Revolutionair dier

De mens in het klassieke Griekenland beperkte zich tot inheemse mannen, vrije inwoners van de polis. Vrouwen, slaven en kinderen vielen af, net zoals de vreemdeling eigenlijk. Ook politiek was een rekbaar begrip. Waar wij onherroepelijk beelden van twitterende kamerleden voor ogen zien of denken aan papierspuwende Europese bureaucraten, ging het bij de oude Grieken om het politieke spel, de arena van mannen die oreren en redeneren, bekvechten en marchanderen tot de nieuwe pikorde beslecht is. Dieren zijn we allemaal, aldus Aristoteles. Of nee, dierlijk. Onze driften stuwen ons voort en maken ons niet veel anders dan viervoeters of schubachtigen, ware het niet dat de goden ons begiftigd hebben met rede waardoor we bij gratie van ons verstand onze lagere dierlijke begeerten kunnen beheersen, controleren en in het gunstigste geval zelfs sturen misschien.

Mannen die met elkaar vechten hebben we genoeg in deze wereld. Maar in hoeverre de rede hen daarbij van beesten onderscheidt, daarover twijfel ik. Oratie lijkt een verloren goed. Deze eeuw hangt samen van de slechte speeches. De vuist is terug van weggeweest. En daarmee kom ik tot mijn volgende constatering. Of de mens nu een politiek dier is of niet, zij is anno 2013 in ieder geval een revolutionair dier. De 21ste eeuw zou wel eens de eeuw van de revoluties kunnen zijn. Maatschappelijke omwentelingen, sociale massabewegingen, de doorbraak van de gecentraliseerde elite-politiek. Terwijl de Syriërs zich doodvechten om hun oorlog te verdrijven, maken Egyptenaren en Tunesiërs zich op voor een tweede ronde – ditmaal tegen het religieuze establishment – die 30 juni begint. Occupy rommelt hier en daar. Boze Indiase studenten vechten tegen traangas en testosteron. Brazilianen dansen de samba in weerwil van het duurdere buskaartje en willen voor een keer meer dan een voetbalstadion. En dan de Turken. Istanbul zet chemicaliën in om demonstranten van het Taksimplein te verdrijven. Bomen versus een godshuis en shopping mall.

De ogenschijnlijke simpele aanleidingen leggen in werkelijkheid een veel diepere globale identiteitscrisis bloot. Francis Fukuyama had niet meer ongelijk kunnen krijgen toen hij zijn befaamde boek The end of history and the last man schreef. De jaren ’90 beslechtten inderdaad de ijzeren greep van het communisme en verwezen deze gammele ideologie voorgoed naar de prullenbak. Wat hij niet voorzag was dat met het liberaal-kapitalisme als nieuw politiek-economisch monopolie er een nog veel grotere, schimmige en fundamentelere strijd op komst was.

De 21ste eeuw vecht niet met de vijanden uit het verleden, maar met de angst van de toekomst. De angst voor groeiende ongelijkheid, afbrokkelende politieke zeggenschap en de roep om God hierboven of Mammon hieronder. Vaak gaan beiden opvallend genoeg zelfs hand in hand. Erdogan’s AK-partij is liberaal-kapitalistischer dan de Kamelisten en kan rekenen op de steun van vrijwel alle grote Turkse ondernemers van deze tijd. De top van de Vrijheids- en Rechtvaardigheidspartij van de Moslimbroederschap en Tunesische Ennahda-partij bezitten meer Amerikaanse en Europese franchisen dan de grote bobo’s van het ancien regime bij elkaar.

En dan de Brazilianen. Wat heb je aan een voetbalstadion als je toch geen entreekaartje kunt betalen? Als je niet eens je eigen eten en drinken voor de deur mag verkopen? En je in je krotje geen tv hebt om de sterren der aarde te zien?

Misschien is de mens toch een politiek dier en zijn alleen onze heren en spaarzame dames politici dat niet. Hebben ze zichzelf uitgeleverd aan de zoete luchtkastelen van MAC World. Er gaan koppen rollen, de guillotine is terug van weggeweest. En zo niet? Dan zullen we langzaam stikken, bekneld raken in onze eigen politiek geharrewar terwijl onze geliefde planeet zienderogen wordt gesloopt.