Inclusie als krachtig middel – Niet als holle frase voor machtige instituten

Veel organisaties hebben het begrip inclusie inmiddels ook ontdekt en zien er de marketingwaarde van in. Van overheidsinstellingen tot grote bedrijven, ze strooien er rijkelijk mee. Een beetje inclusie hier, een beetje inclusie daar. Want wanneer je zegt dat je inclusief wilt worden, dán heb je het echt begrepen. Het vertalen van dat inclusiegeroep naar daadwerkelijke (uitgevoerde) acties en beleid blijkt een stuk weerbarstiger. Dat laat de recentelijke ophef rondom het gebrek aan diversiteit bij de politie ook weer zien.

In een interview met Nieuw Wij beschrijft hoogleraar Critical Race, Gender and Leadership studies, Philomena Essed, waarom zij het begrip inclusie vermijdt:

‘Bij het begrip inclusie is het belangrijk je af te vragen: wie includeert wie? Wil je geïncludeerd worden? En is het per se nodig geïncludeerd te worden? Inclusie zegt mij niet zoveel als begrip. Ik heb meer met het concept ‘home’, daarmee bedoel ik niet noodzakelijkerwijs een land, huis of etnische groep, maar ‘je thuis voelen’ in situaties, relaties, ervaringen en omgevingen. Ik spreek ook liever over ‘belonging’: het gevoel van verbinding met mensen die om je welzijn geven en mensen voor wie je, omgekeerd, een verantwoordelijkheid voelt.’

Professionals bij wie er regelmatig naar (diversiteit en) inclusie wordt gevraagd – meestal vrouwen en/of bicultureel en/of lhbti – haken ook steeds vaker af op te term en op het gegeven dat juist zij ernaar gevraagd worden. Zo zegt kunstenares Raquel van Haver in een interview met het Parool: “Het woord inclusief vind ik altijd een moeilijk woord. Het betekent dat er dus een groep is waar mensen bij kunnen horen of niet, zonder dat je hiervoor kan kiezen.” In dezelfde krant geeft nieuwslezeres Simone Weimans de interviewer een veeg uit de pan wanneer hij over de roetveegpiet begint: “Ik vind het vervelend om telkens dezelfde anekdotes te moeten vertellen over diversiteit. […] De discussie over meer diversiteit in de media wordt al jaren gevoerd en ís er continu. Op een gegeven moment loop je in rondjes. Het is ook niet altijd makkelijk voor nieuws­bedrijven om meer diversiteit op de nieuwsvloer te krijgen – ook als ze het wel proberen. Wat ik vervelend vind, is dat wanneer Annechien Steenhuizen wordt geïnterviewd, dit geen item is.”

Sommige mensen vinden het gepraat over woorden en begrippen tijdsverspilling. Maar woorden hebben betekenis en kunnen ook betekenis geven. Ze kunnen een eigen leven gaan leiden. Zeker wanneer een begrip als inclusie een woord wordt dat machtige instituten als politie, justitie en media veelvuldig gebruiken zonder er een duidelijke betekenis aan te geven. Dit valt ook op tijdens interviews en gesprekken voor het nieuwe onderzoek naar ‘de wereld van de diversiteitsprofessional’ waar Kauthar Bouchallikht en ik aan werken. De opdrachtgevers van deze professionals geven verschillende betekenissen aan ‘inclusie’ als ze al diepere invulling aan het woord geven.

Via Google kom je al snel terecht op de website ‘inclusienieuwestijl.nl‘ waar een hele rits aan definities vanuit verschillende organisaties en personen wordt opgesomd. De Van Dale houdt het op: ‘insluiting, het tegenovergestelde van exclusie’. Insluiting. Dat klinkt erg benauwend.

Ik gebruik het begrip inclusie (nog) wel. We kunnen taal inzetten als een middel om elkaar te begrijpen. Voor mij betekent inclusie een omgeving waarbinnen ruimte is voor verschillende perspectieven en levensgeschiedenissen zonder een dominante norm of groep die bepaalt wie er wel of niet bij hoort. Anders gezegd: iedereen kan gelijkwaardig deelnemen aan het spel, maar ook de spelregels bedenken, veranderen, valsspelen of gewoon een heel nieuw spel bedenken.

Zowel de diversiteitsprofessionals die Kauthar Bouchallikht en ik spreken voor ons nieuwe onderzoek als de vele experts die ik voor Nieuw Wij en ‘Heb je een boze moslim voor mij?’ interviewde, proberen in hun werkomgevingen altijd zo snel mogelijk te achterhalen wat inclusie daadwerkelijk voor hun opdrachtgevers, bazen en collega’s betekent. Sommigen bewust, anderen onbewust. Want inclusie betekent dus niet voor iedereen hetzelfde. Het lijkt vooral belangrijk door te vragen naar wat een organisatie daadwerkelijk verstaat onder inclusie.

Misschien maakt dat het begrip inclusie vooral een krachtig middel. Een manier om inzicht te krijgen in hoe een organisatie omgaat met diversiteit. Net als quota een middel kunnen zijn om een meer divers personeelsbestand te krijgen, is inclusie een middel om inzicht te krijgen in hoe zichtbare en onzichtbare diversiteit tot hun recht kunnen komen in een (werk)omgeving en proces. Daarmee is inclusie dus niet een doel op zich. Door inclusie als middel te beschouwen slaan we gelijk twee vliegen in één klap. Het woord krijgt een duidelijke betekenis én we voorkomen dat het een holle frase wordt waar machtige instituten goede sier mee kunnen maken.