Nederland: toleranter, trotser en anders ‘religieus’, blijkt uit nieuw waardenonderzoek

De veranderingen kunnen deels verklaard worden door generatievervanging: de generatie van voor 1940 die meer traditionele waarden aanhangt, neemt af en wordt langzaam vervangen door jongere, minder traditionele, cohorten. Daarnaast zijn er ook periode-effecten zichtbaar, omdat zowel de oudere als de jongere cohorten in hun waarden veranderen.

Iedere negen jaar worden Europeanen bevraagd over hun waarden, houding en gedrag. Aan de hand van actuele data over 1981-2018 uit deze European Values Study (EVS) onderzocht dr. Inge Sieben of de Nederlandse bevolking in de loop der tijd anders is gaan denken over vrijheid, solidariteit (kernwaarden), identiteit en religie. Verschillen tussen cohorten (generaties) worden daarbij in kaart gebracht.
Nederland kent historisch gezien een eigen identiteit waarin (religieuze) tolerantie en solidariteit centraal staan. Net als in de rest van Europa heeft Nederland te maken met nieuwe ontwikkelingen als migratiestromen, maatschappelijke protesten, verharde debatten (denk aan gele hesjes, de zwartepietendiscussie, het anti-islam sentiment) en populistische partijen die populairder worden. En we zien een omslag naar een participatie- samenleving in de sociale zekerheid en de zorg.

Uit de EVS blijkt tevens dat er weinig empirisch bewijs is voor een groeiende polarisering tussen opleidingsgroepen in Nederland tussen 1999-2018 wat betreft religiositeit, morele permissiviteit, traditionele genderrollen, intolerantie en sociaal vertrouwen. In tegenstelling tot het politieke vertrouwen; dat neemt onder lager opgeleiden af en onder hoger opgeleiden juist toe.

Iedere vijf jaar onderzoekt prof. Monique van Dijk-Groeneboer hoe leerlingen van confessionele scholen staan tegenover bijvoorbeeld kerkgang, bidden en godsbeelden. De recente uitkomsten laat zien dat de relevantie ervan afneemt, behalve bij reformatorische en moslimleerlingen. De waarden die jongeren belangrijk vinden blijken niet minder sociaal gericht te zijn en inspireren ook leerlingen die zichzelf niet religieus of gelovig noemen. En de traditionele taal waarin concepten als religie of zingeving voorkomen blijken niet meer van deze tijd.