Het zijn de woorden van Shereen El Feki, een Britse journaliste met een Egyptische vader. Ze reisde door de regio om met vrouwen over seks te praten. Ze linkte deze gesprekken aan de Arabische lente, want echte vrijheid in een land bereikt de bevolking alleen als er ook persoonlijke vrijheid is. Op 3 maart in De Nieuwe Liefde in Amsterdam mochten journaliste Hassnae Bouazza en het aanwezige publiek El Feki vragen stellen naar aanleiding van het boek dat ze schreef over haar gesprekken: Seks en de Citadel.
In slechts anderhalf uur probeerde El Feki uit te leggen hoe seks in de Arabische wereld door de jaren heen transformeerde van iets plezierigs naar iets problematisch, hoe zij de seksuele revolutie voor zich ziet binnen de kaders van de islam en hoe het patriarchaat voor iedereen in de regio nadelig is.
Laten we beginnen met de seksuele revolutie. Die ziet Shereen namelijk helemaal niet voor zich in de Arabische wereld. Althans, niet zoals we die hebben gehad in Nederland in de flowerpowertijd. Wel denkt de journaliste dat de Arabische revolutie ervoor heeft gezorgd dat vrouwen de huidige situatie opnieuw gaan evalueren. Want ware vrijheid is niet alleen verlost zijn van een dictator, maar ook nagaan: Hoe is het gesteld met mijn persoonlijke vrijheid? En wie naar de Arabische wereld kijkt, kan volgens El Fekhi al snel concluderen dat die er amper is. Een Marokkaanse vrouw die zelfstandig wil zijn en een appartementje wil huren, kan dat niet, omdat ze dan gezien wordt als ‘prostituee’. Zelfs in een land als Marokko ben je geen individu, maar onderdeel van je familie. Buitenechtelijke seks kan niet openlijk besproken worden. Homoseksueel zijn is net zo goed een taboe. Het huwelijk is de enige manier om seksueel actief te zijn. En ook dat is niet makkelijk, omdat huwelijken moeten worden goedgekeurd door de familie, door de religie en in sommige gevallen door de staat.
Nu de politieke onderdrukkers in een aantal landen van de troon gestoten zijn is het tijd voor Arabieren om zich af te vragen: hoe zijn we in deze box terechtgekomen? De anti-sekshouding past volgens El Feki helemaal niet bij de Arabische en islamitische traditie. Integendeel. Seks werd in de tijd van de profeet juist gezien als een zeer machtig middel. Juist om die reden werd het vastgelegd in formele structuren, zoals het huwelijk zoals we dat nu kennen.
Maar, betoogt El Feki, toen ging het over mensen die op jonge leeftijd trouwden. Het moet niet de bedoeling zijn dat mensen nu moeten wachten tot een huwelijk. De gemiddelde leeftijd van mannelijke bruidegoms in Egypte ligt momenteel boven de 30. Trouwen is namelijk niet zomaar iets. Trouwen kan pas als de man een baan heeft, een eigen huisje en natuurlijk een geschikte vrouw. Zo’n lange tijd van onthouding leidt op een gegeven moment tot frustratie. Dat is niet alleen vervelend, het is ook gevaarlijk. Uit frustratie komt bijvoorbeeld ook seksueel geweld voor.
Daarnaast waren er in de tijd van de vroege islam voorbeelden van meer informele verbintenissen, zoals het sjiitische tijdelijke huwelijk. Oftewel: de situatie toen was ten eerste redelijker en ten tweede was er meer ruimte om toch seksueel actief te zijn dan in de hedendaagse (Arabische) wereld.
Naast de islamitische verplichting van een huwelijk, wijdt El Feki de problematisering van seks aan het victoriaanse zedelijkheidsideaal dat veel invloed heeft gehad op de koloniën. In de huidige tijd speelt ook de invloed van het Saoedische, strikt islamitische wahabisme een rol.
Meer seksuele vrijheden passen volgens El Feki best binnen de islamitische kaders. Ze geeft voorbeelden uit de praktijk. “In Libanon wordt openlijk gepraat over de rechten van homoseksuelen. Marokko staat in de islamitische wereld bekend als het land met de meeste prostituees, maar dat komt omdat Marokko het heeft aangedurfd om research te doen, waardoor het nu mogelijk is om deze vrouwen te beschermen en empoweren. In Egypte is een vrouwenbeweging die zich inzet voor ongetrouwde moeders.” Het zijn nog steeds taboes, maar het wordt tenminste bespreekbaar gemaakt. “En als je de islam flexibel en creatief interpreteert zijn er veel meer vrijheden mogelijk,” zegt El Feki.
Meer vrijheid ontstaat ook als er eindelijk eens een einde komt aan het patriarchaat in de Arabische wereld. Door de mannelijke machtsstructuren worden veel problemen in stand gehouden. Ook voor mannen. We kennen allemaal het verhaal van vrouwen die na de huwelijksnacht hun bebloede laken moeten laten zien. Maar voor mannen is de huwelijksnacht net zo stressvol. Terwijl vrouwen moeten bewijzen zedig te zijn, moeten mannen hun vruchtbaarheid aantonen. Ze moeten op die eerste avond in een keer goed presteren. Bovendien mogen vrouwen ook wel eens wat meer hun hand in eigen boezem steken. Zij zijn het die het patriarchaat in stand houden. Zij zijn de moeders. Degenen die in de Arabische wereld grotendeels verantwoordelijk zijn voor de opvoeding van hun kinderen. Zij zijn het die de jongens privileges geven ten opzichte van de meisjes en meisjes soms zelfs verbieden om koffie te drinken, omdat dat kan leiden tot seksuele opwinding.
Shereen El Feki is kritisch. Op veel factoren die een rol hebben gespeeld in de problematisering van seks in de Arabische wereld. Op het patriarchaat, op de vrouwen die dat patriarchaat net zo goed in stand houden, op politieke systemen, op het wahabisme en op Europa. Andersom is het publiek ook kritisch op El Feki. Juist in de tijd van Europese kolonisatie was Egypte op zijn modernst vindt een vrouw, die zelf lange tijd in het land gewoond heeft. El Feki snapt haar punt, maar vindt een genuanceerder debat hierover niet haalbaar in de beschikbare tijd. En dan zijn er nog opmerkingen van de enkele Arabieren die op de bijeenkomst zijn afgekomen (ik heb ze geteld, helaas maar zes, inclusief Hassnae en Shereen). Verschilt de regio niet te sterk om algemene conclusies te kunnen trekken? El Feki heeft vooral veel verschillen gezien binnen de afzonderlijke landen, tussen de boven- en middenklasse. En omvat persoonlijke vrijheid niet meer dan seksuele vrijheid? Zijn het vrij kunnen dragen van een hoofddoek en het willen trouwen alvorens aan seks te beginnen niet net zo goed vormen van persoonlijke vrijheid? Ja, vindt El Feki. Het feit dat veel vrouwen (en mannen) dat zelf willen is net zo goed persoonlijke vrijheid.
Uiteindelijk blijkt anderhalf uur te kort om echt diep in te kunnen gaan op zware thema’s als seksueel geweld, het patriarchaat, onderdrukking van homoseksuelen en de transformatie van seks als genot naar seks als probleem. Voor al deze onderwerpen afzonderlijk zou anderhalf uur nog te kort zijn. Maar gelukkig hebben we nog datgeen waar de hele avond om draaide: Seks en de Citadel, het boek!
Hieronder een interview met Shereen El Feki, gemaakt door Spirit 24.
