Joost Lagendijk, voormalig Europarlementariër en tegenwoordig columnist voor de Turkse krant Todays Zaman, schreef onlangs het boek De Turken komen Eraan, waarin hij een aantal (Nederlandse) vooroordelen over Turkije aanpakt en bespreekt. Een belangrijke eerste stap is om je te realiseren dat Turkije niet een islamitisch land per se is. “Het Osmaanse rijk was een multiculturele, een multi-religieuze staat, waar tot wel 30% van de bevolking niet moslim was.” Moslims, Joden, Armenen leefden in Istanboel redelijk goed samen.

Na een onafhankelijkheidsoorlog riep Mustafa Kemal Atatürk in 1923 de Republiek Turkije uit. De legerleider uit Salonika was vastbesloten om alles om te gooien. Turkije moest een moderne en bovenal seculiere natiestaat worden. De islam zou bevrijd worden van alle poespas en tierelantijnen, en zo vormgegeven dat zij paste in de twintigste eeuw. “Gelukkig is hij die kan zeggen: Ik ben een Turk”, sprak Atatürk de gevleugelde woorden. De Turk is modern, hardwerkend, moslim en seculier.

Vanaf dat moment was religie geen alomtegenwoordige begeleider van het aardse leven meer; en stond aan het hoofd niet langer de Sultan, maar een bureaucratisch instituut dat alles wat met religie te maken had organiseert, inspireert en controleert. Diyanet, het Presidium voor Religieuze zaken, staat onder controle van het ministerie van Algemene Zaken en heeft als taak moskeeën te bouwen en te controleren, en het is de werkgever van alle imams. Lagendijk: “Doordat hiermee de religie volledig onder controle van de regering kwam te staan, heeft het moeten accepteren dat het niet alleen de soennitische leer moet verkondingen, maar ook het Turks nationalisme. Dat verklaart ook dat er binnen Diyanet (tot nu toe) geen ruimte is voor het gedachtegoed van meer mystieke broederschappen, laat staan voor bijvoorbeeld de alevieten.”

Deze ontwikkeling is tot op de dag van vandaag van groot belang voor de verhouding tussen religie en politiek in Turkije. Misschien is dat ook wel een reden dat de huidige premier, Recep Tayyip Erdogan, vroom moslim én politicus, door velen direct gezien wordt als een wolf in schaapskleren. Hij is een democratisch gekozen minister president die in werkelijkheid het hele land zou willen islamiseren.

Een ander misverstand is, volgens Lagendijk, de idee dat de huidige strijd gevoerd wordt tussen islamisten en secularisten. Het ene kamp geleid door Erdogan, en het andere door de oude, kemalistische elite van Turkije. “Turken zelf hebben ook de neiging langs deze scheidslijnen te denken, maar de eigenlijke strijd vindt plaats tussen twee verschillende interpretaties van het secularisme,” legt Lagendijk uit. Kan een seculiere staat alleen bestaan wanneer religie volledig uit het openbare leven geweerd wordt? Maakt die controlerende rol van de politiek niet juist dat er een (te) nauwe band is tussen religie en politiek? Zou er een mildere vorm mogelijk zijn waarbinnen er ook voor zichtbare religiositeit een plaats is?

Zo ook zijn de spanningen tussen verschillende groepen binnen de islam veel groter dan die tussen bijvoorbeeld moslims en christenen in Turkije. De religie van de meerderheid, de soennitische islam, botst hevig met het meer mystieke alevitisme. Lagendijk: “Het herinnert mij heel erg aan mijn eigen jeugd. Ik ben Nederlands Hervormd opgevoed en wij hadden altijd de grootste problemen en discussies met de gereformeerden. Zij zijn ook protestant maar van een andere stroming en hoe dichter je bij elkaar zit, hoe meer je elkaar probeert te overtuigen dat jouw opvatting de enige ware is. De katholieken, ja, zij hadden bijna een andere godsdienst en daar hadden we niet zoveel mee, die waren zó verschillend. Ik zie die strijd die we vroeger hadden in Nederland tussen hervormden en gereformeerden nu terug tussen de soennieten en de alevieten.”

Misschien is Turkije veel minder ver van ons bed dan wij denken en moeten we onze ideeën over die republiek aan de rand van Europa opnieuw onder de loep leggen. Wordt de ander pas ‘vreemd’ wanneer hij in beeld is?

Els Duran is freelance journalist, onder andere voor de IKON. Zij deed de research voor deze aflevering van LUX. Daarnaast werkt Els aan een vervolg op www.citizensofnowhere.net.

Els-Duran

Els Duran

programmamaker, researcher, regisseur, journalist

Profiel-pagina
Nog geen reactie — begin het gesprek.