De prijs wordt jaarlijks uitgereikt aan een persoon of groep personen die zich ingespannen heeft voor de rafelrand van de samenleving. “Vijfentwintig jaar geleden wilde Ab Harrewijn de Tweede Kamer in voor een politiek die aansloot bij al die aardige mensen die iets doen aan de kloof tussen arm en rijk. Vooral aan de rafelranden van de samenleving had hij veel van zulke mensen leren kennen,” zo meldt de website van de Ab Harrewijn Prijs.
“Boos om het onrecht, maar ook creatief in het vinden van oplossingen, met andere aardige mensen samen. Nu bekvechtende politici en boze gele hesjes ons nieuws beheersen, is het des te belangrijker dat Abs strijdbare én aardige mensen in beeld komen.”
Brede kijk
Ik kende Ab Harrewijn omdat ik redacteur was van magazine De Linker Wang toen hij rond de millenniumwisseling de scepter zwaaide bij dit platform voor geloof en politiek. Hij was Tweede Kamerlid voor GroenLinks met een enorme drive om wat tegen armoede te doen. In 2002 overleed hij plotseling, op 47-jarige leeftijd.
Ik mocht klankbord zijn van Christian Jongeneel (die Ab Harrewijn beter en intensiever had gekend) toen hij nippend aan een biertje in een Utrechts café, kort na Abs overlijden, met een plan kwam voor de jaarlijkse Ab Harrewijn Prijs.
Als theoloog, industriepastor en vernieuwer in de zorg voor dak- en thuislozen had Harrewijn een brede kijk. Hij zag meer dan alleen koopkrachtplaatjes en statistieken. Zo zei hij bijvoorbeeld: “Het is goed dat je oog hebt voor wat mensen bindt, beweegt en inspireert. En dat daar positieve krachten vanuit gaan waar samenleving en overheid baat bij hebben.” Het ging Ab Harrewijn uiteraard om eerlijke verdeling van inkomens en vermogens, maar vooral ook om mensen in hun kracht zetten, hun eigenwaarde en hun creativiteit.
Harrewijn en Wresinski
Graag had ik Ab willen vragen of hij het levensverhaal van pater Joseph Wresinski kende. Ik vermoed van wel. Ik zie veel parallellen in het denken en handelen van de protestantse Nederlander Harrewijn en de rooms-katholieke Franse pater Wresinski. Laatst genoemde richtte in 1957 samen met zo’n driehonderd arme gezinnen in een barakkenkamp bij Parijs de beweging ATD Vierde Wereld op. Samen zetten zij zich in voor echte oplossingen tegen armoede en uitsluiting. Ze bouwden in de jaren zestig onder meer een bibliotheek, een kleuterschool, een werkplaats, een wasserette en een kapel. Jongeren uit verschillende landen sloten zich aan en er ontstond vanuit Parijs een wereldwijde beweging.
In 1979 werd Wresinski lid van de Sociaal-Economische Raad van Frankrijk. In 1987 nam deze het Wresinski-rapport ´Grote armoede en sociaal-economische onzekerheid` aan en in dat jaar kwamen op 17 oktober ruim honderdduizend mensen samen op het Plein van de Mensenrechten in Parijs voor de inhuldiging van de eerste gedenksteen ter ere van slachtoffers van extreme armoede. Sinds 1992 erkennen de Verenigde Naties 17 oktober als Werelddag van verzet tegen extreme armoede.
Prikkelende inzichten
Onlangs bracht ATD Vierde Wereld Nederland een interessante brochure uit in de serie ‘Vierde Wereld Verkenningen’ over wederkerigheid en het bevorderen van vreedzaam samenleven. In deze brochure komen gedachten van Wresinski en de Franse socioloog en etnoloog Marcel Mauss aan de orde.
De brochure bevat diepgaande en prikkelende inzichten. Een voorbeeld daarvan: “Het gaat bij gebrek aan armoede niet om het gebrek aan materiële middelen, zelfs al speelt dat een fundamentele rol, maar vooral om de capaciteit om te geven, en nog preciezer om het feit dat we de armsten praktisch het verbod opleggen om te mogen delen.”
En iets verderop schijft de auteur van het stuk, de socioloog Alain Caillé: “Mensen in schrijnende armoede bevinden zich in een situatie waarin ze niet in staat zijn te delen en waarin hen dat verboden wordt. Het is deze schrijnende armoede die we uit de wereld moeten helpen.”
Ik vind dat interessante gedachten die het denken over armoede en kansenongelijkheid in een breder dan alleen sociaaleconomisch perspectief plaatsen, een perspectief van zingeving en hoe mensen zichzelf willen en kunnen verstaan.
Valkuilen
Caillé onderscheidt twee cycli in het menselijk samenleven. Ten eerste: vragen, geven, ontvangen en teruggeven. Deze reeks schept onderlinge banden. Ten tweede een tegenovergestelde cyclus – die we voortdurend moeten overwinnen – van niet willen weten, nemen, weigeren, afwijzen en voor zichzelf houden.
Natuurlijk zijn er allerlei valkuilen. Zo kan een gift ook vergif zijn (het is geen toeval dat deze woorden wat op elkaar lijken, stelt de auteur). Het gaat niet om liefdadigheid of puur altruïsme. Het gaat om vormen van wederkerigheid in het samenleven van mensen. Om een andere mensvisie dan die van de ‘homo economicus’ die slechts redeneert vanuit eigenbelang.
De echte gift is de gift die de ander in staat stelt om te geven. En die gift speelt een politieke rol: ze schept gemeenschap, ze schept een samenleving en bewerkt erkenning, zo concludeert Caillé. Iets daarvan wordt naar mijn smaak ook in gang gezet rond de uitreiking van de Ab Harrewijn Prijs.
‘Meer dan het gewone’
Sinds 2003 heb ik regelmatig een prijsuitreiking meegemaakt. Vaak raakt me wat er dan gebeurt omdat ervaringsdeskundigen of mensen die zich oprecht met hen verbonden voelen, in sociaal, mentaal en creatief opzicht iets bijzonders neerzetten en daarvoor erkenning krijgen.
Mensen krijgen perspectief en werken aan iets zinvols. Verbindingen komen tot stand. Telkens gaat het om mensen die op de één of andere manier boven zichzelf uitstijgen. Het verschil tussen geven en ontvangen vervaagt. De echte gift is de gift die de ander in staat stelt om te geven.
De Ab Harrewijn Prijs is daarom vooral de erkenning dat uiteindelijk ieder mens anderen wat kan geven, wat kan bijdragen aan het menselijk samenleven. Dat inzicht gaat voor mij over ‘meer dan het gewone’ zoals de Canadese singer-songwriter Bruce Cockburn dat verwoordt:
The Gift
Keeps moving
Never know
Where it’s going to land
You must stand
Back and let it
Keep on changing hands
Wie in 2019 de genomineerden zijn, en de winnaar is, van de Ab Harrewijn Prijs kun je checken op www.abharrewijnprijs.nl.
De besproken publicatie betreft: Vierde Wereld Verkenningen, maart 2019, no. 30. Wederkerigheid, (vreedzaam) samenleven bevorderen. De lessen van Mauss en Wresinski ter harte nemen. Een uitgave van de stichting ATD Vierde Wereld Nederland. Redactie: John Habets, Ton Redegeld. Zie: www.atd-vierdewereld.nl.
