Respect voor dieren is basis voor nieuwe levensstijl

De mens domineert en exploiteert de aarde. Dieren lijken daarvan een groot slachtoffer te zijn. Naast de intensieve veehouderij waarin koeien, varkens en kippen primair als product worden gezien (nog afgezien van de negatieve impact van veevoer en mest op het klimaat) is er de teloorgang van de biodiversiteit. Naast een dramatische afname van vogels, gaat het ook om bijvoorbeeld insecten en wilde bijensoorten.

Antropoloog en filosoof Ton Lemaire schreef het boek Onder Dieren. Hij is pleitbezorger van wat hij humanimalisme noemt. De wijze waarop mensen met dieren omgaan, zegt veel over ons mensbeeld. Hij laat in zijn boek diverse filosofen de revue passeren. De zeventiende-eeuwse filosofen Descartes en Spinoza waren rationalist en mede grondleggers van het antropocentrische wereldbeeld. Descartes typeerde dieren als ‘complexe machines’ en Spinoza schreef dat het de mens vrij staat om dieren ‘naar willekeur te gebruiken en te behandelen zoals het ons het best past’.

Ook het christendom heeft volgens Lemaire significant bijgedragen aan het gedachtegoed dat de mens verheven is boven alle andere levende wezens. Toch is er sinds de jaren zestig van de twintigste eeuw een kentering gaande die nu ook bredere lagen van de bevolking bereikt. Zo is wereldwijd ecotheologie al decennia in opmars, onder meer vanuit de Wereldraad van Kerken, zo schrijft theoloog Trees van Montfoort in haar spraakmakende boek Groene Theologie.

“Christenen volgen vaak enkel het maatschappelijke debat terwijl ze er ook veel aan toe zouden kunnen voegen. Groene theologie of ecotheologie dient niet alleen om de aarzelende kerkelijke praktijk te onderbouwen en te stimuleren, maar ook om duidelijk te maken dat een christelijk perspectief bijdraagt aan het welzijn van de aarde en al haar menselijke en niet-menselijke bewoners.”

Van Montfoort legt uit dat ecotheologie vraagtekens zet bij het wereldbeeld van de moderne tijd met zijn geloof in menselijk kunnen en in vooruitgang. In het moderne wereldbeeld zijn mensen nauwelijks meer onderdeel van een groter geheel maar staan ze erboven. “Theologie wordt veel relevanter als ze weer durft te spreken over de hele werkelijkheid. In de Bijbel gaat het niet alleen over God en mensen.”

Dit artikel verschijnt op 4 oktober: Internationale Dierendag. Het is de dag waarop de kerk van oudsher de heilige Franciscus van Assisi (1266-1337) herdenkt. Franciscus bekommerde zich om het lot van melaatsen, zwervers en andere armen, maar ook van planten en dieren. Volgens de overlevering hield hij een preek voor de dieren. Compassie en verwondering lijken zijn drijfveren te zijn geweest.

In mijn jeugd had Dierendag een hoog knuffelgehalte en dat is gelukkig op veel basisscholen nog steeds het geval. Liefde en respect voor dieren begint, denk ik, met het aaien en knuffelen van dieren. Maar de betekenis en maatschappelijke impact van Dierendag is vandaag veel groter. De intensieve veehouderij die zich bewust wordt van zijn omgang met dieren, en de impact van zijn productiewijzen op de aarde, en de funeste teloorgang van de diversiteit aan dieren en planten, maken internationale Dierendag tot een dag van bewustwording en actie.

Verandering van ons economisch systeem inclusief de landbouw, dat zo sterk op het mondiale kapitalisme is geschoeid, blijkt noodzakelijk en vraagt om een radicale omslag. Ook christenen zouden hierin een belangrijke rol moeten spelen. Mede vanuit kerken en christelijke organisaties kunnen mensen zich sterker laten inspireren door dezelfde compassie en verwondering die Franciscus van Assisi ten toon spreidde.

Meer oog ontwikkelen voor de schepping en de natuur als kostbaar geschenk. Daar horen de dieren in al hun veelkleurigheid nadrukkelijk bij. Misschien vormt een groeiend respect voor dieren wel de geestelijke basis van een nieuwe mentaliteit en levensstijl. Juist dat respect is nodig om de kostbare schepping te eren. En daarmee de Schepper.