Shantie Singh noemt zich een verhalenverteller in veel vormen. “Ik ben schrijver, theatermaker, presentatrice, maar eigenlijk vertel en luister ik ook naar verhalen in mijn werk als bestuurskundige bij de gemeente Rotterdam en mijn werk als directeur van stichting Talk-Theater.” Ze woont in Rotterdam en heeft een passie voor het zichtbaar maken van verborgen verhalen. “Vooral de verhalen van meisjes en vrouwen. Omdat die voor mij vaak het meest fascinerend zijn.”
Waarom ben je dit boek gaan schrijven?
“In mijn boek vertel ik over het korte verhaal dat ik het allermeest in mijn leven heb voorgedragen, namelijk het antwoord op de vraag ‘Waar kom je vandaan?’, vaak gevolgd door ‘Waar kom je nu écht vandaan?’ En zeg dan ik altijd: ‘Ik ben geboren in Nederland, in Almelo, mijn ouders zijn geboren en getogen in Suriname, net als mijn voorouders, en mijn overgrootouders komen uit India’. Juist het zo vaak vertellen van dit verhaal, zet me aan tot schrijven.
Het Herdenkingsjaar Slavernijverleden begon in 2023 en de nieuwe aandacht en focus voor ons koloniale verleden vervulde me met een voorzichtig nieuw gevoel: zou dit eindelijk erkend en gezien worden? Deze geschiedenis verdient alle aandacht en erkenning en het is een geschiedenis die we simpelweg moeten kennen, wat opgenomen moet worden in ons collectieve geheugen. Omdat het ons leert waartoe we in staat zijn in de meest kwade zin, maar ook wat we allemaal als mensen kunnen overleven en doorstaan.
Maar in dit grote verhaal en deze aandacht miste ik het verhaal ‘na de komma’. Ja, excuses waren aangeboden. Maar na de afschaffing van de slavernij zette de Nederlandse overheid een komma en geen punt. Een nieuwe bladzijde van het koloniale verleden begon: het ronselen van contractarbeiders in onder meer Brits-Indië, het huidige India en Pakistan, waar ook mijn voorouders toe behoorden. Dit koloniale verleden werkt nog steeds door in het heden. Maar dit verhaal is nog steeds zo onzichtbaar in Nederland.
Eigenlijk is mijn drijfveer de afgelopen tien jaar niet veranderd. Toen verscheen mijn debuutroman Vervoering, een roman over vier generaties van een familie die binnen honderd jaar verspreid worden over drie continenten. Een roman geïnspireerd door mijn eigen familiegeschiedenis. Ik ben dit gaan schrijven omdat ik het zo onterecht en zonde vond dat dit belangrijke, gelaagde, fascinerende verhaal zo onzichtbaar was in Nederland. In onze geschiedenis, in ons onderwijs en onze literatuur.
En nu is er Na de komma, een non-fictie boek, een gepassioneerd en persoonlijk pleidooi voor meer zichtbaarheid van het Hindostaanse verhaal in Nederland. Over het koloniale verleden, wat ook onderdeel is van ons Nederlandse verleden, maar ook over de doorwerking in het nu. Ik wil de pijn hiervan tonen, maar ook de kracht. De intergenerationele lijnen, patronen en verhalen waar we ons niet altijd bewust van zijn.”
Jaswina Elahi en Ruben Gowricharn schreven Ongezien. Ongehoord. Hindostanen in de Nederlandse koloniale geschiedenis. Is jouw boek een ander soort boek? Wat beoog je met je boek?
“Het zijn verschillende boeken, maar ik zie de auteurs vooral als bondgenoten met hetzelfde doel en dezelfde missie. Ik raad iedereen aan om beide boeken te lezen. Er is nog zoveel te ontdekken over deze geschiedenis en identiteit. Ik heb het boek van Jaswina Elahi en Ruben Gowricharn uiteraard ook gelezen en ik heb er veel van geleerd, ik verwijs er ook naar in mijn boek. Net als naar het werk van andere onderzoekers die deze geschiedenis hebben vastgelegd, die ik ook noem in mijn dankwoord.
In mijn boek Na de komma voeg ik mijn verhalen er op mijn eigen wijze aan toe. Mijn persoonlijke verhaal en ondervindingen, maar ook belicht ik in ieder hoofdstuk waar het kan de pioniers, strijders en feministen van deze geschiedenis en uit de Hindostaanse gemeenschap van nu. Die verdienen absoluut meer spotlight.
Mijn boek gaat over de historie en zoomt in op de specifieke situatie van de vrouwen, het gaat over een unieke erfenis die werd gecreëerd vanuit India naar Suriname, en weer werd meegenomen naar het derde continent: Nederland.
Ik ga op zoek naar de ziel van mijn Hindostaanse afkomst. Wat betekent het om af te stammen van mensen die deze geschiedenis hebben beleefd en overleefd? Wat mij vooral fascineert, is de vraag wie de helden, verzetsstrijders, pioniers en feministen van deze geschiedenis zijn. Met welke verhalen, welke taal, welk geluk, welke pijn zijn zij oceanen over gereisd en onderdeel van Nederland geworden? Ik ben benieuwd naar de huidige generaties Hindostanen. Hoe werkt de historie door in identiteit en thuisgevoel?
Verder is het ook een trots boek. Ik ben dankbaar dat het leven mij deze schat en deze rijkdom in de schoot heeft geworpen. Een Hindostaanse afkomst biedt de kans om veel aspecten van het mens-zijn te beleven, bestuderen en ervaren. Ik heb de kans om te onderzoeken hoe de reis van de voorouders doorwerkt in mij, mijn generatie. Dan heb ik het over de ontberingen in de kolonie Brits-Indië, vervoerd worden over het zwarte water van de oceaan, de aankomst in Suriname en de werkkampen op de plantages en het ploeteren daarna om een bestaan op te bouwen.”
Wat kunnen andere Nederlanders – of wat kan de gehele Nederlandse samenleving – leren van de Hindostaans-Surinaamse geschiedenis?
“Het is een geschiedenis die veel pijn kent, vooral de vrouwen hebben ontzettend veel meegemaakt en verdragen, en toch doorgezet. Zij wisten niet alleen te overleven, maar ook zoveel door te geven aan de volgende generaties. Daar voel ik ook ontzettend veel trots bij. Wij, nazaten, dragen deze verhalen van pijn in ons mee, maar ook deze verhalen vol kracht. En deze verhalen zijn ook onderdeel geworden van onze Nederlandse geschiedenis en identiteit.
Het is ook een unieke identiteit: verbonden met drie continenten en met twee migraties in het koloniale tijdperk, en dan als gemeenschap toch in staat zijn om je eigen verhalen, je identiteit levend te houden en door te geven en daarmee onderdeel te worden van een nieuw land. Dat is absoluut leerzaam en waardevol, helemaal voor de tijd waarin we nu leven.
Het leert ons ook zoveel over de kracht van mensen, vooral de verhalen van de vrouwen uit de eerste generaties hebben een bijzondere feministische kracht en dat werkt ook door in de nazaten. Die verhalen zijn inspirerend voor iedereen. We hebben Dolle mina’s, maar leer vooral ook de ‘Dolle Kavita’s’ uit deze geschiedenis kennen!”
Minister Robert Dijkgraaf zei op 5 juni jl: ‘Vertellen is voor anderen belangrijk, zodat zij ook over uw geschiedenis horen. Maar vertellen is ook voor u belangrijk, omdat verhalen woorden kunnen geven aan de pijn die u hebt doorgekregen, van generatie op generatie. Omdat verhalen licht schijnen in de schaduw van de geschiedenis.’ Wat vind je daarvan en hoe sluit jij daar met je boek bij aan?
“Vertellen is ontzettend belangrijk. En het is belangrijk dat deze voor velen verborgen geschiedenis, verteld en zichtbaar wordt gemaakt door de dragers en nazaten van deze geschiedenis. Dat zij de verhalen die zij in zich dragen kunnen uiten. Maar dat er naar geluisterd wordt, echt geluisterd, is minstens zo belangrijk.
In mijn boek beschrijf ik ook hoe essentieel en belangrijk de wisselwerking is. Het gaat in de kern om beter kijken en luisteren, zo schrijf ik. En vooral elkaar echt zien en horen, om zo tweerichtingsverkeer te stimuleren. Om gezien en gehoord te worden is het belangrijk dat we in staat zijn om te kijken en luisteren. En dat vraagt om een actieve houding. Het is kijken en gezien worden, luisteren en gehoord worden; het een kan niet zonder het ander.
Hindostaanse Nederlanders vormen al zo lang een deel van de Nederlandse samenleving, ze zijn in die zin nooit onzichtbaar geweest. Niemand kan feitelijk onzichtbaar zijn, je kunt alleen onzichtbaar worden gemaakt. En gelukkig kunnen we daar ook allemaal iets aan doen.”
Wat wil je tenslotte nog meegeven?
“Het zichtbaar maken van een verhaal dat voor velen nog onbekend is, is best een ingewikkelde klus. Maar ik merk dat als mensen er eenmaal over beginnen te lezen, of luisteren naar deze verhalen, dat er heel snel verbindingen ontstaan. Omdat er naast de verschillen ook zoveel overeenkomsten zijn, of simpelweg door het besef dat deze geschiedenis onderdeel is van de Nederlandse geschiedenis, dat we dit met z’n allen delen. Daarom een oproep: ik geef graag lezingen en presentaties hierover. Ik ben inmiddels op vele plekken in Nederland geweest en van ieder bezoek, iedere stad en ieder gesprek, steek ik zelf ook telkens weer wat op. Dus benader me vooral, zou ik zeggen!”
Shantie Singh. Na de komma. Hindostanen en de erfenis van het kolonialisme. Paperback. ISBN: 9789044549157. Prijs: € 11,99. Uitgeverij De Geus, juni 2024.
