Er zijn weinig pausen geweest die zo naar hun naam leefden als paus Franciscus. Elke paus kiest, wanneer hij verkozen is, zelf zijn naam. In de regel is dat een heilige, Jorge Bergoglio koos bij zijn verkiezing voor de naam Franciscus.
De heilige Franciscus leefde rond het jaar 1200 in de Italiaanse stad Assisi, zijn vader was daar een rijke lakenkoopman. Tijdens een veldslag tussen de stad Perugia en Assisi werd Franciscus krijgsgevangen genomen. Bij zijn terugkomst een jaar later bekeerde hij zich en besloot zijn leven aan God en de armen te wijden. Hij deed afstand van zijn rijke leven en werd kluizenaar. Hij bedelde dagelijks om voedsel om zo zelf ook arm te zijn. Zijn rijkdom gaf hij aan de armen in Assisi. Al snel sloten anderen zich bij hem aan en ontstond de kloosterorde die tot op de dag van vandaag nog bestaat.
Paus Franciscus had veel oog voor de armen, zocht ze regelmatig op en leeft zelf ook zo bescheiden mogelijk. In tegenstelling tot eerdere pausen woonde Franciscus niet in het Apostolisch Paleis, maar in het simpele gastenverblijf van het Vaticaan, dat ooit gebouwd is als een eenvoudig verblijf tijdens een conclaaf.
Sint Franciscus is vooral bekend vanwege zijn band met de natuur, in het bijzonder de dieren. Tegen het einde van zijn leven schreef Franciscus het Zonnelied. Dit is een jubelzang over de natuur, de hemel en de mens. In juni 2015 bracht paus Franciscus in navolging van zijn naamgenoot de encycliek (brief die het officiële standpunt van de kerk op een bepaald onderwerp uiteenzet) Laudato Si’ uit. In deze encycliek beschreef Franciscus zijn integrale visie over de ecologische én sociale problemen in de wereld. Deze twee onderwerpen worden in de encycliek onlosmakelijk met elkaar verbonden. Het thema van Laudato Si’ komt het best naar voren in de ondertitel “over de zorg voor het gemeenschappelijk huis”. Laudato Si’ (geprezen zijt Gij) zijn de eerste twee woorden van het loflied van de heilige Franciscus van Assisi.
Paus Franciscus riep in zijn encycliek op om zelf stappen te zetten: minder of niet vliegen, minder vlees eten en zo verder. Dit is niet altijd gemakkelijk (zelf vind ik vlees ook te lekker om er helemaal mee te stoppen). Franciscus bleef echter niet bij een oproep richting de gelovigen zelf. Nog belangrijker is de rol die in Laudato Si’ is weggelegd voor de overheid en de grote bedrijven. Paus Franciscus stelt dat het tegengaan van klimaatverandering alleen gaat als we ook rijkdom herverdelen en oog hebben voor de mens. Hij stelt in zijn encycliek dat rijkere landen die hebben geprofiteerd van de winsten deze moeten delen met armere landen die nu de meeste last hebben van de gevolgen van de uitstoot die met deze winsten gepaard ging.
De heilige Franciscus staat ook bekend als verbinder. Midden in de kruistochten bezocht hij de sultan van Egypte, toen de heerser over de islamitische wereld. Niet om hem te bevechten, maar juist om een goede dialoog te voeren. Ook dat is in deze tijden van polarisatie hard nodig, niet alleen binnen Nederland, maar ook over grenzen heen. Franciscus laat zien dat ook mensen met een andere cultuur en een ander geloof onze medemens zijn. In 2019 bracht paus Franciscus een gedeelde verklaring uit met Ahmed el-Tayeb, een van de meest prominente geestelijken binnen de moslimwereld. Hierin riepen ze christenen en moslims op om in vrede samen te leven en elkaar te proberen begrijpen. De verklaring was in het bijzonder gericht op wereldleiders, die ze oproepen religie niet te misbruiken om tegenstellingen te vergroten, maar om juist samenwerking op te zoeken. Deze verklaring is tekenend voor hoe de laatste pausen met andere religies omgaan: meer nadruk op overeenkomsten en samenwerken, minder op tegenstellingen.
De heilige Franciscus stichtte ook zijn eigen kloosterorde en schreef hier als fundament kloosterregels voor: de orde van de Franciscanen. Toen Franciscus op basis van deze regel aan de toenmalige paus goedkeuring vroeg om zijn eigen kloosterorde te beginnen, reageerde de paus in eerste instantie afkeurend. Hij vond de regels te radicaal met te veel nadruk op armoede. Na enkele aanpassingen werden ze wel goedgekeurd en veranderde de heilige Franciscus de gehele kerk. In plaats van dat kloosterordes vooral op bidden en naar binnen (of beter gezegd boven) toe gericht waren, ontstonden er nu kloosterordes die meer naar buiten toe en richting de mensen gericht zijn. Een radicale verandering, maar tegelijkertijd goed in lijn met de uitspraken van Jezus.
Ook paus Franciscus ging radicale veranderingen van de kerk niet uit de weg. Met de synode over synodaliteit is de richtinggevende vergadering van de kerk, een synode, veranderd. Van een bijeenkomst van bisschoppen naar een bijeenkomst van alle gelovigen, waarop op basis van input van gelovigen over de hele wereld vergaderd werd door een brede groep van katholieken. Niet alleen bisschoppen maar ook niet-geestelijken, waaronder jongeren en vrouwen. Met de omvorming van de dicasterien (ministeries) van de kerk kunnen nu ook vrouwen en niet-religieuzen het hoofd van een dicasterie worden.
Paus Franciscus heeft de kerk voor altijd veranderd. Van een kerk gericht op regels over lichaam en seksualiteit naar een kerk midden in de samenleving, met een helder standpunt over klimaat, armoede en vluchtelingen. Van een kerk geleid door geestelijken, naar een kerk geleid door de gelovigen zelf. Van een kerk van mannen, naar een kerk voor iedereen. De kerk krijgt de paus die zij op dat moment nodig heeft. Waar Benedictus een van de beste theologen was die de katholieke kerk heeft gekend, was Franciscus een paus in het midden van de samenleving, een paus die de armen en gevangenen bezocht en de kinderen tot zich liet komen. Een paus die niet oordeelde over individuen, maar wel over de wereldpolitiek. Een paus die vaak nors keek als hij weer een wereldleider moest ontmoeten, maar met een grote glimlach sprak met jongeren en kinderen.
Paus Franciscus heeft het fundament gelegd voor de toekomst van de kerk, niet alleen door alle bovenstaande veranderingen, maar ook door inspiratie. Zijn encycliek Laudato Si’ inspireerde mij om de politiek in te gaan, om klimaatverandering en armoede in samenhang op te lossen. In Portugal zag ik hoe hij jongeren inspireerde met zijn toekomstvisie van de katholieke kerk. Deze toekomst is inclusief: een kerk voor iedereen. In zijn openingsspeech op de Wereldjongerendagen in Lissabon sprak paus Franciscus (in het Spaans) de woorden: “De kerk is voor iedereen”. Het duurde niet lang of 500.000 jongeren antwoorden spontaan “Todos!” (Spaans voor iedereen). Gedurende de hele week hoorde je overal om je heen in het Spaans “Wij zijn de kinderen van de paus”. Wat mij betreft het teken dat de nieuwe generatie geïnspireerd is door deze Franciscus. Niet de regels, maar het geloof en het goede centraal.
Paus Franciscus was en is voor altijd mijn paus. De paus die zich inzet voor de toekomst van kerk en wereld. Moge de kerk door zijn voorbeeld en de heilige geest gedreven zijn om te blijven werken aan deze toekomst. Moge deze papa nu bij de Vader in de hemel zijn.
