Van verschillen houden

Intussen is er veel gebeurd sinds de Franse Revolutie. In de negentiende eeuw concludeerden mensen mede vanuit de gelijkheid van allen voor de wet dat mensen ook op politiek en vooral op economisch gebied gelijk moesten zijn. De samenleving kwam in beweging en dit culmineerde in het Russische rijk in de revolutie van 1917, in West-Europa in de opkomst van de verzorgingsstaat en elders in de wereld in de dekolonisatie. Dit streven naar gelijkheid op economisch terrein gaat nog steeds door: men denke aan de ’Occupy beweging’.

We zijn allemaal gelijk, min of meer. Maar willen we dat wel? Ja gelijkheid voor de wet, zeker. Zoveel mogelijk de kloof dichten tussen grote en kleine inkomens… graag. Politiek en economisch gelijk zijn, zien we wel zitten, al is het moeilijk aan te geven hoe dit verwerkelijkt moet worden. Godsdiensten gelijk behandelen, dat willen we ook wel. Maar als persoon willen we niet gelijk zijn; wel gelijkwaardig, maar het is onduidelijk of dat iets toevoegt aan de gelijkheid voor de wet. Integendeel, we willen ‘onszelf’ zijn, erkend zijn, liefst beroemd. Volgens Andy Warhol heeft iedereen recht op vijftien minuten beroemdheid. Beroemd zijn, gezien worden, niet zijn zoals iedereen, toch wat boven het maaiveld uitkomen. Elk mens wil zijn of haar eigen gezicht hebben, bij zijn of haar eigen naam genoemd worden, erkend worden.

Gelijkheid heeft haar grenzen. We kunnen proberen om minstens voor vijftien minuten beroemd te worden. Maar waarschijnlijk doen we dat door dezelfde strategieën te gebruiken die reeds beroemde mensen hebben aangewend. In feite zullen we steeds meer op hen gaan gelijken: weg uniciteit, weg ‘zie mij eens’. We proberen ons te onderscheiden van anderen, maar zo gauw deze pogingen opgemerkt worden, gaan mensen ze imiteren. Anderen gaan op de loop met onze plannen gezien en beroemd te worden. Het eindresultaat is dat we steeds meer op elkaar gaan lijken. De verschillen dreigen weg te vallen, we worden er een uit een dozijn. De anderen worden mijn hel en ik ben hun hel.

Ik hoorde onlangs op de TV een jonge werknemer zeggen dat hij in beginsel geen respect had voor zijn directeur. Die moest eerst maar eens bewijzen dat hij die positie verdiende. Dat klinkt sympathiek: we zijn allen gelijk. Maar in feite betekent dit strijd en rivaliteit tussen de werknemer en zijn directeur, die waarschijnlijk al in het verleden bewezen had directeur te kunnen zijn. In zijn boek The Dignity of Difference pleit Jonathan Sacks voor democratische verschillen. Verschillen maken de ruimte van menselijke mogelijkheden groter. De uitdaging die voor ons ligt is hoe de verschillen vruchtbaar te maken voor iedereen. En dit niet alleen op persoonlijk vlak, maar ook op het gebied van economie, politiek, religie, educatie en communicatie. Voorlopig hebben we genoeg te doen.