Daarom weg met het ‘medelijden’, en welkom de compassie. Het woord ‘passie’ roept niet zo sterk het beeld van het lijden op, als wel een passie hebben, ergens voor willen gaan, je hartstochtelijk ergens voor inzetten.
In het Nieuwe Testament wordt het Griekse woord splanchisteis gebruikt. Dat betekent zoiets als een gevoel hebben in je buik, je buik draait zich om, je voelt je geraakt. Het is een lichamelijk woord. Het wordt in sommige handschriften vervangen door het woord orgistheis, woedend (een voorbeeld is Marcus 1, 41). Het gaat niet alleen om lichamelijk mee-lijden, er is ook het element van verontwaardiging dat er deze ellende is. Aan die ellende moet een eind gemaakt worden.
Het Griekse woord splanchisteis wordt gebruikt waar het Hebreeuws rachmin zou gebruiken. Dat woord wordt meestal met ‘barmhartigheid’ vertaald. Het is ook een sterk naar het lichaam verwijzend woord. Het houdt verband met de buik of, preciezer nog, met de moederschoot. In de Koran zeggen de hoofdstukken telkens aan het begin dat God de ‘barmhartige’ is.
Sinds kort is er een ‘Handvest voor compassie’. In de Nederlandse versie van dit Handvest of Charter wordt compassie weergegeven als ‘mededogen’. Het Nederlandse woord ‘mededogen’ klinkt erg oud en versleten; het heeft geen kleur en roept weinig op. Het woord ‘compassie’ mist de lichamelijkheid van de woorden die ik zo juist vermeldde, spalnchisteis en rachmin. Het is een wat abstract woord. In de tekst van het Charter gaat het erom terug te treden uit het middelpunt van onze wereld en een ander voor het voetlicht te plaatsen, ieder mens met volstrekte waardigheid te behandelen, geen enkele vorm van leed te veroorzaken. Compassie moeten we maken “tot een duidelijk lichtende en dynamische kracht”. En: “We moeten anderen behandelen zoals wij zelf behandeld willen worden”.
Mooie woorden, maar ze hebben geen van allen die kracht die tevens lichamelijk is. Je hoofd wordt geraakt en – veel minder – je hart, maar je buik draait zich niet om. Waarom trouwens een Handvest voor compassie en geen Handvest voor liefde of barmhartigheid? Een dergelijk Handvest opstellen en vervolgens voorlezen is een mooi gebaar, maar ik twijfel of het veel zal uithalen. We hebben al de religieuze, ethische en spirituele tradities die een beroep op ons doen mededogen te hebben. Wat voegt het Handvest daaraan toe?
Het is mij onduidelijk of compassie nou positief of negatief bezien wordt door André Lascaris. Het medelijden heeft idd een negatieve conotatie gekregen in de loop der jaren. In het begin verwelkomt hij dan ook compassie ipv medelijden, omdat hierin het woord passie zit, ergens voor gaan, geraakt worden door…. Later in zijn artikel stelt hij compassie weer achter op bijvoorbeeld barmhartigheid, omdat daar een lichamelijke component in zit die niet zit in compassie, mededogen, medelijden. Welke waarde heeft compassie dan wel voor André Lascaris, daar compassie een belangrijke pijler is van de dominicaanse gemeenschap? Welke invulling geeft André Lascaris dan aan het begrip compassie?
Als een van de sprekers tijdens de viering van het éénjarig bestaan van de Nederlandse afdeling van de Charter for Compassion, ben ik mij een beetje aan het inlezen. Zo kom ik ook bij alle interessante columns over dit onderwerp op deze site. Zoals deze van dhr. Lascaris, die ik begin zomer nog even mocht ontmoeten in ‘het Keldertje’ in Huissen.
Ik ben het zeer eens met de aandacht voor die lichamelijke component van compassie, en heb mezelf de afgelopen dagen al meermaals betrapt op het denken van ‘Kom Passie!’ i.p.v. ‘compasssie’. Mijn lezing kreeg de eenvoudige titel ‘Compassie is werken’ mee, maar inhoudelijk is dat verre van eenvoudig. Ik ben met dhr. Lascaris kritisch op de manier waarop nogal eens gemakkelijk gezegd wordt dat ‘we compassie met anderen moeten hebben’. Soms is dat heel hard werken. Bijvoorbeeld als je lichaam, je buik in eerste instantie door een welhaast tegenovergestelde emotie geraakt lijkt te worden bij het zien of horen van die ander. Als lijf en geest dan samen ‘Kom Passie!’ roepen, begint het pas.