Werkelijk luisteren is luisteren zonder oordeel

Werkelijk luisteren is luisteren zonder oordeel. Als iemand zegt: ‘Ik heb dat en dat gedaan en dat was slecht’ hebben we niet werkelijk geluisterd als we het daarmee eens zijn. De vraag die we moeten stellen is: ‘Werkelijk?’ Daarmee worden we beiden aangemoedigd nog eens dieper te kijken. Ook als de andere persoon ‘en dat was goed’ zegt, moeten we vragen: ‘Werkelijk?’ Als we dit soort onderzoekende vragen stellen, gaan we in ons hart op zoek naar antwoorden.

Als je me vertelt dat jij en je partner niet meer van elkaar houden en ik bevestigend knik, luister ik niet. Ik ben dan slechts een opnameapparaat dat herhaalt wat je zojuist hebt gezegd. Wat ik moet doen, is opnieuw luisteren. Luisteren is waarnemen, niet oordelen.

Wanneer we een vooroordeel hebben, lijden we. Ons leven wordt een zelfreferentiële lus en we zijn niet in staat om aandacht te besteden aan iets of iemand anders. We kunnen niet zien of horen wat er werkelijk gebeurt. Diep luisteren kent geen vooroordeel. De luisteraar is vrij en in staat te horen wat er wordt gezegd. Hij of zij bekrachtigt niet de overtuigingen van de ander en legt ook zijn eigen overtuigingen niet aan de ander op. Als we simpelweg de woorden van een ander herhalen, versterken we diens overtuigingen, zonder na te gaan of deze waar zijn of iets weergeven wat daadwerkelijk in het nu gebeurt. Er is geen vrijheid noch vriendelijkheid in het in stand houden van waanideeën.

Luisteren is meer dan alleen horen. Diepgaand luisteren bevrijdt ons van een on-onderzocht leven. Onze woorden komen doorgaans voort uit ideeën – beelden die we hebben van de wereld en onszelf. Als iemand werkelijk naar ons luistert, wordt er licht geschenen achter de woorden en worden we bevrijd van onze denkbeelden. Als er naar ons geluisterd wordt, dringt dat door tot in ons hart en verandert ons perspectief. Hoe lang is niet van belang. Een uur luisteren is soms niet lang genoeg, terwijl een ogenblik diep luisteren, zonder vooropgezette ideeën, levensveranderend kan zijn. In een dergelijke uitwisseling ontwaken beide partijen.

Stel je voor dat je geliefde zegt dat ze niet meer van je houdt. Als je slechts aan de oppervlakte luistert, denk je dat ze genoeg van je heeft en je wil verlaten. Dat maakt je uiteraard verdrietig. Maar als je diepgaand luistert, met heel je hart, hoor je mogelijk iets anders – dat ze lijdt en dat haar behoeften niet worden vervuld, misschien wel haar behoefte aan aandacht en verbinding. In plaats van je gekwetst of aangevallen te voelen en ervandoor te stormen, kun je op een kritiek moment als dat nog harder proberen om diep aanwezig te zijn. Als je dat doet, ontdek je misschien waarheden waar jullie je geen van beiden van bewust waren.

Het doet pijn wanneer ze zegt dat ze niet meer van je houdt, omdat jij nog steeds van haar houdt. Als je niet van haar hield, zou het niets uitmaken. Maar als ze werkelijk niet meer van je hield, had ze haar eerlijke ervaring niet met je gedeeld. Liefde is aanwezig, maar als je vastzit in beelden en associaties – kopieën – zeg je misschien het tegenovergestelde van wat je diepste waarheid is. Je moet achter de interactie kijken om de ware bron van je pijn en mogelijke bevrijding te ontdekken.

Als je niet gedetailleerd luistert met een kalme aanwezigheid en oordeelloze geest, kan het resultaat desastreus zijn. Je zegt dan misschien dat je niet van haar houdt, nooit van haar gehouden hebt. Zij heeft jou gekwetst, dus je kwetst haar terug. Zij is gemeen, dus jij wordt nog gemener. Maar wat als ze helemaal niet gemeen is? Wat als ze je door haar gevoelens te delen dat ze niet langer van je houdt, in feite nog dieper in vertrouwen neemt, voldoende om je volledige aandacht te vragen en haar lijden te voelen. Als je dat doet in plaats van de pijn te versterken, als je met liefde luistert, zul je niet zeggen: ‘Ik heb nooit van je gehouden’. Dat is namelijk niet waar. Je hart zal geraakt worden en je zult in staat zijn haar hart te voelen. Dat is de enige manier om haar pijn, en die van jou, te verlichten.

Wat we met ons oorbewustzijn horen is een beeld. Oorbewustzijn brengt, net als elk ander zintuiglijk bewustzijn, een perceptie voort en roept een associatie op. We denken dat we de waarheid horen, maar wat we eigenlijk horen is een echo uit het verleden. We horen een trommelslag en denken dat het een pistoolschot is. We worden getriggerd. Wat we denken te horen vertaalt zich in een perceptie die wordt getriggerd door wat we hebben gehoord, maar in feite gebaseerd is op onze persoonlijke of culturele geschiedenis. Als dat wat we horen landt op een negatieve ervaring die wij of onze voorouders hebben gehad, is de kans groot dat we reageren op vroegere gebeurtenissen alsof ze nu plaatsvinden. Door geen onderscheid te maken tussen associaties en de werkelijkheid kunnen vriendschappen kapot gaan, huwelijken stranden en oorlogen ontbranden.

We voelen vaak pijn wanneer vroegere ervaringen worden aangeraakt en er door de muur die we toen hebben opgetrokken wordt heen gebroken. We waren gewond en hebben geleerd onszelf te beschermen, misschien door ons los te koppelen van onze gevoelens. Hoe kunnen we het verschil zien tussen een huidige gebeurtenis en het herbeleven van een eerdere ervaring? Adem bewust in en uit, blijf kalm en wees de waarnemer. Blijf aanwezig bij de angst en de pijn in de mate waarin je dat aankunt. Dit is de eerste edele waarheid van de Boeddha: er is lijden.

Als je met een rechte wervelkolom zit, heb je meer ruimte in je borst om te ademen. Adem bewust in en uit en kom terug bij jezelf, hervind je stabiliteit. Door zo rechtop te zitten, kun je uren achtereen naar jezelf en anderen luisteren, zonder je soevereiniteit te verliezen. Je kunt onderscheid maken tussen wat er nu gebeurt en wat er in het verleden is gebeurd – met jou of misschien met voorouders die je uitnodigen om het familietrauma te transformeren.

Misschien ben je als kind door je vader geslagen en heeft jouw zoon het nu moeilijk met jou. Wat getriggerd werd, was pijnlijk, maar wiens pijn was het? De jouwe? Als je diep naar binnengaat, ontdek je misschien dat de pijn in jou in werkelijkheid je vaders pijn is – en de pijn van zijn vader – en kun je bij die pijn aanwezig blijven. Door je bewust te worden van de beelden die omhoog komen, van de geluiden die zich vanbinnen en vanbuiten herhalen, kun je contact maken met die werkelijkheid.

Blijf bewust ademen. Zelfs als iemand tegen je schreeuwt of de stem vanbinnen tegen je schreeuwt, hoef je niet te vluchten. Je kunt kalm blijven en luisteren naar wat zich onder de woorden bevindt en onderscheid maken tussen wat van jou is en wat aan anderen toebehoort.

Luisteren met liefde betekent anderen horen – hun vreugde en verdriet. De waarheid kan alleen gehoord worden wanneer we vrij zijn van achteloos luisteren. Het vergt oefening om op deze manier vrij te zijn; anders vallen we ten prooi aan onze trots en vooroordelen. Ons lijden en dat van anderen speelt zich op een diepere laag af dan ons oorbewustzijn.

Ruziën kan een ingang zijn tot communicatie. Conflicten kunnen een pad creëren naar verbinding. Je wilt de waarheid begrijpen. Je geliefde zegt iets dat gemeen klinkt en je probeert te horen wat er werkelijk gezegd wordt en wat eronder ligt. Het is belangrijk om te vragen: ‘Als je X zegt, hoor ik ook Y. Klopt dat?’ Met stabiliteit, geduld en eerlijke communicatie heb je een kans om contact te maken met wat essentieel is, namelijk de pijn en het lijden van de ander. Als je niet te vlug reageert, ontdekken jullie mogelijk beiden wat waar is.

Om lijden te verlichten moeten we kalm en stil genoeg zijn om de pijn in onszelf en anderen te zien en te voelen. Ieder van ons drukt zijn of haar pijn op unieke wijze uit. Als je van iemand houdt, kun je de ander de ruimte geven bij zijn of haar pijn aanwezig te zijn. Liefde houdt ook het vermogen in om aanwezig te zijn bij pijn in plaats van deze te verergeren of te proberen deze te verlichten of weg te nemen.