Niet lang daarna las ik in het boek Het verstoorde leven van Etty Hillesum iets dergelijks: ‘Binnen in me zit een heel diepe put. En daarin zit God. Soms kan ik erbij. Maar vaker liggen er stenen en gruis voor die put, dan is God begraven’.
Die god van de mystici bleef me boeien. Hein Thijsen (1922-2008) een R.K. pastor, kreeg na een lange reis naar binnen overweldigende mystieke ervaringen die hij beschreef in zijn boek Leeg en bevrijd (2004). Hij omschreef die als ‘het gevoel of bewustzijn volkomen opgenomen te zijn in iets onuitsprekelijks, dat zorgt en stuurt.’
Dag Hammerskjöld, secretaris generaal van de VN in de periode 1953 tot 1961, duidde in zijn mystiek dagboek Merkstenen God soms aan als ‘datgene in mij dat meer is dan ik’ of hij schreef heel kort ‘niet ik maar God in mij’. Voor die God wilde hij met heel zijn wezen een werktuig zijn.
Bij Carine Philipse (1950) kwam God tot uitbarsting op 1 januari 2003. Ze schreef daarover in haar boek Jij zingt in mij Jouw naam: ‘Jij hebt mij geroepen, weggeroepen uit mijzelf, om Jou te zijn, alleen maar Jou te zijn’. Daarin schrijft ze ook dat God zich in alles vertaalt, ‘in de narcissen voor haar op tafel, die zich een voor een ontvouwen, in de kerkklokken en in het zingen van de vogels’.
Ook de mystieke tradities vertellen dat God of het goddelijke zo dichtbij is dat je Het over het hoofd ziet. Kerkvader Augustinus (354-450 n.Chr.) toont zich in zijn Belijdenissen een hartstochtelijk zoeker naar God. Hij kwam tot het inzicht: ‘Gij echter waart innerlijker dan mijn diepste innerlijk en hoger dan mijn hoogste hoogte’. Voor de veertiende -eeuwse christelijke mysticus Jan van Ruusbroec was God ‘een bronwel in zichzelf’, maar hij had het, ‘tot zijn schade en schande, klaar gekregen om jaar na jaar stenen te verzamelen en daarmee die bronwel in zich te begraven onder puin en gruis en eigen drukdoenerij’.
Een van de grote zenleraren, Dōgen (1200–1253), benadrukte steeds weer dat verlichting of de boeddhanatuur, heel dichtbij is. Zo zei hij dat zenmeditatie, het volgen van de weg, niet iets is dat je begint en dat je dan na heel ijverig oefenen verlichting ten deel valt: ‘De weg is volledig daar waar je nú bent. Waarom is het nodig daarvan weg te gaan en elders meditatie in praktijk te brengen?’.
Shri Nisargadatta Maharaj (1897-1981), die in de traditie van Advaita Vedanta stond, maakte zijn leerlingen duidelijk dat er in principe niets is tussen hun bewustzijn en het goddelijke. Hij gebruikte hierbij wel het beeld van sieraden. Als je die ziet zonder hun namen en vormen, kun je zien waarvan ze zijn gemaakt: van goud. Evenzo kun je je losmaken van je conditioneringen en verwarringen. Dan zie je wat daarachter zit: het goud van je Oorspronkelijke Natuur.
Mystieke inzichten en ervaringen hoeven niet beperkt te blijven tot de religies, zo beweert filosoof/dichter Henk van der Waal (1960) in zijn boek Mystiek voor goddelozen. Er is volgens hem een oorspronkelijke mystieke ervaring, los van de godsdiensten. We zijn volgens Van der Waal vergeten dat we een uitvloeisel zijn van iets veel groters dan onszelf. De mens is gebed in ‘een onbevattelijke omvatting’.
Ik vind het veelzeggend dat die mystieke ervaringen van alle tijden en uit alle culturen zo op elkaar lijken. Mystici werpen een licht op onze eigenlijke identiteit. Wie zijn we dan?
Dat kun je niet precies definiëren, maar hooguit in beelden benaderen. Dan spreekt mij het beeld van de Benedictijnse monnik en zenmeester Willigis Jӓger erg aan: ‘we lijken allemaal op aparte golven, elk met een andere vorm en duur, maar als we goed kijken kunnen we beseffen dat we de zee zijn, die zich in elk van die golven uitdrukt’.
Het mooie van dit beeld vind ik ook dat het uitdrukt hoe we met elkaar verbonden zijn. We zijn allemaal verschillend, iemand uit een andere cultuur kun je als ‘vreemd’ ervaren, maar in die ander is hetzelfde ‘goud’ dat ook in jezelf zit. Dat zou je met elkaar kunnen gaan ontdekken.
Ik vind mystiek wel wat voor deze tijd omdat het niet gaat om een leer maar om ervaringen. Daarom hoeft er geen strijd te zijn over ‘waarheid’, maar zal er eerder respect ontstaan voor elkaars’ ervaringen.
Eerder deze maand verscheen bij Berne Media Er is meer in ons/ leren van de mystici van Wim Davidse. Klik hier voor meer informatie over dit boek.
