‘Hè, ik ben mijn mobiel vergeten!’, ‘Jan, heb je gisteravond de journaalbeelden gezien van de anti-Trump demonstratie op het Malieveld in Den Haag, wat vond je ervan?’
Misschien herkent u dit. Onze hoofden raken elke dag opnieuw vol van wat er om ons heen gebeurt, van ’s morgens vroeg tot ’s avonds laat. Door ons gebruik van smartphones, tablets, PC’s, kranten en TV riskeren we rusteloosheid, althans, zo vergaat het mij regelmatig. De ‘nieuwe’ media verbannen uit de samenleving is onmogelijk en ook niet wenselijk, denk ik. Maar we reageren vaak direct, zonder nadenken, soms ook emotioneel op de overvloed aan berichten; een veelheid die soms geen goed doet aan de manier waarop we met elkaar om zouden kunnen gaan, met consideratie.
Denk bijvoorbeeld aan de ophef die ontstond in de zomer van 2016 door vloggers die buurtbewoners lastig vielen. In diverse media buitelden betrokkenen en nieuwsgierig geworden burgers over elkaar heen, vaak respectloos.
Daarnaast zijn er veel berichten in de pers over scholieren die naaktfoto’s appen, zich nog onbewust van de impact die dat heeft op hun eigen waardigheidsgevoel. Maar ook het elkaar publiekelijk beschimpen op Twitter is aan de orde van de dag en wordt bovendien herhaald in diverse media. Hoe worden we ons bewuster van wat deining veroorzaakt en niet goed voelt? Kunnen we meer rust inbouwen om eens na te denken over de waarde die de verschillende informatiebronnen toevoegen aan onze levens? Ik pleit voor stilte, geen instructieve stilte om een gedachte te onderzoeken, maar een stil ogenblik in het hier en nu, elke dag.
Ten eerste, aandacht voor stilte helpt om tot rust te komen zodat we ons beter kunnen concentreren en basale dingen zoals het vergeten om de huissleutel uit het slot te halen, minder meemaken. Hierin sta ik niet alleen. Wetenschappelijke onderzoeken laten zien dat het inbouwen van stilte leidt tot positievere prestaties en betere omgang met anderen om ons heen. Een moment stilte brengt onze aandacht terug naar onszelf en naar het concrete ‘hier en nu’. Het bevordert daardoor ons analyserend- en probleemoplossend vermogen.
In de tweede plaats heeft stilte een verbindende uitwerking in het leven van alledag. De Belgische psychiater Dirk de Wachter betoogde tijdens een interviewavond in De Balie dat mensen zichzelf zo nu en dan zouden moeten kunnen terugtrekken uit de alledaagse hectiek. Hij pleit ervoor om ruimte te scheppen om in stilte te denken, te peinzen, te voelen en daadwerkelijk contact te maken met de ander. In zijn nieuwe boek De wereld van De Wachter schrijft hij: “We zijn bang voor verveling, maar vooral van de stilte die ze met zich meebrengt. Die confronteert ons met de tijd, op een andere manier dan de drukte doet. Waar de drukte ons de illusie oplevert dat we de tijd voorbij kunnen lopen, als we maar snel genoeg zijn, haakt de stilte ons vast aan het eindige moment.”
Stilte is sowieso indrukwekkend, al dan niet gekoppeld aan de dood. Iedereen die weleens met anderen een minuut stil is geweest, zal dat onderkennen. De tijd lijkt even te verdwijnen, terwijl we gezamenlijk zwijgen. Hierin zijn we samen een. Stil kunnen zijn, versterkt ons wij-gevoel.
Ten derde helpt stille inkeer ons om negatieve gedachten en gevoelens los te laten en te ontdekken wat voor ons persoonlijk fijner voelt en wat niet. Dat leidt ertoe dat we keuzes kunnen maken die beter passen bij hoe we willen leven.
Ook dichters zijn gefascineerd door stilte, zoals Chris J. van Geel die dicht: “VOGEL /De stilte is een brug op vleugels. / Niet dat een vogel vliegt verbaast, / maar dat hij het geruisloos doet.” Een prachtig beeld roept dit gedicht op. In een kwinkslag worden zintuigen verdicht. Daarmee wordt aan ons lezers een nieuwe kijk op de wereld geopend.
Europa heeft inmiddels meer dan 744 miljoen inwoners. Wij leven in een globaliserende samenleving waarin externe prikkels alleen maar zullen toenemen in omvang en diversiteit. Een stil ogenblik in een dag brengt ontspanning en geeft de hersenen de gelegenheid om de interactie tussen emoties en gedachten optimaal te leren gebruiken. Stilte is een passend middel voor ons die zowel met hoofd als met hart en ziel samen leven. Al lang geleden stelde Confusius dat in de stilte van je eigen innerlijk je duidelijk wordt wat voor jou waar is.
Referenties
M.B. Rowe, ‘Pausing Phenomena: Influence on the Quality of Instruction,’ Journal of Psycholinguistic Research 2, no. 2 (1974): 203-24.
Paulo Freire, Pedagogy of the Oppressed (New York: Continuum, 1970), 76.
Robbert Tremmel, ‘Zen and the Art of Reflective Practice in Teacher Education’ in The Complex World of Teaching: Perspectives from Theory and Practice, ed. Ethan Mint zand John T. Yun (Cambridge: Harvard University Press, 1999), 87-110.
Antoon van den Braembussche, De stilte en het onuitsprekelijke. Over beeldcultuur, kunst en mystiek (Uitgeverij EPO, 2016).
Chris J. Van Geel, Verzamelde gedichten
Dirk de Wachter, De Wereld van De Wachter (Uitgeverij Lannoo, 2016).
Middenin het drukke winkelcentrum Hoog Catharijne is een stiltecentrum van de eerwaarde zusters Augustinessen. Komt allen! En zet uw volle boodschappentassen even naast U neer, een kaars opsteken kan ook!