Wat zijn nieuwe spirituelen?
“De woorden ‘spiritualiteit’ en ‘spiritueel’ worden veel gebruikt, ook ver buiten de kerken en moskeeën. De Engelse godsdienstsocioloog Steve Bruce zei eens dat je spiritualiteit voor alles kunt gebruiken: ‘van serieuze introspectie tot schoonheidsbehandelingen’. En dat is wel zo.
Aan al die uitingsvormen ligt een gemeenschappelijk wereldbeeld ten grondslag. Bijvoorbeeld het geloof dat je de diepste spirituele wijsheid in jezelf kunt vinden; dat alle religies uit dezelfde eeuwige bron afkomstig zijn; dat alles energie is en dat daarom alles met alles verbonden is; dat je jezelf door vele levens heen spiritueel kunt ontwikkelen, met ander woorden het geloof in reïncarnatie.
Veel nieuwe spirituelen zijn bezig met alternatieve geneeswijzen en healing, en met spirituele praktijken als meditatie of yoga. Ook wordt wel gesproken over ‘ongebonden spirituelen’. Mensen die zichzelf spiritueel noemen en niet verbonden zijn aan een religieuze, spirituele of levensbeschouwelijke instelling of groepering.”
Nieuwe spirituelen hebben de naam egoïstisch en minder sociaal betrokken te zijn, schrijft u.
“Termen als egocentrisch, hedonistisch of zelfs narcistisch zingen inderdaad rond in de populaire en wetenschappelijke pers, maar er is nauwelijks empirische onderbouwing voor. Veel is opgehangen aan observaties binnen beperkte groepen en veronderstellingen. De focus op het zelf als bron van kennis en inzichten in de nieuwe spiritualiteit kan al gauw overgaan in de veronderstelling dat het zelf ook het doel is van iemands doen en laten in zijn leven.
Sommige auteurs wekken de indruk dat ze de nieuwe spirituelen het liefst weer terug in de kerk zien. Daar zouden ze duidelijke morele richtlijnen meekrijgen en gestimuleerd worden om zich in te zetten voor het beter functioneren van de maatschappij.”
U heeft ontdekt dat ze wel minder sociaal betrokken zijn dan traditionele kerkgangers. Hoe heeft u dit onderzocht?
“Ik heb in een representatieve steekproef onder ruim 4000 mensen drie groepen onderscheiden: de nieuwe spirituelen, de traditioneel religieuzen en de ‘seculiere’ rest van de bevolking. Van al die mensen heb ik de sociale betrokkenheid in kaart gebracht: sociale waarden en normen, donaties aan goede doelen, kerkelijk en niet-kerkelijk vrijwilligerswerk, mantelzorg. De betrokkenheid bij natuur en milieu, vredesinitiatieven en humanitaire organisaties.
De nieuwe spirituelen scoren over de hele linie heel gemiddeld. Op één punt overtreffen ze zelfs het gemiddelde: ze zijn meer betrokken bij natuur en milieu en vredesinitiatieven dan anderen. Ze blijken verder hoger te scoren op sociale betrokkenheid dan de seculiere groep, en lager dan de traditioneel religieuze groep. Die verschillen worden nauwelijks bepaald door spirituele of religieuze kenmerken, wel door demografische factoren zoals opleidingsniveau, leeftijd en geslacht. Over het algemeen geldt dat oudere mensen met een hoger opleidingsniveau meer sociaal betrokken zijn dan jongeren en lager opgeleiden. En vrouwen zijn over het algemeen meer sociaal betrokken dan mannen.
De seculiere groep is eenvoudigweg gemiddeld lager opgeleid, is jonger en omvat minder vrouwen dan de nieuwe spirituelen en de traditioneel religieuzen. De verklaring voor het verschil tussen de middenpositie van de nieuwe spirituelen en de ‘koppositie’ van de traditioneel religieuzen is leeftijd.
Het is dus niet zo dat kerkelijke mensen menslievender zijn of een beter geloof of hogere moraal hebben dan nieuwe spirituelen. Een factor is nog wel van invloed op sociale betrokkenheid: het gevoel van verbondenheid met jezelf, anderen en de natuur. Dat gevoel hoeft niet spiritueel geïnspireerd te zijn, maar is dat vaak wel. Je treft het meer aan bij nieuwe spirituelen en traditioneel religieuzen dan bij seculieren.”
Joantine Berghuijs is postdoc bij het onderzoek naar multiple religious belonging van de VU en de Edward Schillebeeckxleerstoel. Kijk hier voor meer informatie over de promotieplechtigheid en het proefschrift.
