Op 21 april 2025 verloor de wereld paus Franciscus, de eerste paus uit Latijns-Amerika, de eerste jezuïet op de troon van Petrus, en misschien wel de meest menselijke paus die het Vaticaan ooit kende. Hij brak tradities zonder ze te breken. Ondanks kritiek stak hij zijn hand uit naar LGBTQ+-gelovigen en andersdenkenden. Hij sprak zich uit over slachtoffers van macht en geweld in Oekraïne tot Congo, van Palestina tot Jemen. Nog vlak voor zijn dood bad hij zij aan zij met de enige katholieke parochie in Gaza, een laatste symbolisch gebaar voor vrede.
Het pleidooi van paus Franciscus voor inclusie en respect voor culturele en spirituele diversiteit raakt ook het Caribisch gebied. Een regio waar samenleven nooit eenvoudig is geweest, maar altijd gekleurd door veerkracht, creativiteit en een botsende werkelijkheid.
Religie is geen abstract studieobject, geen theologisch debat aan de schrijftafel. In de Cariben leeft geloof op straat, in rituelen, in gesprekken tussen buren en gebeden voor verschillende goden binnen een familie. In een regio die van nature religieus veelzijdig is, maar waarin geschiedenis, pijn en hoop nog altijd met elkaar botsen, delen vier betrokkenen hun persoonlijke blik op religieuze diversiteit vandaag. Mensen die bouwen aan een meer inclusieve en menselijke gemeenschap.
Grenzen aan verdraagzaamheid
“We accepteren elkaars geloof, zolang we er maar niet te veel mee geconfronteerd worden,” zegt Ryaen La Rose nuchter, journalist en docent geschiedenis in Suriname. Religieuze diversiteit bestaat in theorie, maar veel kennis over elkaars overtuigingen blijft oppervlakkig. “De sporen van het koloniale verdeel-en-heers beleid zijn nog steeds zichtbaar,” stelt hij.
Sidney Mutueel, sectorhoofd bij de Staf Korpsleiding van de nationale politie in Nederland, met roots in onder meer Venezuela en Curaçao, ziet hetzelfde mechanisme: religieuze mengvormen zijn er volop, maar onderhuids leeft het koloniale verleden voort. “We zijn gewend geraakt aan verschillen, maar dat betekent niet dat we ze echt begrijpen,” benadrukt hij. “Hoewel diversiteit door de eeuwen heen alom aanwezig is in het gebied en zo bijdraagt aan culturele en religieuze rijkdom, leidt het soms ook tot sociale spanningen.”
Jane Arifa Badoella, Surinaams-Nederlandse politica gaat een stapje verder: “Bewustwording en echt begrijpen is belangrijk,” voegt zij toe. “Er wordt veel misbruik gemaakt om controle over andere te krijgen en grenzen te leggen aan rechten waar we hard voor gevochten hebben. En dat zorgt ook voor verdeeldheid tussen groepen.”
In een regio waar katholieke kerken naast Hindutempels staan en waar processies even normaal zijn als winti-rituelen, klinkt de oproep van paus Franciscus om elkaars denkwijze en spiritualiteit serieus te nemen des te luider.
De invloed van religieuze diversiteit reikt verder dan het spirituele. Muziek, keuken, taal en sociale gewoontes zijn doordrenkt van religieuze sporen. Maar niet alle tradities krijgen dezelfde erkenning. Winti wordt nog vaak gezien door een koloniale bril, als iets exotisch of zelfs gevaarlijk. “We hebben nog een lange weg te gaan voordat Afrikaanse spirituele tradities dezelfde respect krijgen als kerken en moskeeën,” zegt La Rose. Een christelijke vrouw uit Aruba die over dit onderwerp anoniem wil blijven, herkent dat spanningsveld. “Ik zie in mijn kerk zowel angst als hoop: angst om het bekende los te laten, maar hoop doordat jongeren steeds vaker vragen durven stellen,” vertelt ze.
Tolerantie of verbinding?
Religieuze diversiteit in de Cariben is geen statisch gegeven. Zij is levend, schurend, uitdagend en inspirerend tegelijk. Mutueel: “Ik geloof er heilig in dat gemeenschappelijke vieringen, zoals carnaval, belangrijk zijn, waar afkomst, geloof en sociale achtergrond even minder lijken te tellen.” Badoella voelt zich thuis binnen Hindoeïsme, Christendom én Islam en maakt in haar eigen omgeving dagelijks deze verbinding van jongs af aan mee.
Badoella, die al jarenlang in Nederland woont, voegt toe: “Bewustwording en echt begrijpen is belangrijk. Het is een uitnodiging om te groeien en intellect te gebruiken en zelf te blijven beschikken, zodat er geen verdeeldheid ontstaat, om zo nieuwe manieren van samenleven te vinden.” En op die manier probeert La Rose via zijn platform Rutu Taki vanuit Suriname taboes rond Winti en mentale gezondheid te doorbreken: “Via mijn pagina zet ik me in voor mentale gezondheid en het proces van zelfontdekking. De identiteitsontwikkeling van Afro-Surinamers verdient nog veel meer verdieping, zodat we echt weten wie we zijn en welke richting we op willen.”
Badoella benadrukt: “Religieuze diversiteit begint met nieuwsgierigheid, niet met angst. Als we bijvoorbeeld kijken naar de kruidenleer en spiritualiteit, dan moeten we vragen durven stellen en groeit wederzijds respect. Maar spiritisme is een ander verhaal. Het is wel belangrijk op te merken dat het ene het andere niet uitsluit. Ik zie ook Hindoes en Moslims in Suriname langsgaan bij iemand die zich bezighoudt met spiritisme. Daar houd ik me zelf verre van.”
Die gelaagdheid in religieuze beleving is niet uniek voor Suriname. Ook verder in het Caribische gebied lopen verschillende religies en overtuigingen in elkaar over. Daar haakt Mutueel op in: “Ik ben zelf Katholiek opgevoed en merk dat andere religies zoals voodoo, brujeria [red. hekserij] nog steeds onderdeel zijn van de religieuze diversiteit op Curaçao en de rest van de eilanden. En ze overlappen! Best paradoxaal dat mono-religieuzen ook in voodoo geloven.”
In een tijd waarin wereldwijde polarisatie toeneemt en religie steeds vaker wordt ingezet als politiek wapen en controlemiddel, is het belangrijker dan ooit om kritisch te blijven. De Caribische ervaring vormt misschien een belangrijke les: echte verbondenheid vraagt om meer dan alleen tolerantie. Het vraagt om openheid, nieuwsgierigheid en vooral lef. Lef om vragen te stellen, om het onbekende te verkennen, en om eigen grenzen te bewaken wanneer dat nodig is. Lef ook om verschillen niet alleen te verdragen, maar ze te durven vieren. En om gesprekken aan te gaan, zodat we niet vast blijven zitten in eeuwenoude denkbeelden en impressies die soms niet meer toepasbaar zijn. Religie is geen vaststaand gegeven: het is een levend, voortdurend veranderend iets waar we invulling aan kunnen geven aan de hand van onze tijdgeest.
En precies dat zou wel eens de meest waardevolle erfenis van paus Franciscus en het Caribische gebied kunnen zijn. Niet de regels, niet de titels, maar de eenvoudige, oncomfortabele, hoopvolle oproep: zoek elkaar op, vooral daar waar het schuurt.
