohatsu nodigt uit om stil te staan bij de vraag: wat betekent verlichting eigenlijk? Een eeuwenoude tekst uit het onderricht van de boeddha werpt hier licht op.
De Hartsoetra is een van de meest bekende en invloedrijke teksten binnen het boeddhisme. Ze gaat over een dialoog tussen Avalokitesvara, het wezen dat compassie belichaamt, en Shariputra, het wezen dat wijsheid vertegenwoordigt. Compassie en wijsheid spreken met elkaar over de kern van de leer en daarmee onthult de tekst iets belangrijks: compassie en wijsheid hebben elkaar nodig. Samen vormen ze de sleutel tot een dieper verstaan van onszelf en de wereld.
Een belangrijke zin uit de soetra luidt: “Door in wijsheid voorbij alle wijsheid te verblijven hebben alle boeddha’s van alle tijden de hoogste verlichting ervaren.”. Wat die wijsheid voorbij alle wijsheid is wordt niet direct duidelijk. In tegendeel. De rest van de tekst is een poging te laten zien wat die wijsheid in ieder geval níét is. Zo staat de Hartsoetra en veel andere boeddhistische geschriften bol van ontkenningen en tegenstellingen. Het is een uitnodiging om zekerheden los te laten en ruimte te maken voor het onbekende.
De soetra eindigt met een beeld van het bereiken van de andere oever, een symbool voor verlichting. Maar wat zie je aan de overkant van de bereikte oever? Opnieuw een oever! De verwachte verlichting eindigt in een verwarring. Verlichting blijkt niet het één of het ander te zijn. Zo blijft de essentie onzichtbaar en vraagt de Hartsoetra een ander soort denken, voorbij aan dualiteiten.
Geen eindpunt of ultiem antwoord, maar een blijvende oefening in openheid en streven naar verbinding. Zo nodigen de wezens van compassie en wijsheid uit tot een open en ontvankelijke houding, vrij van oordeel.
Wat de Boeddha zich precies realiseerde op 8 december blijft gissen, maar het vieren van Rohatsu moedigt aan om ruimte voor het onbekende te maken.
Groot Prajna Paramita Hartsoetra *
Toen Avalokitesvara in de stroom van wijsheid voorbij alle wijsheid was gegaan, zag zij hoe de vijf skandha’s leeg zijn. Zo kwam zij alle lijden te boven.
Luister Shariputra, hier is vorm leegte en leegte vorm, vorm is niet gescheiden van leegte, leegte niet gescheiden van vorm. Dit geldt ook voor gevoelens, gewaarwordingen, drijfveren en bewustzijn. Hier Shariputra, zijn alle dingen gekenmerkt door leegte; niet voortgebracht, niet eindigend, niet zuiver, niet onzuiver, niet volmaakt, niet onvolmaakt.
Zo Shariputra, is er in leegte ook geen vorm, geen gevoel, geen gewaarwording, geen drijfveer, geen bewustzijn; geen oog, oor, neus, tong, lichaam, geest; geen vorm, klank, geur, smaak, aanraking, voorstelling of beeld; geen veld van waarneming tot geen veld van geestelijke activiteit. Geen onwetendheid, geen einde aan onwetendheid, geen ouderdom en dood, geen einde aan ouderdom en dood, geen lijden, geen oorzaak en opheffing van lijden, geen weg, geen inzicht, geen bereiken of niet-bereiken.
Gedragen door de wijsheid voorbij alle wijsheid, verblijft de bodhisattva waar geen grenzen zijn. Vrij van grenzen is zij niet bevreesd, gaat voorbij aan alle illusies en bereikt zo het verwijlen in Nirwana. Door in wijsheid voorbij alle wijsheid te verblijven hebben alle boeddha’s van alle tijden de hoogste verlichting ervaren.
Weet daarom dat de wijsheid voorbij alle wijsheid het diepste woord is dat vanuit het hart opwelt, dat voortkomt uit het onvergelijkbare inzicht dat alle lijden wegneemt, dat waar is en niet berust op illusie, het woord dat uit het hart komt en dat luidt: GATE GATE PARAGATE PARASAMGATE BODHI SVAHA; Gegaan, gegaan, naar de andere oever gegaan, aan de andere oever aangekomen. Volkomen ontwaakt, allen zijn heil.
* Dit is een vertaling van de Hartsoetra die bij Zentrum wordt gebruikt, er bestaan ook andere versies.
Kijk op de website van Zentrum in Utrecht voor meer achtergrondinformatie.
