De reis brengt hem van Sarajevo in Bosnië via Hongarije, Oostenrijk, Duitsland, Frankrijk, Engeland en Scandinavië naar Brussel. Onderweg luistert hij naar de kenners en de mensen op de straat. Zonder de controverse te schuwen, praat hij met traditionele gelovigen en nieuwe bekeerlingen, met liberale en orthodoxe moslims, met imams en Koranleraren. Hoe kijken zij naar de toekomst? Wat is hun hoop en waar zit hun vrees?
Aflevering 1: Bosnië
De reis start in Bosnië, waar de islam al meer dan 400 jaar ononderbroken aanwezig is. Leyers ervaart meteen aan den lijve hoe liberaal de Bosnische islam is. In Sarajevo wordt hij in een kapperszaak geschoren en gemasseerd door de eigenaar: een gesluierde barbierster. In dezelfde stad ontmoet hij twee zussen, beiden succesvolle modeontwerpsters met een eigen studio. Ze zijn het toonbeeld van de verscheidenheid van de Bosnische islam. De ene draagt een sluier, de andere niet. Ze houden een hartstochtelijk pleidooi om als Europese moslims door de rest van Europa omarmd te worden.
Toen Bosnië zich in 1992 onafhankelijk verklaarde, brak een bloedige burgeroorlog uit. In het stadje Srebrenica vond een genocide plaats waarbij meer dan achtduizend moslimmannen het leven lieten. Leyers maakt er kennis met Ahmed, een jonge imam, wiens vader behoort tot de slachtoffers. Hij keerde recent met zijn gezin naar Srebrenica terug. Hoe gaat hij om met wat er is gebeurd en hoe kijkt hij naar de toekomst?
De burgeroorlog zorgde voor een religieuze heropleving bij de Bosnische moslims. Leyers maakt kennis met Damir, een marketingmanager bij een IT-bedrijf die daarnaast ook lid is van een mystieke soefi-broederschap in Sarajevo. Leyers gaat met hem mee naar de wekelijkse ziqr, een indrukwekkend trance-ritueel.
Allah in Europa is een productie van Warner Bros in coproductie met Canvas en VPRO. Uitzending: zondag 3 september, 20.15 uur, NPO 2
Men neme een Profeet en zijn Boodschap.
Men late die samen enige eeuwen zachtjes sudderen, zodat rond de zuivere kern een aantal stolsels en aanslibsels ontstaan, bestaande uit regels, gebruiken, wetten…
Omdat de smaak van het gerecht bevalt, verspreidt het zich vanzelf.
(Sommige koks zijn echter dusdanig overtuigd van de ongeëvenaardheid van het gerecht dat ze het door de onwetende zijn strot willen duwen.)
Langzamerhand dringt het recept door tot de uiteinden der aarde.
Vele uiteenlopende volkeren nemen er kennis van.
Er worden restaurants geopend (lees: moskee, kerk, sjoel)
Ja, Dirk, er zijn al heel oude restaurants in Tatsjikistan, maar ook vrij recente in Zweden.
En…..
In elk gebied voegt men ingrediënten toe die in dat gebied makkelijk te verkrijgen zijn en die passen bij het algehele voedingspatroon.
Logisch, dat in Zweden een flinke schep tolerantie, vrijheid en rust wordt toegevoegd.
Logisch dat er in Bosnië wat vrouwenemancipatie en gemoedelijkheid in verwerkt wordt.
Logisch, dat er meer hete specerijen bij gedaan worden naarmate je tropische gebieden nadert.
Alleen in het gebied waar het recept ontstaan is… Daar mag geen grammetje of snufje extra toegevoegd worden naar eigen smaak…
Hoe zou dat toch komen?
Ik hoop dat iedereen begrijpt dat deze gelijkenis opgaat voor alle religies.
(Dirk hoeft van mij niet te verwijzen naar boeken of personen.)
Het is vooral ? bedoeld en helemaal aan mijn eenvoudig brein ontsproten.
Het is wèl waar dat in Bosnië over het algemeen een tolerante, ruimere, gemoedelijkere vorm van islam gepraktiseerd wordt. (Natuurlijk wel met in achtneming van de 5 zuilen. Volksaard doet ertoe.)
Ooit gingen we -na dagen Egyptisch voedsel- voor de gein naar een Chinees’ restaurant in Alexandrië.
Ik bestelde een gerecht dat ik in Nederland bij “mijn Chinees” heerlijk vind.
Nou zeg! Het leek er echt geen spat op!
En in China zèlf, krijg je wéér iets totaal anders.
Louise, zie onze huisregels.
Dus je hebt mijn Tadsjikistan/Zweden vergelijk wel opgepakt Louise, dat was geen theorie, ik ging werken in de 3e wereld met de naivetiet dat het overal in de wereld hetzelfde zou moeten worden, een groot NL dus, met ons idee van demokratie, vrije dit en dat en humanisme/christelijkheid als leidraad, daar ben ik na 20 jr daar wel van terug gekomen, het is echt geen einde geschiedenis na de val van de muur. Maar jij bent toch in Iran geweest, dus zou dat toch ook moeten weten?? Khomeini was/is daar de held, met de stichting van de theocratie, dat was niet idee van een enkele man, maar van een volksbeweging, volontee generale (Rousseau), tegen het westen en de sjah, totaal iets anders dus als bij ons, maar niet minder reeel . In Bosniee hebben de moslims zich al 500 jaar kunnen aanpassen aan min of meer westerse manieren, maar hoe is dat elders (en bij ons, waar ze pardoes uit de rif of anatolie als gemeenschap middenin bij ons zijn neergeplant)??? Ik ben zeer benieuwd! We krijgen het nog te horen hier dus!!
Dit herken ik zó, Dirk!
Ook ik had dat optimische gevoel toen die muur viel en “perestrojka” en “glasnost” de toverwoorden waren.
Alleen dat “gevalletje” in Israël-Palestina nog even…”, dacht ik voortvarend (wéér met die beroerde westerse bril op natuurlijk).
Maar zo werkt het niet!!!
Wij hier, zijn van de -vaak tè overhaaste- daad en resultaat gerichtheid.
Dat zie je aan de korte-termijn-oplossingen die onze regering vaak bedenkt: “Hup, we privatiseren de gezondheidszorg. Dan wordt het allemaal door de concurrentie veel goedkoper.”
En wat blijkt? Het is zo duur geworden dat hele volksstammen eronder lijden.
De golfslag van de tijd is langzaam. De uitwerking van een daad blijkt vaak decennia later.
Zo werkt dat in de niet verstedelijkte binnenlanden in uitgestrekte woestijngebieden.
Tijd?!?
Een zeer relatief begrip!!!
Net als jij heb ik gewerkt.
Jij bent daardoor op vele plaatsen in de wereld geweest bij verschillende volkeren.
Ik heb 40 jaar in een volksbuurt in één stad gewerkt en ik heb de volkeren voorbij zien trekken.
Geloof me Dirk, “normale” mensen -uit welk land ook- passen zich langzamerhand aan aan hun omgeving.
We blijven nu eenmaal kuddedieren.
Over 3 generaties heen heb ik Turkse ( Koerden), Marokkaanse (Berbers) mensen zien wennen aan onze gewoonten en daar dingen van over zien nemen. Omgekeerd werkt dat ook zo. Ook wij hebben dingen van hen overgenomen.
Als de stormen gaan liggen, daalt het stof in de woestijnen en komen de wateren tot rust…
(Cyclonen en tsunami’s zijn een ander verhaal.)
Khomeini! Ja, die werd juichend verwelkomd door massa’s in zwart gehulde dames, toen hij terugkeerde in Iran.
Ik herinner me de t.v. beelden nog goed.
Sjah Reza Pahlavi had er goed van geleefd in Iran, maar zijn onderdanen hadden daar niet van mee geprofiteerd. Er was dus grote ontevredenheid.
Wel was er vrijheid binnen de grenzen van de tolerante vorm van islam die algemeen gangbaar was.
Khomeini bracht de theocratische staatsvorm. Hij werd de onbetwiste leider.
Arm volk!
Steeds beknellender werden de regels.
Ook hier verleidde de macht de man tot onmenselijke besluiten.
Dirk, bekijk eens wat portretten van K.
Wat denk jij daarbij?
In de Irak-Iran oorlog stuurde hij eerst dié groepen binnen de bevolking naar het front die hem het meest irriteerden.(communisten, socialisten).
Later waren de anderen aan de beurt. Niet alleen mannen, maar heel jonge knullen. Kinderen van 12 jaar zelfs.
Die gingen bij bosjes dood voor hun idool.
Ik ben bij zijn praalgraf geweest.
In een moskee met gouden koepel. (Toen ik er was nog niet helemaal af.) Op een groot terrein met tentjes voor souvenir verkoop en een openbaar vervoer lijn in ontwikkeling speciaal voor hem.
Een bedevaartsoord van grote luister!
De islam in zijn pure vorm is toch “Overgave aan Allah” ?
Nou, ik heb toch zwaar het vermoeden dat de moslims die ik er zag K de status van “heilige” gaven.
Ikzelf heb in Iran uitsluitend aardige, hartelijke mensen ontmoet. (Ook de “ordepolitie” -in K’s heiligdom herkenbaar aan een soort groene of roze plumeau- dirigeerde me naar de beste plaats in een haag van toeschouwers op zeker moment.)
Maar ik weet dat de bevolking in een voortdurende dubbelheid leeft die ongezond is.
De mensen zijn binnenhuis heel anders. Buitenshuis zijn ze altijd op hun hoede.
Bij de voorverkoop van Jan Leyers boek over de reis wordt gezegd dat het bedoeld is “voor iedereen die met kennis van zaken zijn mening wil vormen over de islam in Europa” en daarbij wordt benadrukt dat het “fascinerend en avontuurlijk” is. Op mij komt de verdere omschrijving meer over als een vermakelijj reisverslag met een thema: “In Hongarije raakte hij in trance in het gebedslokaal, in Oostenrijk ontmoet hij een banketbakker die halal-strudel maakt en in Sarajevo leert hij over de Russische weekendtoeristen die tijdens de oorlog op moslims kwamen schieten.” Er wordt weinig nadruk gelegd op de informatieve waarde, maar het lijkt in ieder geval voer voor mensen die mee willen praten bij een borrel of in online media. Of dat gunstig is, weet ik niet, maar het geeft de mensen tenminste eens wat anders dan de gebruikelijke invalshoeken.
Daarvoor zul je terecht moeten bij de vakliteratuur Sitta, en die is er genoeg over dit issue, arabisten en sociaal gegrafen zat tegenwoordig. De TV kijker vindt die derwisjen en banketbakkers nu eenmaal leuker, en bevattelijker. Wat vond je van het program van Kefah Allush bij de dochter van die oasebedoeïen in Siwa, en de moerasarabische kapper in Irak? Voor mij het bewijs dat je zelfs op TV nog wel eens iets substantieels kunt zien!
Specialisten onder de toeschouwers zijn interessant voor toeristische informatie. U zult niet vaak meemaken dat een buitenlander naar het reisbureau gaat met vragen over zijn eigen streek. Dat zou vergelijkbaar zijn met een Moslim die over zijn religie leert van de Evangelische omroep. Voor sommigen is dat entertainment, maar mijn televisie heeft een voorhang die zelden opengaat en ik heb geen uitzondering gemaakt voor Kifah Allush. Daarover weet ik alleen wat anderen me vertellen en het beetje dat ik zelf over sommige onderwerpen weet. Ik verwacht in mijn omgeving eerder meer te horen van de reis van Jan Leyers.
Daar heb je wel gelijk in natuurlijk, de westerse bril is troef, geen wonder, want de wereld is door westerlingen ontdekt, opengelegd, gecultiveerd, geindustrialiseerd, met handvesten en mensenrechten doordrenkt, met auto’s, computers, gadgets, demokratie, noem maar op. Hoeveel christologen zuden er zijn op zo en zoveel arabisten? Ik vrees een zeer scheve verhouding.
@dirk den boer
In Islamitisch onderwijs wordt Christendom ook besproken, maar u zult begrijpen dat dat naar Islamitisch inzicht geschiedt. Het verschil is eerder dat een Moslim zich niet zal opwerpen als deskundige op dat gebied. De kennis betreft immers Islamitisch inzicht. Een Moslim-Christoloog is een deskundige op Islamitisch gebied. Een niet-Moslim noemt zich eerder Islamoloog dan een Moslim zich Christoloog zou noemen. Het originele Christendom is Islam en U kunt een onderwezen Moslim niet van het tegendeel overtuigen zonder deze te bekeren. Wij spreken eerder van specialisatie in vergelijkende godsdienst wetenschappen, maar voor een Moslim is het ook heel normaal om over Christendom geleerd te hebben.
@Louise
U maakt veel aannames. Daar besteed ik geen verdediging aan.
Louise, eens met Sitta, nogmaals let op de huisregels. Reactie verwijderd.
@ Sitta: van de westerse arabisten en islamologen ken ik 2 soorten, de theologen (zoals bijv. Verkuil’s -Zijn alle godsdiensten gelijk?- waarin uiteraard uitgelegd wordt dat dat niet zo is en zijn eigen geloof het beste is) en de seculiere religiewetenschapper, die geen waardeoordeel velt (zoals prof. Kramer). Geen idee eigenlijk hoe dat bij jullie zit! Zijn er boeken bijv. over christelijke kerkgeschiedenis, liturgie,heiligenlevens, concilies, stromingen, kerkvaders, zonder waardeoordeel (dus doorspekt met opmerkingen van kaliber dat Jesus de Isa van de Koran is)? Graag een titel! Want Leyers (een muzikant, presentator en journalist) kan zijn westerse bril niet afzetten natuurlijk.
Iedere Moslim gelooft in Jezus Christus (vzmh) en erkent Messias als een van zijn titels. Wij rekenen Tawrat, Zabur en Injil (Torah, Psalmen en Evangelie) net als de Quran tot de heilige boeken van God. Een apart boek “doorspekt met opmerkingen van kaliber dat Jesus de Isa van de Koran is” is overbodig. Wie dat niet weet, heeft geen Islam geleerd. Dat zijn verplichte geloofsstellingen voor Moslims. Islamitische boeken over het moderne Christendom bestaan en er zijn ook besprekingen van de geschriften die ze hanteren, maar het zouden geen Islamitische boeken zijn als ze Christelijke standpunten zouden bespreken zonder op Islamitische ondersteuning of tegenlast te wijzen. Geschiedenisboeken leggen ook organisatorische structuren uit waar toepasselijk, maar alleen in de studierichting vergelijkende godsdienstwetenschappen wordt meer in detail getreden. In algemene boeken is er de keuze tussen Islamitische refutaties van Christenen en seculiere boeken die geen Christelijke inzichten promoten, maar de enige voorbeelden die ik uit mijn hoofd kan noemen zijn beroemde weerleggingen van Christelijke overtuigingen.
De reis van Jan Leyers kan volgens mij ook voor Moslims net zo interessant zijn als voor iedereen. Voor de een is het entertainment en voor de ander een leidraad zijn voor een zoektocht naar meer achtergrondinformatie. Dat is niet anders als iemand Moslim is. Wij zijn ook nog aan het leren.
Ik heb nog nooit ergens, noch van een theoloog (ook niet van Verkuil), noch van een wetenschapper of filosoof, een weerlegging van de islam als zijnde de ware godsdienst gelezen. Om de eenvoudige reden, denk ik, dat zo’n weerlegging, of tegendeel, een verificatie ervan onmogelijk is (met logische argumenten). Het zegt natuurlijk wel iets over waar je staat, of denkt te staan in de wereld. Toch goed te horen dat zoiets dus toch bestaat. Ik blijf nieuwsgierig naar een onbevooroordeeld werk of studie over het christendom van een moslim. Zou het kunnen dat zoiets niet eens bestaat??
Als ik een tegenvraag mag stellen: Wat weten Christenen van Christelijke kerkgeschiedenis, liturgie, heiligenlevens, concilies, stromingen en kerkvaders en waar halen zij de kennis vandaan? Dat zijn de punten die u noemde in de voorgaande post. Christelijke scholen lijken het niet te integreren in geschiedenis, maatschappijleer, staatsinrichting en andere vakken. Er lijkt zelfs een neiging te bestaan om gerelateerde onderwerpen over te slaan. De nestors onder de Christenen lijken het zich te herinneren van vormen van onderwijs die niet meer bestaan of alleen nog maar als vorm van bijscholing gegeven wordt. In de opvoeding lijkt het ook geen grote rol meer te spelen. In deze wereld is er voor Moslims weinig aanleiding om hier extra studie aan te wijden tenzij we daar zelf les in willen geven, maar daar lijkt niet veel vraag naar. Wat ik ervan weet heeft met Islam te maken of is ooit relevant gebleken voor mijn begrip van de wereld en mensen om me heen. Het is misschien niet veel, maar naar Nederlandse begrippen ook niet weinig.
Al die Arabisten en Islamologen hebben geen interesse in Islam, tenzij ze zelf Moslim zijn. De uitleg die ze geven is niet gericht op het begrijpen van Moslims en ook niet op het verspreiden van Islamitische leer. Het zijn geschiedkundigen, sociologen, filosofen, economen e.d. en ze hebben waarde omdat ze aandacht besteden aan zaken die verbannen zijn uit het reguliere onderwijs. Het vermijden van religieuze onderwerpen gaat zo ver dat er te weinig kennis is van wereldse zaken die met religie te maken hebben. In het geval van Islam zijn dat er meer dan bij andere religies.
Er bestaan ook besprekingen van andere godsdiensten zonder referentie aan Islamitische teksten en zonder objectieve weerleggingen, maar dat zijn dus geen Islamitische boeken. Dat wil niet zeggen dat Moslims zoiets niet schrijven. Ik weet niet of er voorbeelden van bestaan in het Nederlands. Zelf ken ik niet eens goede Islamitische boeken in het Nederlands. Ik heb er geen. Het merendeel is zelfs niet vertaald naar het Engels of het Frans, maar in die talen is wel veel meer beschikbaar. Op dat gebied ben ik waarschijnlijk niet de beste om het aan te vragen.
We zijn wel op een.punt gekomen waar de stellngen en de vragen niks meer te maken hebben met mijn commentaar op het artikel. Ik heb zelf niets met Christologie. Dat woord heb ik zelfs nergens anders ooit gezien.
De Van Dale geeft deze definitie van vooroordeel: “op een gebrek aan kennis berustende mening of afkeer”
Dat lijkt me niet standaard het geval bij studies uitgevoerd door moslims, maar misschien hanteer ik niet de beoogde definitie van het woord. Wat is onbevooroordeeld?
Ik heb ook even christologie opgezocht. De online versie van Van Dale kent het niet, maar wiki gaf mij;
“Christologie is het onderdeel van de christelijke theologie dat bestudeert en definieert wie Jezus was en is.”
Dat is dus gewoon onderdeel van islam, maar het heet geen christologie als een moslim het doet. Ik denk dat dat de vraag beantwoordt of er ook moslim christologen zijn.
Een voorbeeld van een islamitische benadering (in het engels). De man is geen christelijk theoloog en dit is geen christelijke theologie. Het gaat wel over hetzelfde.
Wordt met “onbevooroordeeld” misschien bedoeld dat er alleen geschreven wordt wat een ander zegt of zou zeggen? De minste eigen toevoeging zou het namelijk al buiten de christologie plaatsen.
Christelijke kerkgeschiedenis, liturgie, heiligenlevens, concilies, stromingen en kerkvaders vallen overigens ook allemaal buiten de christologie. Dat is gewoon geschiedenisles (op de liturgie na). Historici en geschiedenisboeken bestaan volop.
off-topic -Ik weet het, maar ik probeer hiermee iets af te sluiten.
Het woord christoloog was ook maar een probeersel van mezelf, gewoon de vertaling van islamoloog, maar dan vanuit standpunt moslims. Ik kende daar zo gauw geen woord voor, dus zelf maar aan slag gegaan. Edward Said zei dat er in Medina aan de opleiding voor imams nauwelijks aandacht is voor andere dan de eigen godsdienst, maar er moet daar toch wel eens ooit iemand een college gegeven hebben over wat er in de wereld van de joden en christenen (en Hindoes? Boedisten?) speelt?? Of gespeeld heeft??
Ik zie geen tekort aan aandacht ervoor. Op vele terreinen hebben ze effect op de wereld en dat blijft niet onbesproken in de betreffende vakgebieden.
Door verschillen in de materie zou zoiets als een islamoloog maar dan naar een andere godsdienst ook niet hetzelfde zijn en ook niet even veelomvattend. Zoiets bestaat ook wel, maar is normaal gesproken niet het hele vakgebied van een persoon.
Een islamoloog is er voor mensen die niet bij islamitisch geleerden te rade kunnen of willen gaan om wat voor reden ook. Ze vervullen alleen een functie voor de buitenwacht. Wil je datzelfde andersom ook? Aangezien we niet over ontoegankelijke informatie praten, lijkt het me gewoon niet nodig. Ik zou me natuurlijk christianoloog ofzo kunnen noemen. Dan lopen mensen misschien niet meer zo snel naar de christenen voor antwoord.
Om een of andere reden weten moslims gemiddeld meer over christendom dan christenen andersom. Ik zie geen tekort aan aandacht van die kant.
Uiteraard gaat het mij niet om de gewone mens, maar om de godgeleerden en religiewetenschappers, Abdu’r en Sitta. Toevallig kwam ik terecht bij een Chinese Christian Science Universiteit, waar een Chinees zich ook afvroeg wat wij christenen toch met theologie bedoelen, wetenschap over God? Kan toch immers niet? Het ging hem (theologisch geschoold vanuit traditie daar) bij zoiets als theologie om de wisdom of life, een Heideggerian In-der-Welt-sein, because God is present in the totality of life. Dat is dus wel totaal iets anders dan bij ons. Soms denk ik wel eens, mss komt dat dichter in de buurt van de godgeleerden in Medina en Cairo, wij in het Westen zijn meer ethnografisch ingesteld, meer specialistisch dus, ieder zijn eigen -logie.
Het spectrum is elders breder. Op die manier lijkt het inderdaad specialistischer. maar dat is alleen het totaalplaatje. Er zijn daardoor juist minder specialismen (of aparte leergebieden) binnen de leer. In het seculiere westen is de religie niet even geïntegreerd in de maatschappij en dus ook minder veelzijdig. Het staat naast andere wetenschappen en filosofie ipv ermee verbonden te zijn.
De behoefte aan islamologen komt dan ook grotendeels uit onbekendheid met culturele en maatschappelijke eigenschappen. Via kolonialisme en ook via missionarissen heeft het westen veel van de eigen cultuur geinjecteerd in andere gebieden (zoals oa door op westerse leest geschoeid onderwijs en invloed op politiek etc.) maar het belang van kennis mee terugnemen is onderschat. Daardoor is er een ongelijkheid in wederzijdse kennis van elkaar. Hoewel dat (zeker in islamitisch gebied) op veel punten samenhangt met of beinvloed is door religie, is het in wezen kennisgebrek op cultureel en historisch gebied. Nu noodgedwongen die behoefte wel ontstaat, moet er een inhaalslag gemaakt worden. Dit is één van de redenen voor deze islamologie interesse en tevens de reden waarom die behoefte aan de andere kant minder is. De invloed van christendom op diverse maatschappelijke en sociale gebieden is ook niet even groot als die van islam elders. Andersom zou een grotere interesse in de religie dus minder inzicht opleveren.
Het niveau van een zgn. deskundige bereiken is ook wat makkelijker bij de ene leer dan bij de ander. Eenzelfde type functie maar dan andersom zou niet eens hetzelfde zijn. Een met christelijke theologie vergelijkbare studie zou in islam geen reputatie en geen titel opleveren.
Nu weer terug naar het onderwerp svp. Zie ook onze huisregels. Artikelen over kolonialisme zijn elders op de site te vinden, zie hier.