In elk geval voor het onderwijs, want naast kennis en vaardigheden, moet Bildung – ontplooiing – weer een belangrijke rol krijgen. De schrijvers van het rapport constateren dat we in een hightech wereld onze sociale vaardigheden kwijt kunnen raken en daarom zou het aanleren van empathie een taak voor het onderwijs moeten zijn. Het gaat om persoonlijke, geestelijke en morele ontwikkeling. De relevantie van het onderwijs reikt veel verder dan de arbeidsmarkt. ‘De wereld van morgen’ vereist professionals met ‘een brede vorming en ontwikkeling’. Internationalisering, diversiteit en de snelle veroudering van kennis vereisen dat het onderwijs zich hierop richt.
Verheffend onderwijs, dat is ook het parool van de Amerikaanse filosofe Martha Nussbaum. In haar vorig jaar verschenen boek Niet voor de winst – waarom de democratie de geesteswetenschappen nodig heeft houdt ze een warm pleidooi voor kunst, filosofie, geschiedenis en religieonderwijs. Jonge mensen moeten uitgedaagd worden zelf te denken en open te staan voor andere culturen, levensbeschouwingen en zienswijzen. Compassie en respect winnen het dan van angst, hebzucht en agressie. De grote uitdagingen waar we voor staan kunnen alleen op wereldniveau opgelost worden. Nussbaum meent dat als het onderwijs hier zijn plicht verzaakt, het er voor de democratie niet goed uitziet.
Dat betekent dat we ook in het onderwijs over onze grenzen heen moeten kijken. Alleen vaderlandse geschiedenis, al dan niet als canon, is niet toereikend om een wereldburger te worden. Al blijft het uiteraard belangrijk om je eigen geschiedenis te kennen. Maar hoe zit het met het oog op de herdenking in juli van 150 jaar afschaffing van de slavernij eigenlijk met onze kennis over deze schaduwkant van onze geschiedenis? U kunt er de komende maand over lezen.
Maar om ons werkelijk in te leven in de gevoelswereld van andere mensen hebben we kunst en literatuur nodig. Of zoals schrijfster en essayiste Susan Sontag, die geprezen werd om haar scherpe pen en niet aflatende engagement, het verwoordt:
‘Cultuur kan ons vermogen scherpen en activeren om te huilen om anderen dan onszelf of de onzen’.
Bezinning en empathie stimuleren en leerlingen en studenten, naast alle nuttige en noodzakelijke kennis, eraan herinneren dat we ons kunnen ontwikkelen en beter kunnen worden dan we zijn. Laten leraren hun leerlingen stimuleren om boven zichzelf uit te stijgen. Dan is leren geen put vullen, zoals Plutarchus al opmerkte, maar een vuur ontsteken. Ik hoop dat u deze maand dat vuur niet alleen ervaart, maar het ook doorgeeft, zodat we met elkaar permanent blijven leren en boven onszelf uitstijgen.
