Aan Jan Jaap van der Wal de eer om de lancering van Onderhuids in goede banen te leiden. Volgens de grappenmaker moeten we in “volle vaart vooruit” om zowel ons eigen denken te veranderen als “de mensen in Den Haag” wakker te schudden. Het hoe en waarom staat deze avond centraal. Daartoe komen zowel de initiatiefnemers van Onderhuids (Critical Mass, Dietz Dröge & van Loo, de Familie Film&TV en IJsfontein) aan het woord als ervaringsdeskundigen op het gebied van racisme en discriminatie. Ook filmmaakster Sunny Bergman en Manuela Kalsky (Vrije Universiteit, Nieuwwij.nl) spreken. Volgens Kalsky zijn niet onze verschillen het probleem, maar het idee dat we allemaal hetzelfde willen en moeten zijn. Volgens René Girard’s theorie van de mimetische begeerte is de mens geneigd te willen hebben en zijn wat de ander heeft en is. Met dit nabootsen ligt geweld en conflict op de loer, waarschuwt Kalsky.
CITO-score
Sunny Bergman en Fatihya Abdi delen ervaringen rondom hun documentaire Zwart als roet. Bergman geeft nogmaals aan dat die niet alleen om Zwarte Piet gaat, maar om de vele manieren waarop vooroordelen vaak onbewust leiden tot racistische uitspraken en handelingen. Zo krijgen zwarte leerlingen over het algemeen een studieadvies dat niet aansluit bij de CITO-score die ze hebben gehaald. “Dat is een structureel probleem,” aldus Bergman. Benjamin Asante (Humanity in Action, zie foto onder deze alinea) kan daar over meepraten. In de meest indringende bijdrage van de avond kijkt hij het publiek in en reciteert de brief die hij schreef aan zijn leerkracht van de basisschool. Op basis van diens fingerspitzengefühl kreeg Asante geen HAVO of VWO advies, hoewel dat op basis van zijn CITO-toets wel zou moeten krijgen. Wanneer, zo vraagt Asante zich af, wist zijn leraar dat het toch niet veel zou worden met de jonge zwarte leerling? Wat volgt is een lange lijst van momenten waarop Asante omwille van zijn huidskleur anders werd behandeld. Inmiddels heeft Asante bewezen dat hij niet is wat zijn leerkracht hem wijsmaakte.
Voorbij de single story
De overgrootmoeder van Ellen Rose Kambel (Rutu Foundation) was een tot slaaf gemaakte vrouw. En hoewel de geschiedenis van de slavenhoudende familie Charbon nog volop terug te vinden is in Sassenheim, is het verhaal van de familie Kambel nauwelijks bekend. In navolging van schrijfster Chimamanda Ngozi Adichie pleit Kambel dan ook voor het einde van de ‘single story’, het dominante verhaal waarin wellicht een waarheid zit besloten, maar nooit de hele waarheid. Single stories en stereotypes geven een incompleet beeld van de geschiedenis en van mensen. Dit sluit aan bij het optreden van spoken word-artiest Malique Mohamud. Hij vraagt zich af waarom we alleen over de witte geschiedenis leren op school. Zo krijgen kinderen weinig te horen over de keerzijde van de Nederlandse Gouden Eeuw, terwijl ze over de gouden tijdperk van islamitische wetenschap en filosofie helemaal niets weten. Ook hij waarschuwt voor dit eenzijdige narratief, want “zo beginnen we met een achterstand als we elkaar ontmoeten”.
Tests
Hoe dat eenzijdige verhaal ons kan beïnvloeden kan blijken uit de testen die op de site van Onderhuids staan. Op 1 december vorig jaar, de dag dat Zwart als roet op televisie werd uitgezonden, werd de Implicit Association Test (IAT) gelanceerd. Met deze test onderzoek je in hoeverre je een voorkeur hebt voor mensen met een donkere of lichte huidskleur en voor mensen met een Nederlandse of Marokkaanse afkomst. Vervolgens krijg je uitleg over de betekenis van de testuitslagen en wat je er eventueel mee zou kunnen doen. Inmiddels is de test 40.000 keer gedaan. Daarbij blijkt dat 68 procent van de deelnemende witte Nederlanders een voorkeur voor mensen met een lichte huidskleur heeft.
Tijdens het kick-off evenement wordt een tweede test gepresenteerd: Streepje voor. Daarmee bepaal je op basis van ervaringen of jouw afkomst, seksualiteit of huidskleur je een voorsprong of achterstand geeft ten opzichte van anderen in Nederland. De tests maken je bewust(er) van je eigen opvattingen en positie. Maar Onderhuids wil meer dan dat.
12 evenementen, 1 nationaal akkoord
De komende maanden gaat de campagne het hele land door en verzorgt in samenwerking met diverse partners twaalf bijeenkomsten waarbij men een zo breed mogelijk publiek probeert te bereiken. Woordvoerster van Onderhuids Myrthe Hilkens benadrukt, na een vraag uit de zaal, dat ze niet alleen voor eigen parochie wil preken. Zo zijn er nu al afspraken gemaakt met onder meer de Katholieke Plattelandsvrouwen uit Limburg en de Scouting in Drenthe. Zo hoopt men een gevarieerd publiek te krijgen en de bewustwording te verspreiden. Er zal worden gesproken over vijf thema’s: arbeidsmarktdiscriminatie, etnisch profileren, historisch onrechtvaardigheden, segregatie en racisme in het onderwijs en racisme en voetbal.
De inzichten die tijdens de evenementen worden opgehaald, worden verwerkt in een maatschappelijk akkoord. In september wordt het akkoord door de initiatiefnemers overhandigd aan minister Asscher tijdens een speciaal evenement in Amsterdam. Hiermee wil Onderhuids tegemoetkomen aan de wens van de politiek om de maatschappij zelf antwoorden te laten formuleren op het probleem van racisme. Hilkens wil nog niet vooruitlopen op de inhoud van het akkoord. Er worden immers zoveel mensen en organisaties bij betrokken dat het een polderakkoord wordt. Ze kan zich voorstellen dat in het akkoord bijvoorbeeld voorstellen worden gedaan voor aanpassingen in het onderwijsprogramma.
Reacties
De zaal lijkt enthousiast. Nieuwwij.nl peilde ook de mening van enkele maatschappelijk betrokken mensen van buiten “de eigen parochie”. Cultuur- en godsdienstpsycholoog Hans Alma (Universiteit voor Humanistiek) stelt: “Ik verwacht dat de campagne ons helpt actief om te gaan met verschillen en onze reactie daarop, met respect voor en wil tot leren van de Ander”. Tweede Kamerlid Wassila Hachchi (D66) vindt Onderhuids een goed initiatief: “We hebben allemaal verborgen voorkeuren. De kunst is om je daar bewust van te zijn. Alleen dan kun je veranderen. Het is de sleutel tot gelijkwaardigheid tussen mensen”.
Historicus Zihni Özdil is kritisch: “Ondanks de goede bedoelingen van de initiatiefnemers zal dit absoluut niks uithalen. Tijdelijke campagnes zijn niet eens een druppel op de gloeiende plaat. De gloeiende plaat is het feit dat Nederland een volstrekt gesegregeerd land is, zowel ruimtelijk als cultureel. Onbekend maakt onbemind. Dat is de bron van vooroordelen en andere vormen van uitsluiting. Alleen een structureel desegregatie-programma, van een radicale verandering van onderwijscurricula tot affirmatieve actie in onze instituties, zal nut hebben. Maar daar wil niemand aan in Nederland”.
Aan de initiatiefnemers en partners van Onderhuids om het tegendeel te bewijzen.
