In dienst van de eenheid van de Orthodoxe Kerk heeft Bartholomeus I de verantwoordelijkheid om panorthodoxe bijeenkomsten bijeen te roepen, maar ook om de oecumenische en interreligieuze dialoog te ondersteunen. Hij staat al jaren bekend als ‘de groene patriarch’ vanwege zijn inzet voor natuurbescherming en milieubewustzijn. Al in 1997 ontving hij de Congressional Gold Medal, een hoge Amerikaanse onderscheiding. Zelf zegt hij dat hij zijn belangstelling voor duurzaamheid en natuurbescherming heeft geërfd van zijn voorganger Dimitrios, die in 1989 het initiatief nam om 1 september als ‘Dag van gebed voor de bescherming van het milieu’ te vestigen. Dit initiatief is overgenomen door veel christelijke kerken.
Vrijwel elk jaar organiseert de Patriarch met partners uit politiek, wetenschap en religie een congres rond duurzaamheid. Voor Bartholomeus I is verbinding zoeken tussen diverse organisaties erg belangrijk. Tijdens een toespraak aan het Europees Parlement in 2015 gaf hij aan dat godsdienst en politiek naast elkaar kunnen bestaan, omdat beiden de mens dienen. Verder zei de Patriarch in diverse interviews dat we allen te maken hebben met klimaatverandering en natuurbehoud en dat we daarom moeten samenwerken als religies en levensbeschouwelijke organisaties om de problemen aan te pakken.
Bartholomeus: “Christenen en moslims zijn kinderen van dezelfde God. Als orthodoxe christenen gebruiken we het Griekse woord kairos om een kritiek moment in de tijd te beschrijven, vaak een specifieke historische periode met blijvende repercussies en eeuwige betekenis. Voor de mensheid en de planeet als geheel is het nu onze kairos: de beslissende tijd in onze relatie met heel Gods schepping, een moment waarop we op een goede manier moeten reageren om het leven op aarde te beschermen tegen de ergste gevolgen van menselijke roekeloosheid. Moge God ons de wijsheid geven om snel te handelen.”
In het Balkangebied worden de diverse organisaties door Bartholomeus I gestimuleerd om zorg te dragen voor de natuur. In 2014 was Bartholomeus I op bezoek in Nederland op uitnodiging van de Oud-Katholieke Kerk en nam hij onder andere deel aan een Rondetafel over duurzaamheid en voedsel.
‘Naar een sociaal ethos’
In 2020 werd Voor het leven van de wereld, naar een sociaal ethos van de orthodoxe kerk uitgegeven door het oecumenisch patriarchaat. Hierin staat dat er een echte verantwoordelijkheid moet zijn voor de hele schepping en een onophoudelijke zorg voor haar integriteit en bloei. Hoe dit te bereiken in een tijdperk van zulke snelle technologische veranderingen en van zo’n immense technologische kracht is een vraag die christenen (en niet-christenen) zichzelf onophoudelijk moeten stellen. Er wordt verwezen naar de Geloofsbelijdenis van Nicea-Constantinopel, waarin christenen belijden: “Ik geloof in één God, maker van hemel en aarde, en van alle dingen die zichtbaar en onzichtbaar zijn.” Het diepe geloof in de goedheid en schoonheid van de hele schepping is de bron en de essentie van de kosmische visie van de kerk.
“Sinds het begin van het industriële tijdperk is het vermogen van de mensheid om schade toe te brengen meedogenloos uitvergroot. Als gevolg hiervan worden we vandaag geconfronteerd met zulke eerder nog onvoorstelbare catastrofes als het toegenomen smelten van ijskappen en gletsjers, regen en rivieren die verzuren door vervuiling, geneesmiddelen die ons drinkwater verontreinigen en de tragische vermindering of zelfs het uitsterven van vele soorten. Tegenover alle krachten – politiek, sociaal en economisch, zakelijk en burgerlijk, spiritueel en materieel – die bijdragen aan de achteruitgang van onze ecosystemen, probeert de kerk een werkelijk liturgisch en sacramenteel pad naar gemeenschap met God in en door zijn schepping te cultiveren, een pad dat noodzakelijkerwijs mededogen voor alle anderen en zorg voor de hele schepping vereist.”
“Het is belangrijk om te werken aan het stopzetten van verspillend en destructief gebruik van natuurlijke hulpbronnen, te werken aan het behoud van de natuurlijke wereld voor de huidige generatie en voor alle komende generaties, en om terughoudendheid en verstandige zuinigheid te beoefenen. Niets van dit alles is goed mogelijk zonder een diepe training in dankbaarheid. Zonder dankzegging zijn we niet echt mens. Dit is de basis van het eucharistische begrip dat de kerk heeft van zichzelf, en van haar missie in de wereld. Wanneer de mensheid in harmonie is met de hele schepping, ontstaat deze dankzegging moeiteloos en natuurlijk. Wanneer die harmonie wordt verbroken of vervangen door onenigheid, zoals zo vaak het geval is, wordt dankzegging in plaats daarvan een moeizame verplichting. Maar alleen zo’n dankzegging kan echt de verdeeldheid helen die de mensheid vervreemdt van de rest van de geschapen orde. Wanneer mensen de hulpbronnen van de aarde leren waarderen in een waarlijk eucharistische geest, kunnen ze de schepping niet langer behandelen als iets wat losstaat van zichzelf, als louter nut of eigendom.”
“De kerk roept daarom de regeringen van de wereld op om manieren te zoeken om de milieuwetenschappen te bevorderen, door middel van onderwijs en staatssubsidies voor onderzoek, en om bereid te zijn technologieën te financieren die kunnen dienen om de ernstige effecten van koolstofemissies, vervuiling en alle vormen van aantasting van het milieu om te keren.”
Praktische groene stappen zetten
Binnen de Orthodoxe kerk worden vooral lokaal praktische stappen gezet op het gebied van duurzaamheid en natuurbescherming. In 2021 is er een samenwerkingsverband ontstaan tussen de Volos Theologische Academie, de Griekse afdeling van het Wereldnatuurfonds en de Orthodoxe parochie Evangelistria in de stad Volos in Griekenland (een groene parochie). Een archimandriet (overste van een klooster), die dient als priester binnen die parochie, sprak van ‘een reis die begint’. Met daarbij de zegen van de lokale bisschop.
“Het is belangrijk dat vanaf het begin veel enthousiaste parochianen en een geestelijke actief willen zijn binnen de groene parochie. En dat zij willen samenwerken aan echte, tastbare resultaten. Denk aan het installeren van zonnepanelen en het maandelijks uitnodigen van gastsprekers die ecologievraagstukken en theologie of spiritualiteit met elkaar verbinden. Er wordt veel aandacht geschonken om jongeren te interesseren voor dit project. Dit doen we door milieu-onderwijs binnen het zondagschoolonderwijs te verzorgen.” Er zijn verschillende evenementen: het bezoek van een kinderboekenschrijver over milieueducatie; milieueducatiebezoek van de jongeren aan een lokale biologische boerderij en een zusterklooster in de omgeving om in de praktijk te leren hoe biologisch gezond voedsel wordt geteeld en gezamenlijke activiteiten met de verschillende scholen in de omgeving. In de komende periode hoopt men verdere stappen te zetten.
De priester van deze groene parochie geeft aan dat de praktische gevolgen van groene theologie uitdagend zijn. “We zijn hier op de Balkan niet gewend om groen te denken, om voor ons milieu te zorgen. Ik wil benadrukken dat dit voor ons nog heel vroeg is, we staan nog maar aan het begin van een reis. Toch zijn we begonnen aan die reis, en we zijn vastbesloten de reis voort te zetten. Onze hoop is dat dit groene parochie-initiatief, hier in Nieuw-Ionië, Volos, Griekenland, zal uitgroeien tot een netwerk van groene parochies, niet alleen in ons bisdom en niet alleen in dit land, maar in de hele Balkan. Er moet verder ook een bereidheid zijn om te leren van anderen, van degenen buiten onze denominatie en buiten ons geloof, ook van degenen die zich niet tot een geloof bekennen, zodat we samen deze weg naar een duurzamer leven kunnen afleggen.”
Dit artikel verscheen onlangs in De Linker Wang.
