Nieuwe netwerken, nieuwe hoop

Op de fotoreeks staan tientallen, honderden, duizenden vrouwen én mannen die 19 januari de Women’s March in de Verenigde Staten liepen, als tegengeluid op Trumps presidentschap. Het gaat de organisatoren van de Women’s March om het bouwen aan tegenmacht, door nieuwe activisten te trainen en daarmee het netwerk te vergroten. De mars gaat over meer dan die ene keer per jaar massaal samen de straat op gaan.

Manuel Castells Oliván is socioloog, verbonden aan de Universiteit van Californië. In zijn boek Networks of Outrage and Hope schrijft hij over hoe individuen, geconfronteerd met verschillende uitdagingen, nieuwe manieren ontwikkelen om collectieven te vormen. Door het delen van leed en hoop in de ruimte die het internet biedt en zo met elkaar in contact te komen, kunnen individuen ongeacht verschillen in achtergrond netwerken vormen. They come together. Soms zichtbaar, soms niet.

We hebben allemaal op school geleerd dat Nederland bestond uit zuilen; protestanten, katholieken, liberalen en socialisten die afgezonderd van elkaar leefden in hun eigen levensbeschouwelijke zuil. Maar volgens historicus Peter van Dam was dit niet de manier waarop de Nederlandse samenleving was opgebouwd en is verzuiling niets meer dan een misinterpretatie van de geschiedenis, zoals hij schrijft in zijn boek Staat van verzuiling. Over een Nederlandse mythe.

Van Dam stelt dat er geen sprake was van zuilen, maar verschillende organisatorische netwerken. En volgens Piet de Rooy, emeritus hoogleraar Nederlandse geschiedenis, zal er nooit overeenstemming zijn over de vraag wat de verzuiling precies was. Dus misschien zijn sommige netwerken dan zo nieuw nog niet, maar hadden we ze nog niet zo gedefinieerd. En misschien kijken we na decennia terug op wat we nu nieuwe netwerken noemen en geven we daar een andere naam aan. De tijd zal het leren.

Dat is een van de redenen dat ik het zo bijzonder vind om de foto’s van de Women’s March te zien. Het gaat niet enkel om wat op het eerste gezicht zichtbaar is, in die foto’s zie ik ook een geschiedenis en toekomst van vereniging en netwerken. Netwerken die ons helpen samen te komen rondom verschillende problemen en vraagstukken, van een falende president (zacht uitgedrukt) en falend klimaatbeleid (ook zacht uitgedrukt), tot behoefte aan zingeving in een seculariserende samenleving en de nieuwe structuren die ontstaan door superdiversiteit.

In Nederland vindt op 9 maart 2019 een Women’s March plaats, op 10 maart een grote klimaatmars. Misschien is verzuiling inderdaad een mythe, maar één ding wordt me alleen al door dat weekend wel duidelijk: ook in Nederland verenigen mensen zich, heden en verleden, ongeacht de naam die we deze netwerken geven. Religie is dan niet meer de drijfkracht achter de meest zichtbare manieren van verenigen, maar wat mij fascineert is dat er ergens misschien toch een bepaald geloof achter zit: het geloof dat wij als mensen voor een groter goed kunnen en willen werken. Samen.

Voor dit stuk pakte ik het boek Networks of Outrage and Hope van Castells er weer bij. En toen pas besefte ik wat ik misschien voelde toen ik die fotoreeks van de Women’s March zag: woede én hoop. En dan niet de hoop die in een hoekje zit en wacht op een beter morgen, maar een hoop die bereid is dat veilige hoekje van tijd tot tijd te verlaten en zich probeert te verenigen.

Dat hoeft niet per se voor grote demonstraties te zijn, het kan ook gaan om netwerken die een veilige haven proberen te bieden voor gemarginaliseerde groepen. Of netwerken waarmee burgers elkaar in een zogeheten participatiesamenleving proberen op te vangen. Of netwerken die ruimte bieden voor sociale contacten in een geïndividualiseerde samenleving. Of netwerken die rondom een complex vraagstuk als klimaatverandering proberen te verenigen. Of netwerken waar mensen in een seculariserende samenleving betekenis proberen te vinden. Of netwerken die…

Over die verschillende netwerken, zichtbaar en minder zichtbaar, groot en klein, ga ik komende periode schrijven. Dat zal ik in verschillende vormen doen, van beschouwingen tot interviews, om daarmee te onderzoeken wat nieuwe netwerken eigenlijk betekenen. Ik heb niet de illusie ze allemaal recht te kunnen doen, dit thema is zo veelomvattend, maar ik kijk ernaar uit deze ontdekkingstocht samen met jullie te maken. Misschien vormen we over een tijdje zelf ook wel een nieuw netwerk. Wie weet.