De NCRV zendt vanaf half augustus een serie uit op Nederland 2 die ‘In therapie’ heet. Elke dag is er een aflevering, behalve op zaterdag en zondag. Meestal komt in een aflevering dezelfde figuur terug als in de vorige week. Soms gaat een aflevering meer over de therapeut en zijn vrouw dan over de ‘patiënt’. Hoe therapeutisch deze gesprekken zijn, laat ik aan de experts over. Zelf vind ik sommige reacties van de therapeut wat ‘springerig’; luistert hij wel goed? De serie is uiteindelijk bedoeld als een vorm van amusement.
Mij valt op dat in die gesprekken vele andere mensen figureren. Je ziet ze niet, ze blijven ongezien, maar ze zijn aanwezig in de verhalen van de cliënten en in die van de therapeut. Je kunt beweren dat zij alleen maar een soort toneelknechten zijn en er niet wezenlijk toe doen. Of dat ze dode standbeelden zijn. Maar ze spelen in het leven van al die cliënten en in dat van de therapeut een belangrijke rol. De vrouw, de man, die aan het woord is, leeft met hen, staat in relatie met hen, reageert op hen. Op hun beurt oefenen zij invloed uit op degene die hen in zijn of haar verhaal opneemt, hen zichtbaar maakt of ongezien laat. Wanneer gedurende de therapie de cliënt verandert, wordt diens relatie met deze belangrijke figuren – metgezellen op hun reis door het leven – eveneens anders. Na de therapie, en al tijdens de therapie, verandert er iets in de relatie tussen de cliënt en diens ‘metgezellen’. De cliënt moet na geheeld te zijn weer verder leven met al die mensen die een plaats hebben in zijn leven. Zelfs als een van de resultaten van de therapie is, dat de banden van de cliënt met een of meer van zijn ‘metgezellen’ worden doorgesneden, blijven zij toch nog aanwezig, zij het als anderen die afgesneden zijn.
Dit alles geldt niet alleen van therapeutische gesprekken. Hetzelfde gebeurt in pastorale gesprekken en enigermate zelfs in een zakelijk onderhoud. Meer nog, in alle gesprekken zijn er ongeziene anderen aanwezig, soms aan alle gesprekspartners bekend, vaak alleen aan een van hen. Wie dat vergeet, kan grote fouten maken. Je kunt bijvoorbeeld een van de ongeziene anderen de schuld geven van alles wat er verkeerd ging in het leven van je gesprekspartner. Je gesprekspartner kan ervan opfleuren, maar de ongeziene ander kan de zondebok worden. Ik herinner me van jaren geleden de Amerikaanse film ‘Ordinary People’. Hij ging over de schuldgevoelens van gewone (wel behoorlijk rijke) mensen. De film eindigde ermee dat de moeder de familie werd uitgezet. Therapie geslaagd, cliënt genezen. Zoiets is dus gewoon, suggereert de film: moeders hebben schuld aan de problemen van hun kinderen. Verdrijf ze.
De ongeziene anderen kunnen op verschillende manieren kwetsbaar zijn. Het is van belang dat ze gezien worden. Wanneer ik meeleef met jou, leef ik mee met ontelbare anderen. En vele anderen leven mee met mij. Want ook ik ben een wij.
Mooie column.
Geeft de uitdrukking ‘in de knoop zitten’ een heel ander perspectief.