Ik heb geen overzicht van wat er nu allemaal te studeren is op de huidige universiteiten en hogescholen. Een nichtje studeerde medische natuurwetenschappen en daarna management, een neef werd moleculair bioloog en promoveerde op het rijzen van bakkersgist, een andere neef speurt naar de kleinste deeltjes van onze materiële wereld en een derde neef is archeoloog met belangstelling voor prehistorische landschappen. Een achternichtje wilde vliegen op de F-24, maar moet tevreden zijn met de titel ‘Meester in de rechten’. Naast academische opleidingen zijn er nog talloze andere, van tandartsassistente tot kapster, van software ontwikkelen tot het maken van videoprogramma’s.
Soms duurt het lang voordat iemand tot een studiekeuze komt die goed valt. In de eerste maanden van het academisch jaar wisselt menig beginnend student van studierichting of geeft het studeren op. Er zijn talloze beroepen waaruit men kan kiezen. Belangrijker nog is de keuze voor een levensstijl en voor een partner. Het aantal keuzes vergroot je nog eens door de hele wereld te bereizen, kennis te maken met onbekende culturen en met andere mensen. Je moet vaak na enige tijd opnieuw kiezen. Het vak dat je geleerd had, verandert fundamenteel door de toepassing van computers, of het verdwijnt zelfs. Of er worden andere eisen gesteld ten aanzien van een bepaald beroep of studie.
Deze grote keuzemogelijkheid is een rijkdom. Het nadeel is dat je niet weet of je wel goed gekozen hebt. Als volwassen worden betekent het accepteren van je grenzen en mogelijkheden, dan worden we later volwassen dan vroeger. Belangrijke beslissingen over kinderen krijgen en trouwen worden lang uitgesteld, en dan ‘opeens’ is het te laat. Er zijn allerlei financiële, emotionele en existentiële risico’s. Deze risico’s kun je zelden delen. Je staat uiteindelijk alleen in je keuze. Dat kan je eenzaam maken. Als iedereen zegt dat je beroep, studie of partner niet ‘leuk’ is, is het uiterst moeilijk, zo niet onmogelijk, aan je keuze vast te houden.
‘Iets leuk vinden’ is een belangrijke reden om dit en niet dat te kiezen. Je kiest iets omdat het een weerklank vindt in jezelf. Het heeft te maken met goede of slechte ervaringen in het verleden. De hoop op een goed inkomen en een snelle carrière maakt voor sommigen een keuze gemakkelijk, maar werkelijke bevrediging zoekt men dan vaak buiten het werk .
In mijn omgeving zijn een paar mensen die proberen ‘keuzedagen’ op te zetten voor hen die de middelbare school gaan verlaten. Ze willen de deelnemers een beter zicht op zichzelf te geven door hen in een vreemde omgeving te plaatsen, hen te confronteren met hun eigen verwachtingen, dromen en talenten, met hoe klasgenoten naar hen kijken, en met welke eisen en plezier een studie of beroep brengt. Je kunt toch het beste tot een keuze komen in de context van een ‘wij’.
Er lijken geen grenzen meer te zijn aan de keuzemogelijkheden.
Eén ding blijft onvermijdelijk: je kan pas achteraf inventariseren en bepalen of je keuze goed of niet goed geweest is.
En dan nog, het verleden is niet terug te halen. Het heden, daar sta en ga je in. En bijna elke weg, heeft zijwegen, maar toetsen ‘aan anderen’ lijkt me een probaat middel om tunnelvisie te voorkomen. Een keuze maken voor je eigen volgende stap(pen) blijft iets van jezelf.