Ramadan is de negende maand van de islamitische maankalender. Hij geldt als de heilige periode van inkeer waarin tussen dageraad en zonsondergang door gelovigen wordt gevast. Doordat de islamitische wereld een maankalender gebruikt, valt de ramadanmaand ieder jaar enkele weken vroeger op de gregoriaanse kalender. Slechts enkele jaren per generatie overlapt die maand met de christelijke veertigdagentijd, die onder meer herinnert aan de veertig dagen die Jezus doorbracht in de woestijn. De vorige keer dat de ramadan en de vastenperiode elkaar overlapten, was in de periode 1990-1994. In 1992 viel de ramadan (6 maart-3 april) zelfs volledig binnen de veertigdagentijd, die toen begon op 4 maart en eindigde op 18 april. In 2026 gebeurt dat opnieuw. Daarna zal het weer een generatie duren.
Vasten tijdens de ramadan is een van de vijf zuilen van de islam, naast onder meer het geven van aalmoezen (zakat). De ramadan houdt in dat van ochtendgloren tot zonsondergang niet wordt gegeten, gedronken of gerookt en dat je je onthoudt van geslachtsgemeenschap. De manier waarop moslims dienen te vasten, ligt duidelijk vast. Een vastendag wordt volgens de traditie bij zonsondergang “gebroken” door minimaal één dadel te eten. De ramadan wordt afgesloten met Eid al-Fitr (het breken van de vasten) dat drie dagen duurt. Het is na het Offerfeest het grootste feest op de islamitische kalender.
In de tweede soera of hoofdstuk van de Koran wordt in vers 183 duidelijk gesteld dat vasten verplicht is. Bovendien blijkt uit dat vers dat vasten in de zesde eeuw van onze jaartelling al een traditie was: “O jullie die geloven! Het vasten is jullie verplicht, zoals het ook verplicht was voor degenen die vóór jullie waren, hopelijk zullen jullie Allah vrezen”. Uit het Nieuwe Testament blijkt dat ook aan het begin van onze jaartelling al een vastentraditie bestond die zelf steunt op de joodse traditie. Sommigen wilden destijds duidelijk tonen dat ze aan het vasten waren door een somber gezicht te trekken. Jezus stelt evenwel: “Maar als gij vast, zalft dan uw hoofd en wast uw gezicht om niet aan de mensen te laten zien dat gij vast” (Mattheüs 6, 17-18).
De gedeeltelijke overlapping van de ramadan en de christelijke veertigdagentijd in de loop van de komende jaren is voor de Belgische sociaal-culturele organisatie Orbit een gelegenheid om juist daar omheen te werken. De organisatie vroeg twee studenten Theologie en Religiewetenschappen dieper op het onderwerp in te gaan. “Voor christenen is vasten vooral een individueel, onzichtbaar en innerlijk proces. Voor moslims gaat het om een groepsbeleving”, stellen Nithin Van Damme en Ruben Terryn. De maaltijden na het verbreken van de islamitische vastendag zijn uitgebreid en worden vaak bijgewoond door veel familieleden. Veel moskeeën bieden eenzamen en behoeftigen bij zonsondergang maaltijden aan.
Het aanbieden van maaltijden in de moskee is naast het uitdelen van voedselpakketten of het doneren van geld volgens Van Damme en Terryn een vorm van liefdadigheid of sadaqa. Tijdens de ramadanmaand is er over het algemeen meer aandacht voor die liefdadigheid. Volgens Johan Vrints, adjunct-coördinator van Orbit is sadaqa een vrijblijvende vorm van liefdadigheid terwijl het bij zakat, een van de vijf pijlers van de islam, om verplichte solidariteit gaat. Sadaqa wordt in de Koran aanbevolen en moslims voelen zich tijdens de ramadan volgens hem geroepen die te concretiseren.
Ook voor christenen is de vastenperiode een tijd om solidair te zijn met wie het moeilijk heeft. Beide studenten stellen dan ook dat er ondanks de verschillen tussen de islamitische ramadan en de christelijke vasten “enkele raakvlakken zijn waar christenen en moslims elkaar kunnen vinden voor gemeenschappelijke doelen”.
“Ieder jaar opnieuw krijgen wij door de vastentijd de kans om dichter bij de Schepper en onze medemens te komen. Dit jaar kunnen we die dubbele beweging samen maken”, schrijven Guy Harpigny en Lode Van Hecke, beiden bisschop referendaris voor de interreligieuze dialoog, en Steven Fuite, synodevoorzitter van de Verenigde Protestantse Kerk in België, naar aanleiding van het samenvallen van vasten en ramadan. “Tijdens deze gezamenlijke vastentijd openen we ons hart niet alleen voor onze geloofsgemeenschappen, maar strekken we ook onze handen uit naar de hele wereld. Ons gebed is een inspiratiebron om aandacht te hebben voor de meest kwetsbaren van onze maatschappij. Zo geven wij hart en handen aan de grenzeloze barmhartigheid van de Schepper voor ieder mens”, zo merken de ondertekenaars op.
Als gevolg van de geopolitieke actualiteit is de aandacht in de huidige vastenperiode op de vluchtelingen uit Oekraïne komen te liggen. Kort na de Russische invasie pleitten Francis Loyens, bisschoppelijk gedelegeerde voor onderwijs in Hasselt, en Bahattin Koçak, leraar islamitische godsdienst, in een opiniestuk in Het Belang van Limburg voor diepgaande gesprekken in de klas over de ramadan en de vasten. “Er zijn in scholen nog nooit zoveel aanknopingspunten voor levensbeschouwelijke gesprekken geweest als nu”, schreven ze. Kernpunt van hun betoog is dat “de gemeenschappelijkheid die men ontdekt, een dam kan opwerpen tegen polarisatie en radicalisering”.
Solidaire maaltijden
De komende jaren bieden kansen om die gemeenschappelijkheid dieper te verkennen en dat niet alleen op school. Werkgroepen diaconie kunnen op parochiaal niveau of binnen een ruimer kader initiatieven nemen. In gemeenten of steden met een moskee kunnen contacten worden gelegd met de moslimgemeenschap. Dat geldt ook voor plaatsen met een opvangcentrum voor mensen die hun land – bijvoorbeeld Syrië, Afghanistan of Iran – zijn ontvlucht.
Op verschillende plaatsen in ons land worden tijdens de vastenactie sobere of solidaire maaltijden georganiseerd waarbij de klemtoon ligt op het verzamelen van financiële middelen voor liefdadige doelen. Het is niet ondenkbaar zulke maaltijden tijdens de christelijke vasten te combineren met de maaltijd waarmee moslims de ramadan breken. Het ligt daarbij voor de hand dat zulke gezamenlijke maaltijden niet ’s middags, maar na zonsondergang dienen te worden gehouden.
Het stuk is ook op papier te lezen in Tertio nr. 1155. Abonneer of vraag een proefnummer via www.tertio.be.
