Het gelijk van het ongelijk

De oude woorden van het lied worden ingehaald door een nieuwe realiteit. De 21ste eeuw is de tijd van digitale informatie en van ontmanteling van bestaande structuren. Oude waarden en vormen voldoen steeds minder als basis voor de samenleving die tolt om de eigen as. Als ik aan gelijkheid denk, kan ik niet om het communisme heen, dat tijdens een groot deel van mijn leven even dominant was als het vrije democratische westen.

Zijn wij gelijk? Als ik naar mijn kinderen kijk, geboren uit dezelfde vader en moeder en opgegroeid in dezelfde omgeving, zie ik juist een natuurlijke ontwikkeling naar ongelijkheid, terwijl ze toch verknocht blijven aan elkaar. Ze ontplooien zich in eigen tempo en op eigen wijze. Ze spoorzoeken langs verschillende wegen naar wat het leven hen te bieden heeft. Ze zijn verbonden met, maar niet gebonden aan dezelfde context.

Een mens kan zich spiegelen aan een ander, de verschillen zien en daardoor geprikkeld raken de eigen grenspalen te verzetten en op verkenning te gaan. Deze groeibeweging ontstaat juist door de bewustwording van het andere. Het gelijke ligt besloten in het mens zijn, maar dat brengt tegelijk de paradox met zich mee: mensen willen persoonlijke ruimte en vrijheid om zich te ontwikkelen, maar willen of durven dat in de praktijk niet altijd een ander te gunnen. Ik herinner me een inspirerende uitspraak van een ‘gewoon’ medemens: Reik naar de maan. Lukt dat niet probeer dan een ster te pakken. En als je omhoog gaat, trek dan iemand mee.

Centrale aansturing van mensen – gelijk voor de wet – lukt steeds minder. Oude instituten verliezen hun geloofwaardigheid. Priesters blijken ook te zondigen, veel managers van financiële instellingen hebben niet de zorg van klanten voorop staan, maar het eigen gewin. Tegen gemaakte afspraken in worden er nog grote bonussen toegekend. De Balkenende norm wordt regelmatig overschreden. De gouden kalveren blijken stevig op de poten te staan. Het volk slaat steeds harder terug, terwijl het establishment de poorten barricadeert.

In een tijd van luid gedeclameerde noodzaak voor strenge bezuinigingsmaatregelen worden miljoenen gespendeerd aan voetballers, film- en televisiesterren. Wordt er op luxe locaties gesproken over armoedebestrijding en wordt iemand een tiran genoemd die kort daarvoor nog een bondgenoot was. De lijst aanmeldingen bij de voedselbanken en schuldsanering groeit, terwijl in de etalages de Sinterklaasgeschenken en de zilveren en gouden kerstboomballen me tegemoet glimmen. In de verte hoor ik het gebrom van de privé-vliegtuigen die heen en weer pendelen tussen Moskou en Dagestan. O Freunde, nicht diese Töne! Sondern laßt uns angenehmere anstimmen. Und freudenvollere!

En toch is er niets unieks aan de situatie, behalve de mate waarin bestaande situaties veranderen. Er is altijd sprake geweest van ongelijkheid tussen volkeren en tussen mensen onderling. Als we complete gelijkheid nastreven, negeren we de unieke eigenschappen en culturen van mensen en willen we anderen aan onze manier van leven onderwerpen. Fietsend door het gebied waar ik woon, geniet ik van de diversiteit aan mensen, dieren, landschap en luchten.

Een mooie gedachte die Schiller en Beethoven ons aanreikten. Broeders zijn betekent niet identiek zijn. Zelfs niet gelijk zijn. Voor mij persoonlijk blijft er nog altijd één adagium overeind om te kunnen bestaan in een redelijk rustige samenleving met veel diversiteit: Wat u niet wilt dat u geschiedt, doet dat ook een ander niet. Dat vergt verder kijken dan het eigen gelijk en de emoties. Dat vraagt om niet bang zijn voor de ‘beweging’ van anderen. We kunnen bevriend worden en zelfs broeders en zusters zijn, wanneer we afgestemd raken op elkaar. Een koor moet veel oefenen voor het een acceptabele of zelfs mooie samenzang bereikt. En intussen draait de wereld door. Ode an die Freu(n)de!