Leven en werk van De Haan worden vaak beschreven als ‘schandalig’: hij verwekte schandaal, stelde graag schandalen aan de kaak en bleef ontsnapping zoeken aan publieke schandalen die hem achtervolgden. Het scandaleuze is een slagader in zijn oeuvre. In de Jacob Israël de Haan lezing 2023 onderzoekt Gaston Franssen de essentie van ‘het schandaal’ en hoe het raakt aan het werk van De Haan. De schande die de schrijver over zichzelf en anderen afriep, zo zal in deze lezing duidelijk worden, werpt licht op de rol van schennis en schandaal in de mediacultuur van vandaag.
Gaston Franssen is hoogleraar Nederlandse letterkunde en intermedialiteit aan de Universiteit van Amsterdam. Zijn onderzoek richt zich op literaire auteurs en literaire cultuur onder invloed van mediatisering.
“Jacob de Haan (pas later noemde hij zich met zijn volle naam Jacob Israël de Haan) werd in een groot, orthodox joods gezin geboren als zoon van een chazzan, de voorzanger in de synagoge,” zo meldt Wikipedia. “De schrijfster Carry van Bruggen was een van zijn zusters. Beiden zijn in hetzelfde jaar geboren, en om die reden wordt soms aangenomen dat zij een tweeling zijn. Dat is echter niet het geval: zijn zuster was op één dag na een jaar ouder. Het gezin verhuisde in 1885 naar Zaandam, en in 1896 ging Jacob naar de kweekschool (de toenmalige opleiding voor onderwijzers) in Haarlem. Jacob werd marxist en lid van de SDAP, en was als letterkundig medewerker verbonden aan het socialistische dagblad Het Volk, waarvan hij ook enige tijd de kinderrubriek redigeerde. Terwijl hij op school lesgaf studeerde hij voor het staatsexamen, en ging vervolgens naar de universiteit, waar hij rechten studeerde. Hij deed doctoraalexamen in 1909 en promoveerde in 1916. Ondertussen profileerde hij zich ook als schrijver van proza en poëzie. Vanaf 1900 publiceerde hij in allerlei literaire tijdschriften, en in 1904 verscheen zijn eerste roman.”
“Voorloper van Amnesty International”
De Haan ondernam in 1912 enkele reizen naar tsaristisch Rusland, waarbij hij een aantal gevangenissen bezocht om de situatie van politieke gevangenen te onderzoeken. Zijn schokkende bevindingen publiceerde hij in zijn boek In Russische gevangenissen (1913). Ook richtte hij een comité op, samen met Frederik van Eeden en Henriette Roland Holst, om handtekeningen te verzamelen om met name Ruslands toenmalige bondgenoten Engeland en Frankrijk te bewegen tot protest tegen Rusland. In een publicatie van Amnesty International is hij op grond van deze activiteiten beschreven als ‘een voorloper van Amnesty International’.
Bekijk hier de nieuwe website van het Genootschap Jacob Israel de Haan. In juni 2024, diens honderdste sterfjaar, vindt een De Haan Festival plaats.
