Met het rapport ‘Armoede in Nederland 2020-2022: Onderzoek naar hulpverlening door diaconieën, parochiële caritasinstellingen en andere kerkelijke organisaties in Nederland’ maken kerken en diaconale organisaties inzichtelijk welke activiteiten zij ondernemen om armoede en schulden tegen te gaan en welke trends en ontwikkelingen zichtbaar zijn.
Uit het onderzoek blijkt dat de armoedehulpverlening door de genoemde organisaties in Nederland veel en veelzijdig maar ook onbekend is. De activiteiten variëren van voedsel- en kledingbanken, coaching naar een schuldenvrij leven en hulp bij financiële administratie tot sociaal-emotionele ondersteuning. Het geschatte aantal uren dat betaalde en onbetaalde krachten hebben besteed aan het ondersteunen van mensen in armoede komt uit op 2,3 miljoen. Daarnaast is een omvangrijk bedrag uitgegeven aan armoedebestrijding: in totaal ruim 40 miljoen euro.
Mensen buiten de kerk denken bij financiële nood echter nauwelijks aan de kerk als mogelijke hulpverlener. Kerken en diaconale organisaties zelf wachten niet af totdat mensen met een hulpvraag aankloppen, zij gaan zelf op hen af en leggen zo verbindingen in de wijk.
In het onderzoek is uitgevraagd wat kenmerkend is aan de aanpak van armoede door kerken en diaconale organisaties. Het ondersteunen van mensen vanuit vertrouwen, liefde en gelijkwaardigheid scoorde daarbij het hoogst: er worden niet eerst allerlei vragen gesteld om erachter te komen of mensen echt in aanmerking komen voor hulp. Kerken en diaconale organisaties hebben veel aandacht voor groepen die niet of beperkt aanspraak kunnen maken op overheidsvoorzieningen, tussen wal en schip vallen en/of buiten het bereik of blikveld van officiële instanties vallen. Ook het organiseren van maatwerk en het bieden van langdurige ondersteuning scoren hoog bij de aanpak.
Aan de respondenten is gevraagd om verbetersuggesties te formuleren over de aanpak van armoede. Daaruit komt de wens om praktische informatie te delen met kerkelijke vrijwilligers over toeslagen en regelingen. Daarnaast pleiten respondenten ervoor dat de kerk meer een agenderende rol op zich neemt door, bijvoorbeeld in het publieke debat, aandacht te vragen voor armoede in Nederland. Dat is hard nodig gezien de stijging van het aantal hulpvragen.
Op landelijk niveau hadden kerken zich veel meer moeten uitspreken over het gegeven dat bepaalde groepen, zoals niet gedocumenteerde en dakloze mensen, onevenredig hard zijn getroffen door de corona- en energiecrisis, zo stelt een aantal betrokkenen dat meewerkte aan het onderzoek. Ook lokaal kan de kerk initiatief nemen door zelf debatten te organiseren, zo stellen zij. De respondenten spreken over “opstaan tegen onrecht, strijden voor een rechtvaardige samenleving en opkomen voor het recht op een menswaardig bestaan van mensen in armoede”. Ze vinden dat kerken en diaconale organisaties te dicht tegen de overheid aan schuren. Een meer afstandelijke en kritische houding is gewenst. Zij vinden het nodig dat er duidelijk stelling wordt genomen in het publieke debat door ongelijkheid resoluut te veroordelen en de overheid hierop aan te spreken.
Een respondent stelt dat een dergelijke aanklagersrol bij de kerk hoort en een plicht is. De kerk moet niet alleen aan liefdadigheid doen, maar ook opstaan voor gerechtigheid. Anderen spreken over “een luis in de pels zijn” zijn. Betrokken professionals en vrijwilligers zouden op basis van hun signalerende rol bovendien moeten agenderen waar de oorzaken van armoede liggen. In plaats van groepen in armoede de schuld te geven, zou de kerk er vooral op moeten wijzen welke systeemfactoren en machtsstructuren ongelijkheid produceren. Ook zouden vertegenwoordigers van kerken en diaconale organisaties passende en effectieve oplossingsrichtingen kunnen aandragen.
Dat vertegenwoordigers van kerken en diaconale organisaties weinig zichtbaar zijn in het publieke debat en te weinig aan belangenbehartiging doen, vinden veel respondenten een gemis. Ze pleiten ervoor dat de kerk weer veel meer een agenderende rol op zich neemt door aandacht te vragen voor armoede in Nederland. Ook het belang van lobbyen wordt genoemd. Op deze manier kan de overheid worden beïnvloed om beleidskeuzes te maken die gunstig zijn voor mensen in armoede. Zo’n 60 procent van de kerken en diaconale organisaties, waaronder SchuldHulpMaatje, geeft aan dat het aantal hulpvragen naar verwachting zal toenemen.
In 2022 is het driejaarlijkse onderzoek van kerken rond armoedebestrijding voor de negende keer sinds 2002 uitgevoerd. Aan het onderzoek, georganiseerd door het Knooppunt Kerken en Armoede, nemen de meeste Nederlandse kerkgenootschappen deel. Bekijk het onderzoek (Pdf).