Faiza Oulahsen: “Alleen samen winnen we de klimaatstrijd”

Als hoofd klimaat en energie stuurt Oulahsen een team aan van vijfentwintig gepassioneerde mensen. Traditioneel leiderschap in een ivoren toren is aan haar niet besteed. Zij laat zich graag in de kaart kijken, omdat eerlijkheid verbindt. Een gesprek over nieuw leiderschap, klimaatrechtvaardigheid, duurzaamheid en religie, en hoe deze zich tot elkaar verhouden.

Je hebt een leidinggevende functie binnen Greenpeace. Zou je kunnen spreken van moreel leiderschap?

“Als je voor een organisatie als Greenpeace werkt, dan speelt moraliteit daar sowieso een belangrijke rol in. En dan bedoel ik niet met een belerend vingertje anderen vertellen hoe ze het moeten doen. Maar veel meer in de zin van: wat is rechtvaardig? Wat is eerlijk? Hoe moeten wij met onze aarde omgaan, die wij straks moeten doorgeven aan onze kinderen? Dat brengt een verantwoordelijkheid met zich mee. We gebruiken een stukje aarde en we hebben de verantwoordelijkheid om deze minstens net zo goed, en het liefst in betere staat door te geven aan de degenen die na ons komen. Daar hebben we ook rekenschap over af te leggen. Dat is een stukje rechtvaardigheid, die gelinkt is aan moraliteit.”

Aan wie nog meer hebben wij verantwoording af te leggen, naast de volgende generatie?

“Aan de mensen van nu. De klimaatcrisis is namelijk hier en nu. Eind augustus stond Pakistan door extreme regenval voor een derde onder water. Het land gaat daar nog steeds gebukt onder en heeft heel terecht gezegd dat de klimaatcrisis die zij nu ondervindt komt door het rijke westen. Het zijn immers de geïndustrialiseerde landen die historisch gezien veel meer broeikasgassen hebben uitgestoten. Verdrietig genoeg worden de landen die dat het minst hebben gedaan het hardst geraakt. Pakistan is daar slechts één voorbeeld van. Er zijn ook veel eilandstaten die kwetsbaar zijn voor klimaatverandering en zeespiegelstijging. Daar is op dit moment geen of onvoldoende bescherming tegen. Dat geldt onder meer voor Bonaire, een stukje Nederland in het Caribisch gebied. Er zijn tal van andere voorbeelden te noemen als we het hebben over extreem weer, en het worden er steeds meer. Er vallen dus nu al slachtoffers. Daar moeten we solidair mee zijn. Daar moeten we verantwoordelijkheid voor nemen, door ons uitstootgedrag als rijke westen aan te passen en door hulp te bieden in de vorm van compensatie en het delen van kennis om de klimaatverandering het hoofd te kunnen bieden.”

Zit daar ook een verantwoording in naar een hogere macht?

“Ja, maar niet in dogmatische termen. Voor mij is het verantwoording afleggen aan een hogere macht vooral het in het reine komen met je eigen geweten en een zoektocht aangaan naar wat je anders kan doen. Op het moment dat je het gevoel hebt dat je verantwoording moet afleggen aan iets dat buiten jou ligt of hoger is dan jou, dat is het moment dat jouw geweten aan het werken is en iets probeert te zeggen. Dan gaat er iets knagen. Voor mij is dat het moment om bij mezelf te rade te gaan waar ik last van heb, waar het vandaan komt en wat ik anders moet doen om hier stappen in te kunnen zetten. Dan gaat het om de vraag wat je denkt dat het juiste is om te doen.”

Dan heb je het over een soort van moreel kompas wat in je zit?

“Zo zou je het inderdaad kunnen formuleren. Een intern kompas gebaseerd op de waarden die je hebt, en dat je vertelt welke richting je op moet gaan.”

Is daarin nog wel ruimte voor spiritualiteit en religie in deze tijd?

“Ik denk heel erg juist. Zeker in een wereld waarin crisissen, oorlogen, pandemieën het nieuwe normaal is, hebben mensen een houvast nodig. De toekomst is wat dat betreft best onzeker. We leven nu in een tijd waarin we niet zo goed weten hoe de wereld eruitziet over een jaar of over vijf jaar. Laat staan over tien of twintig jaar. Ik merk dat jongeren daar heel cynisch over zijn. Ze twijfelen over het krijgen van kinderen, omdat ze niet weten in wat voor een wereld ze deze gaan afzetten. Dat merk ik ook bij mijn eigen generatie. Die onzekerheid maakt de behoefte aan verbinding juist groter.

Een van de belangrijkste rollen van religie, is mensen met elkaar verbinden en samenbrengen. Voor mij is de essentie van religie dan ook het verbonden zijn met je medemens. Het gaat om hoe jij en ik ons tot elkaar verhouden. Hoe je je tot je moeder verhoudt, je kind, je zus, je buren, een wildvreemde aan de andere kant van de wereld, bijvoorbeeld een boer in Somalië wiens vee aan het sterven is door de aanhoudende droogte. Het gaat om empathie, het vermogen om je in te kunnen leven in de ander. Duurzaamheid is daar een sterkere vorm van. Veel mensen denken dat duurzaamheid over bomen, planten, dieren en beestjes gaat. Maar uiteindelijk gaat het over mensen. Het gaat over ons. Als we de biodiversiteit beschermen, beschermen we feitelijk onszelf. Het is onlosmakelijk aan elkaar verbonden. Religie en duurzaamheid liggen dicht bij elkaar.”

Is een moreel leider in turbulente tijden bij voorkeur een brenger van hoop of mag het ook een ‘onheilsprofeet’ zijn?

“Het mag wat mij betreft een ‘onheilsprofeet’ zijn. We leven immers in een wereld waarin veel dingen best krom zijn. Een wereld waarin er roofbouw wordt gepleegd door uitputting van grondstoffen, overbevissing, ontbossing en CO2-uitstoot, wat leidt tot de opwarming van de aarde. Waar de rijkste één procent twee keer méér uitstoot dan de armste vijftig procent. Wij kijken naar een kapitalistisch systeem wiens failliet klimaatverandering heet. Wij zitten in een economisch stelsel waar de één profiteert ten koste van een ander. En die ander is vaak arm, vrouw en/of van kleur en komt vaak uit het zuiden. We leven in een tijd waarin er méér repressie gaande is, ook richting journalisten. Maar je ziet steeds vaker dat de jongere generatie zich verzet tegen al dat onrecht. Je ziet dat er méér aandacht is voor racisme en discriminatie richting mensen van kleur maar ook richting vrouwen. Dus er is een verschuiving gaande van sociale normen. Dat is hoopgevend, maar we zijn er nog niet. We rijden nog met honderdtachtig kilometer per uur op een muur af. Dat is niet houdbaar. We zullen de wereld dus eerlijker moeten gaan verdelen en anders gaan organiseren. Dat betekent dat de status quo flink zal moeten veranderen. Dat zal sommige mensen pijn doen. Systeemverandering gaat namelijk niet altijd zonder slag of stoot. Daar zit ook een stukje onheil in. Maar als we accepteren dat onze waarden met voortschrijdend inzicht kunnen veranderen en leren luisteren naar anderen dan komen we een stuk verder. Het is een leerproces. Dat zie je bijvoorbeeld terug in de excuses van Nederland met betrekking tot het slavernijverleden en de Zwarte Pieten – discussie die we de afgelopen jaren hebben gehad. Daar is nu veel meer begrip voor.”

In een interview over nieuwe leiders, noemde je Jacinda Ardern, tot voor kort premier van Nieuw-Zeeland, daar een mooi voorbeeld van. Wat vind je er eigenlijk van dat ze ermee gestopt is?

“In eerste instantie vond ik dat erg jammer. Met haar type leiderschap, doorbrak zij het cliché van mannelijk en dominant leiderschap waar we allemaal mee opgegroeid zijn en waarvan we dachten dat dat eigenschappen waren van een goede leider. Ardern liet ons zien dat het ook anders kan, simpelweg door authentiek te zijn, empathisch en dicht bij zichzelf te blijven. Maar toen ik me verdiepte in wat ze er precies over zei, kon ik alleen maar bewondering hebben voor haar moedige besluit. Ik denk dat veel mensen in een vergelijkbare positie niet eerlijk durven te zijn over de werkelijke reden waarom ze ergens mee stoppen. Maar Ardern zei letterlijk: ‘I don’t have enough fuel in the tank anymore’. Ze is gewoon op. Althans voor deze functie.”

In het interview waar jij naar verwijst, noemde ik trouwens twee sterk uiteenlopende vormen van nieuw leiderschap. Ik analyseerde namelijk toen dat er iets aan het veranderen was, in de manier waarop wij naar leiderschap kijken. Dat zie je ook in de mensen die tegenwoordig in de politiek gekozen worden. Dat is een proces dat nu al een paar jaar gaande is. Jacinda Ardern is daar een voorbeeld van. Maar ook Donald Trump. Want hoe verschrikkelijk ik hem zelf ook vind, en velen met mij, hij is toch democratisch gekozen. Hij heeft dingen gezegd en gedaan waar andere presidenten meteen voor zouden zijn afgestraft, maar hij kwam er mee weg. Wat de gelijkenis tussen Ardern en Trump groot maakt, is dat – ze anders dan hun voorgangers – spreken met het hart op de tong. Hoewel Trump dat op een vreselijke wijze doet, zegt hij wel ongefilterd wat hij denkt. Hij is daar net als Ardern authentiek in. Dat maakte dat mensen juist op hem gingen stemmen. Hij houdt zijn kaarten niet op de borst zoals velen anderen wel doen, en dat is waar veel mensen behoefte aan hebben in leiderschap. Het verschil met Ardern is dat zij dat doet op een liefdevolle, empathische en verbindende manier. Dat spreekt mij erg aan. Ik zou niet zo snel een voorbeeld weten van een soortgelijk leiderschap als dat van haar.”

Rutte is de langstzittende minister-president in de Nederlandse geschiedenis. Een oude rot in het vak dus, die soms ook overal mee lijkt weg te komen. Hoewel het kabinet erom gevallen is, heeft hij de toeslagenaffaire toch weten te overleven en lijkt zijn soms falende geheugen niet iedereen te deren. Denk je dat hij in staat is om nieuw leiderschap te tonen?

“Mark Rutte is inderdaad een doorgewinterde politicus. Maar ik betwijfel of hij een nieuwe generatie vanuit de MeToo-beweging, en vanuit de antiracismebeweging zal weten aan te spreken. We zien dat sociale normen aan het verschuiven zijn. Dat reflecteert zich wereldwijd in de behoefte aan nieuw leiderschap. Die gaat twee kanten op. Je hebt mensen die qua regeerstijl behoeften hebben aan een Donald Trump en anderen die liever een Jacinda Ardern willen. Rutte is geen van beiden.

Over brandstof in de tank gesproken. Hoe laad jij je als leidinggevende met een stevig dossier weer op?

“Ik ben van nature een optimistisch mens, maar de veranderingen gaan soms zo traag, dat ook ik wel eens ten prooi val aan klimaatdepressie. Ik heb gemerkt dat eerlijkheid daarover naar anderen toe helend werkt in beide richtingen, omdat we ontdekken dat we niet alleen staan in de zorgen en gedachten die we daarover hebben maar medestanders hebben. Dat verbindt, geeft hoop en energie.”

Het is me opgevallen dat je in meerdere interviews aangeeft dat je toch graag dingen samendoet. Dus zelfs in het opladen zoek je verbinding?

“Als ik iets mentaal lastig vind, dan scherm ik me soms af door even offline te gaan. Maar over algemeen laad ik me inderdaad op aan anderen. Het idee dat je samen de strijd voert is alles voor mij. Het doet mij erg goed als ik mijn collega’s vol energie aan de slag zie gaan, of mensen vol passie en vuur hun stem laten horen bij jongerenprotesten en klimaatdemonstraties. Dan voel ik me echt gesteund.”

Wat zou je de einzelgängers met een groen hart adviseren?

“Daartegen zou ik zeggen: alleen ga je sneller, maar samen kom je verder. Je moet jezelf verbinden op hetgeen wat je verenigt, en je niet blindstaren op de verschillen. Dat is soms moeilijk, maar wel heel belangrijk. Er is namelijk geen een strijd wereldwijd, geen enkel vorm van sociaal onrecht dat is overwonnen door iemand alleen. Dat gaat altijd gepaard met grote groepen mensen, vaak onder begeleiding van inspirerende leiders die hen weten te verbinden op allerlei onderwerpen. Denk aan Ghandi of Martin Luther King. De power of the masses is wat dat betreft niet te onderschatten.”

We hadden het net over Pakistan dat terecht rijke landen op hun verantwoordelijkheid wees. Nu is er een Fonds opgericht door rijke landen (Green Climate Fund) om onder meer Pakistan te compenseren. Is dat voldoende?

“Het is in ieder geval een doorbraak. Dit soort besluiten worden genomen op VN-klimaattoppen. Het afgelopen jaar vond dat plaats in Sharm-el-Sheikh in Egypte (COP27). Het thema van de conferentie was Loss and damage. Dat ging over klimaatschade en hoe landen die daar het minst aan hebben bijgedragen, het hardst door worden getroffen. Het was geen nieuwe discussie, maar een die lange tijd vastgelopen was. Arme landen roepen al jaren dat de grootste vervuilers hen financieel moeten compenseren en helpen om zichzelf te kunnen beschermen en weerbaar te maken tegen klimaatveranderingen. De rampzalige gebeurtenis in Pakistan heeft de discussie over de aanpak van het probleem in een stroomversnelling gebracht. Het is niet genoeg, maar we kunnen in elk geval niet meer de andere kant opkijken. Het is niet alleen de jonge generatie die zijn stem aan het verheffen is. Ook het mondiale zuiden laat steeds uitdrukkelijker van zich horen. Die is het gewoon zat om het afvoerputje te zijn van de wereld. Dat is een goede ontwikkeling die niet te onderschatten is. Het gaat namelijk over rechtvaardigheid. Als je het twee jaar geleden had over climate justice wisten heel veel mensen niet wat dat betekende. Nu wordt het steeds meer een gedeeld begrip. Mensen beginnen steeds meer te snappen waarom klimaatverandering ook een rechtvaardigheidsdiscussie is.”

Naast het compenseren van arme landen voor geleden schade, wordt van de rijke landen verlangd dat ze de CO2 uitstoot flink reduceren. Hoe zet je ze daartoe aan?

“Door excessen te verbieden die we niet nodig hebben om op een fatsoenlijke en waardige manier ons leven te leiden. Het probleem met CO2 is dat het niet zichtbaar is en direct de atmosfeer in gaat. Maar er is een maximum aan CO2 dat we als planeet er doorheen kunnen jagen, willen we de aarde leefbaar houden. Om het visueel te maken maak ik wel eens gebruik van de term snoeppot, bij gebrek aan een beter woord. Als jij en ik een snoeppot delen en ik graai er vervolgens met beide handen twee derde uit, dan voel je toch aan je water dat dat niet eerlijk is.

Het gebruik van privéjets bijvoorbeeld is zo’n exces. Als Kylie Jenner, Linda de Mol of Max Verstappen met enige regelmaat een privéjet pakken, dan heeft dat direct consequenties voor ons als planeet. Daarom heb ik er soms ook moeite mee wanneer mensen het vergoelijken als iets wat je je kan veroorloven als je rijk bent. Dat excessieve gedrag heeft grote gevolgen. Daar moet je naar rato voor betalen. Zo werkt het toch ook met belastingen? Je gaat toch niet aan mensen vragen of ze vrijwillig belasting willen afdragen? Het gaat van je salaris af, we betalen het in supermarkt in de vorm van btw, enzovoort. Er zit een norm op.”

Maar grote, vervuilende bedrijven zoals Shell met hun grote winsten komen er nog steeds mee weg door een land uit te kiezen met een voor hen voordelige ‘vestigingsklimaat’…

“Dat is een goed voorbeeld van een exces en we zien wat daar de gevolgen van zijn. Die zijn desastreus voor de landbouw, het energiesysteem, de biodiversiteit en voor het klimaat. We zitten in een kapitalistisch systeem waarbij wie betaald bepaald. Dat is ecologisch gezien onhoudbaar en allesbehalve rechtvaardig. Toch is ook het bewustzijn over wat de consequenties zijn van de bedrijfsactiviteiten van Shell aan het groeien. En niet alleen vanwege het effect van de gaswinning in Groningen of de olievervuiling in Nigeria. Maar vanwege het verschuiven van sociale normen, waar ik het net over had. Ik las laatst een interview in het NRC met Jeroen van der Veer, voormalige topman bij Shell. Hij zei dat je je tegenwoordig bijna moet schamen als je bij Shell hebt gewerkt. Dat was vroeger wel anders. Dus dat besef is aan het groeien, ook bij de grootste vervuilers.”

Greenpeace wil graag dat korte vluchten verboden worden. Je noemde net de privéjets al. Bonaire ligt wat verder weg, wordt reëel bedreigd door het stijgen van de zeespiegel en is tegelijkertijd erg afhankelijk van het toerisme. Is dat geen duivels dilemma?

“Het probleem met de vliegsector is dat deze nooit echt ter verantwoording is geroepen en daardoor vrijwel geen stappen heeft ondernomen om te verduurzamen. Daar zit dus echt een issue. Als we het verdienmodel van Bonaire enigszins in stand willen houden, dan zullen we toch echt wat moeten doen tegen de klimaatverandering. Onder meer door minder te vliegen.

Veel toeristen gaan naar Bonaire vanwege het mooie weer, het duiken, de prachtige kust, de flamingo’s, het koraal en de fantastische biodiversiteit. Dat is heel indrukwekkend. Maar het koraal staat door de opwarming van de aarde wereldwijd onder druk en is aan het verbleken. Als het koraalrif niet tijdig herstelt en afsterft, valt deze natuurlijke barrière van de kustlijn weg waardoor delen van het eiland onder water komen te staan. Als de aarde met anderhalve graad opwarmt, verdwijnt het overgrote deel van het koraal wereldwijd. Bij twee graden temperatuurstijging gaat dat al richting de negentig procent wat zal gaan verdwijnen. Dat is echt heel gevaarlijk. Daar komt méér bij kijken, dan alleen zeespiegelstijging. Klimaatverandering is complex. Er is méér onderzoek nodig om kwetsbare gebieden zoals Bonaire te beschermen. Wij kunnen de klimaatcrisis nog stoppen. Maar die ‘window’ of ruimte wordt wel steeds kleiner.”