De makers van de ‘Madonna’s’ waren bekwame technici. Zij geloofden waarschijnlijk in hun werk; zij waren ervan overtuigd dat zij kunst maakten. Ze verkochten hun kunst en hopelijk konden ze ervan leven. Mij viel de gekunsteldheid op; als je er één gezien hebt, dan heb je ze allemaal gezien. Of ik een schilderij of beeld mooi vind, laat ik afhangen van mijn leefomgeving. Hoe zou het staan in mijn huis? Zou het mijn kamer iets extra’s geven? Wat verandert er in de atmosfeer van mijn huis? Bij de afwas gisteren praatte ik met een student kunstgeschiedenis. Hij vertelde op zijn kunstacademie in Amsterdam weinig technieken geleerd te hebben, maar wel hoe creatief te worden.
Voor mij is iets pas echt kunst als het mij een andere blik op mijzelf en de werkelijkheid geeft. Neem het wel heel klassieke schilderij van Rembrandt, de Nachtwacht. Je ziet het niet onmiddellijk, maar dan vergelijk je het met andere schilderijen van nachtwachten. Zij vallen op door hun kleinsteedsheid. Iedere man staat netjes in een rij op een plaats in het schilderij waarvoor ze waarschijnlijk betaald hadden. De Nachtwacht van Rembrandt geeft je de mogelijkheid met een andere en frisse blik te kijken. Met moderne kunst is dat misschien nog sterker. Kijken met Appel, kijken met Mondriaan, kijken met Van Gogh. De aardappeleters: je ziet mensen van wie de gezichten op een aardappel lijken. Mensen die zelf bijna een aardappel zijn geworden bij gebrek aan ander en beter voedsel. De tekeningen met zaaiende boeren, vaak op de rug gezien. Aan hun rug kun je hun pijn en inspanning aflezen. Ik kijk nu met andere ogen naar de ruggen van mensen. Of de natuur geschilderd in ‘onnatuurlijke’ kleuren, en ik kijk anders naar de bomen en struiken om me heen. Deze krijgen er nieuwe eigenschappen bij. Mijn wereld wordt grote, ruimer en dieper.
Het is moeilijk te zeggen wat kunst is, en wat alleen maar kunstig en gekunsteld is. Rond kunst kunnen mensen zich verzamelen en een nieuw ‘wij’ vormen, niet door het met elkaar eens te zijn, maar door allen aangetrokken te worden door dit schilderij, dit beeldhouwwerk, deze architectuur, deze roman en die film om vervolgens de eigen visie te vergelijken met die van anderen die heel anders kan zijn.
Zit er ook een ethische kant aan kunst? Ik denk van wel. Misschien is echte kunst nooit beledigend, maar zijn bepaalde als kunst gepresenteerde expressies wel degelijk kwetsend. Misschien zijn ze wel kunstig, maar er gaat een dreiging van hen uit. Dan wordt mij niet een nieuwe wereld geopend, maar ik word opgesloten in een bunker waar mensen voor elkaar een hel zijn. Die hel bestaat voor veel mensen al. De kunst is dan om in zo’n wereld zonder echte kunst het uit te houden.
