Azzedine Karrat: “Een realistisch huwelijk bestaat niet alleen uit liefde, maar ook uit hoofdpijn”

Voor de Universiteit Leiden ben je bezig met een promotieonderzoek naar de vorming van imams in Nederland. Kun je eerst vertellen hoe je eigen vorming is gegaan? 

“Als kind heb ik op traditionele wijze de Koran gememoriseerd en basiskennis over de islam verworven. In Marokko, in de moskee, met behulp van de imam. Op mijn twaalfde ben ik naar Nederland verhuisd. Hier heb ik na de middelbare school, IT en koranwetenschappen gestudeerd. Om imam te kunnen worden in Nederland, heb ik daarna de bachelor islamitische theologie gevolgd, aan de Islamic University of Applied Sciences Rotterdam (IUASR). Vervolgens heb ik de master islamitische verzorging gedaan en ben ik nu inderdaad bezig met mijn promotieonderzoek.”

Wat houdt dat precies in? 

“Ik doe onderzoek naar hoe de Nederlandse imam wordt gevormd. Ik doel niet enkel op de wijze waarop deze kennis wordt verkregen, maar ook op factoren die bijdragen aan de ontwikkeling van een imam: de context, invloed van politieke discussies, beschikbare informatie en evoluties binnen de gemeenschap. Om een voorbeeld te noemen, voor de generatie van onze ouders was het voldoende als de imam in de moskee te vinden was en af en toe langskwam voor een sadaqa (een liefdadigheidsetentje bij geboorte, huwelijk of overlijden, waarbij de imam uitgenodigd wordt om wat koranverzen te reciteren -red.). Ik merk bij jongeren hier in Nederland dat ze heel andere behoeftes hebben dan hun (groot)ouders. Ze hebben meer spirituele leiding nodig, iemand die hun vragen kan beantwoorden en huwelijksproblemen kan oplossen. Ze hebben dus andere verwachtingen van een imam.”

Je behoort zelf tot de zogenoemde Milennial generatie. Voor welke uitdagingen staat de ‘Milennial’-imam ten opzichte van collega’s van voorgaande generaties?  

“Daar is geen éénduidig antwoord op. Het imam-schap is namelijk een concept. Het is niet gekaderd. De functie kan op verschillende manieren ingekleed worden en op punten verschillen. Het hangt ook af van de persoonlijkheid van een imam. De ene is actiever dan de ander. Sommigen mengen zich wel in het publieke debat, anderen weer niet. Ook als we kijken naar de islamitische geschiedenis zien we niet één soort imam-schap.”

Ik heb de indruk dat de huidige generatie imams, beter opgeleid is. De eerste imams in Nederland waren zogeheten hafids, mannen die de hele koran uit het hoofd konden reciteren, wat op zich een hele prestatie is. Maar ze waren verder niet echt theologisch onderricht.  

“De meesten die hier naar Nederland zijn gekomen zijn inderdaad de moskee-imams, of beter gezegd de moskee-imams op wijkniveau. Die hebben zoals je zegt de koran volledig gememoriseerd. Een aantal onder hen hebben hier en daar extra lessen gevolgd voor een betere beheersing van de Arabische taal. Toch had je in die tijd ook wel degelijk islamitische geleerden, ‘oulama,  die een gewichtige positie hadden.  Ze hadden een andere functie, zoals bijvoorbeeld het onderwijzen van toekomstige imams, en het geven van fatwa’s (juridisch adviezen). Ze hadden dus een ander profiel en een ander soort autoriteit of gezag dan een moskee-imam. Alleen waren er daar niet veel van. Deze hoger opgeleide geleerden vond je veelal terug in de grotere moskeeën in grote steden.”

Welke uitdaging(en) kom jij persoonlijk tegen, als imam?  

“Mensen komen met allerlei gecompliceerde problemen, die specifieke expertise nodig hebben. Ik noemde net al huwelijksproblemen. Maar mensen komen ook vaak met een breed scala aan psychische problemen. Als imam ben je daar niet altijd op toegerust. Ook op theologisch gebied, komen mensen soms met vraagstukken die heel ingewikkeld zijn, omdat de samenleving complexer is geworden. Dat werkt uiteraard door in de moslimgemeenschap. Dus ik denk dat de uitdaging van een imam vooral zit in het managen van verwachtingen en in het omgaan met verschillende culturen, opvattingen, persoonlijkheden en complexe vraagstukken. De actieve imams, zeg ik nu even bij gebrek aan een beter woord, krijgen ook nog te maken met de media, met allerlei initiatieven op wijkniveau, stadsniveau en als er weer verkiezingen zijn zelfs op landelijk niveau. Dus de imam moet constant switchen tussen de gemeenschap en daarbuiten op allerlei niveaus.”

Dan moet je wel een idealist zijn, wil je deze functie kunnen bekleden?

“De rol van de imam wordt vaak onderschat, aangezien het merendeel van hun werk achter de schermen plaatsvindt. Wat onzichtbaar blijft, bestaat per definitie niet. Hierdoor heerst bij sommigen het misverstand dat de taak van de imam zich beperkt tot het leiden van de vijf dagelijkse gebeden.”

Ondanks je drukke agenda is in het najaar jouw boek ‘Het islamitisch huwelijk’ verschenen, en ben je in het voorjaar gestart met ‘Trouwschool’, waarbij je naast cursussen over de fundamenten van het islamitisch huwelijk en bemiddeling tussen stelletjes, ook de mogelijkheid biedt om gekoppeld te worden. Waarom heb je matchmaking ook aan je takenlijst toegevoegd?

“Trouwschool is het resultaat van een persoonlijke strijd die ik met mezelf heb gevoerd. Er kwamen op een gegeven moment zoveel vragen binnen voor zowel bemiddeling, als voor helpen zoeken naar een geschikte huwelijkspartner, dan ik en enkele gelijkgestemde collega’s individueel aankonden. Vandaar dat we besloten hadden om de handen ineen te slaan en hier een instituut voor op te zetten. Op dit moment zitten we in fase een. We zijn in mei begonnen met het aanbieden van lessen, modules en masterclasses over de theorie van het islamitisch huwelijk. In fase twee wordt het mogelijk voor getrouwde koppels om onder begeleiding en bemiddeling van een psycholoog of relatietherapeut te werken aan relatieherstel. In fase drie staat matchmaking centraal, voor mensen die op zoek zijn naar een passende levenspartner.”

Het is geen nieuw concept. Zo vertelde je eerder dit jaar tijdens de kick-off van Trouwschool in Rotterdam dat onder meer in Maleisië soortgelijke scholen lopen. Weet je iets over het verloop hiervan?

“Ik heb niet de exacte cijfers paraat, maar de uitkomsten zijn heel positief. Het aantal scheidingen nam daar drastisch af. Met name bij stellen die de cursus Islamitisch huwelijk hebben gevolgd. In sommige landen zoals inderdaad Maleisië, maar ook Indonesië en Singapore is het zelfs een verplichting om de cursus te volgen. Je moet dus eerst een soort van theoriecertificaat halen vóór je een huwelijk aangaat. Ook wij geven ter aanmoediging zo’n bewijs van deelname af. Als je vrijgezel bent en deze certificaat haalt, kom je bij ons in aanmerking voor een koppelpoging in fase drie.”

Bestaat het in de Aziatische landen, die je zojuist noemde, ook uit die drie fases? 

“Omdat het om overwegend islamitische landen gaat, zijn die fases daar institutioneel en los van elkaar ingericht.  Dat is meer wettelijk zo bepaald. Als je daar bijvoorbeeld bij een huwelijksconflict naar de rechter stapt, dan oordeelt deze op basis van islamitische principes. In Nederland is dat anders ingericht. Vandaar dat je als instituut die drie fases samen moet nemen, als je het zoveel mogelijk op een islamitische manier wil doen.”

De vierde fase zou een huwelijksvoltrekking kunnen zijn. Dat bieden jullie echter niet aan.  In Nederland mag je namelijk geen islamitisch huwelijk sluiten als je niet vooraf een burgerhuwelijk aangaat. Maar als je in Nederland alleen op seculiere wijze je huwelijk een wettelijk kader kan geven, en daar prima gelukkig mee kan worden, waarom zou je daarnaast ook kiezen voor een islamitisch huwelijk? 

“Wat het islamitisch huwelijk anders maakt, is dat het een vorm van Godsaanbidding is. Je geeft de verbintenis hiermee een spiritueel kader. Je kunt inderdaad ook zonder religieus kader gelukkig leven. Het concept geluk heeft echter twee dimensies: geluk in dit leven en geluk in het hiernamaals. Oftewel een tijdelijk geluk en een duurzaam geluk. Alles wat je koppelt aan iets wat tijdelijk is, wordt zelf ook tijdelijk. Dus op het moment dat je je geluk koppelt aan geld, een bepaalde functie, een persoon of een spirituele handeling, en vervolgens datgene of diegene wegvalt, dan stopt daarmee het geluk. Als je naar islamitisch perspectief, dat geluk koppelt aan Allah, wordt het een doorlopend proces.  Als je gelooft in een leven na de dood, dan krijgt geluk een andere betekenis.”

Als je geluk koppelt aan het duurzame, is het huwelijk daarmee dan niet eerder een investering in je relatie met God, dan met je levenspartner?  

“Door te investeren in je relatie met God, investeer je ook in je partner. Allah schetst namelijk de kaders voor hoe je met je partner om moet gaan. Daar word je voor beloond. Als je niet gelooft in God, dan zou je ook niet in Zijn beloning moeten geloven. Toch verwachten we allemaal iets terug voor het goede dat we doen. In de islam wordt gesteld dat wanneer je voor het wereldse iets goeds doet, je daar ook voor zal worden beloond op aarde, maar wanneer je dat koppelt aan het duurzame, aan Allah die er altijd is en er altijd zal zijn, dan zullen jouw daden een doorlopende goedheid dragen, zowel in dit leven als in het hiernamaals.”

In de zin van “goede werken gaan niet verloren”, een zin die in de koran vaker voorkomt? 

“Precies. Daarom spreken we in de islam bij omgangsvormen in een relatie, of het nu om ouder-kindrelaties gaat, familieverbanden, buren, werkrelaties etc., van aanbidding.  Ook in het huwelijk speelt dat uiteraard een voorname rol. Daarom zijn omgangsvormen als Godsaanbidding één van de belangrijkste componenten die ik inzet tijdens een bemiddeling of counseling.”

Tegen welke uitdagingen lopen stelletjes die bij je aankloppen doorgaans aan? 

“Zowel in orthodoxe kringen als in de moderne seculiere samenleving zie je dat jonge moslimgezinnen aan het worstelen zijn met heersende opvattingen en ideeën. Feminisme speelt daarin een belangrijke rol, maar ook traditionele ideeën, zoals de gehoorzaamheid aan de man. Je merkt dat gezinnen daarin niet altijd de juiste balans weten te vinden. Dat zorgt voor spanningen.”

Je noemt gehoorzaamheid aan de man. Ik denk dat menig vrouw kriegel wordt van het woord alleen al, laat staan wanneer ze vindt dat ze in haar recht staat.  

“Ik ben niet tegen het idee dat vrouwen voor hun rechten op moeten komen. Integendeel. Maar als het verwordt tot een tweestrijd tussen een man en een vrouw voor gelijkheid en niet voor gelijkwaardigheid, dan vind ik dat niet bij de islam passen.”

Hoe moeten we het dan wel zien? 

“Het gaat om denken vanuit verantwoordelijkheden waarbij er duidelijke verschillen zijn tussen een man en een vrouw. Er zijn nu eenmaal wezenlijke verschillen tussen hen. Maar als het gaat om waardigheid, erkenning, respect, Godsaanbidding, en allerlei andere zaken die fundamenten zijn van een gezond leven, dan zal daar geen onderscheid in moeten zitten.

Als het gaat om vrouwenrechten, zijn er in de islam veel componenten te vinden die in het voordeel zijn van de vrouw. Dat zou suggereren dat de man daar schade van ondervindt, maar dat is niet zo.  Andersom evenmin. De regels van Allah zijn namelijk gebaseerd op eerlijkheid, rechtvaardigheid, en verantwoordelijkheid.  Dat zijn niet zomaar regels. Daar schuilen wijsheden achter, waar je als gelovige op moet kunnen vertrouwen.”

In je boek ‘Het islamitisch huwelijk’ beschrijf je dat je het een gemiste kans vindt dat moskeeën niet springen in het gat in de huwelijks- en bemiddelingsmarkt. De moskee hoort dé plek bij uitstek te zijn om hier een sleutelrol in te spelen. Kun je dat nader uitleggen?  

“Een moskee is méér dan alleen maar een gebedshuis. Het heeft ook een sociale en een maatschappelijke functie. Maar veel moskeebesturen willen hier helaas geen verantwoordelijkheid in nemen. Het gevolg hiervan is dat de moskee haar status als kennisautoriteit verliest. Je ziet dat jongeren, buiten de gebeden om, steeds meer afstand nemen van de moskeeën en op zoek gaan naar een religieuze beleving elders. Mensen nemen steeds minder vaak contact op met de moskee wanneer ze vragen hebben en zoeken vaker naar andere organisaties of individuen met kennis over de islam. Dit leidt soms tot het raadplegen van personen die beperkte of onjuiste kennis hebben, wat ongewenste consequenties kan hebben. Dus dat is een gemiste kans, ook als het gaat om partnerkeuze en matching. De moskee zou in ieder geval een veilige sfeer moeten creëren, waarin jonge moslims of moslims in het algemeen elkaar kunnen leren kennen.”

Wat is het bezwaar van moskeeën hiertegen?  

“Ten eerste stuit je vaak op een muur van wantrouwen als je iets voor de gemeenschap wilt doen. Ik ben naast IslamOmroep en Trouwschool betrokken geweest bij veel projecten en lokale initiatieven. Mensen onderschatten vaak hoeveel tijd en energie daarin zit. Ik krijg regelmatig het verwijt dat het een verdienmodel zou zijn. Deze initiatieven zijn echter niet voortgekomen uit commerciële overwegingen, maar uit pure noodzaak.

Een ander punt van kritiek is dat we mannen en vrouwen bij elkaar brengen in één ruimte. Er is echter géén enkele bewijs in de koran of de soenna te vinden waarin staat dat een groep vrouwen en mannen niet samen in één ruimte mogen zitten. Vrouwen hebben net als mannen evenveel recht op informatie en interactie met de imam. Het is dus meer een cultureel probleem, waar we steeds tegenaan lopen.”

Zit daar geen angst in voor grensoverschrijdend gedrag, wat koste wat kost vermeden moet worden?  

“Grensoverschrijdend gedrag is onaanvaardbaar. Natuurlijk moet je daarvoor waken. Maar het is ook de taak van de imam en de moskee om mensen normen en waarden mee te geven in hoe ze met elkaar om moeten gaan. Daar moet je een veilige en vertrouwde omgeving voor bieden, waarin jongeren zichzelf kunnen zijn, met hun verhalen kunnen komen en waarin je als moskee indien nodig kunt bijsturen.

Het is essentieel om waakzaam te blijven over het ethische kader; een moskee mag niet verworden tot een simpel buurthuis. Alle activiteiten dienen zich af te spelen in een sfeer van respect en volgens de voorschriften van de islam, zoals betreffende kleding en omgangsvormen.”

Maar vind je niet, als het gaat om matchmaking, dat het primair de taak van familie en vrienden zou moeten zijn? 

“Dat is hoe het altijd is gegaan. Niet alleen in islamitische culturen, maar vrijwel in alle beschavingen was het de norm. Het probleem is alleen dat de tijden zijn veranderd. En die verandering zet door of we het nu willen of niet. In Nederland zie je dat mensen steeds minder tijd voor elkaar hebben. Familieleden zien elkaar soms alleen nog met feestdagen. Als die contactmomenten er steeds minder zijn, dan wordt het lastiger om iemand te koppelen. Als je de ruimte hebt om een ontmoeting in een, bredere sociale context zoals een vrienden- en kennissenkring te regelen dan is dat natuurlijk wenselijker. Want je kent elkaars familie ook beter, wat doorgaans bijdraagt aan het slagen van een huwelijk. Maar in deze complexe tijd, waarin steeds meer mensen er alleen voor staan, moeten we ook aan andere oplossingen denken.”

Hoe gaat fase drie er straks in de praktijk uitzien?  

“Het basisconcept is dat we een community vormen van mensen die lessen bij ons volgen en zich aanmelden voor matchmaking. Zo krijgen we een database van een x aantal personen, die we in de tussentijd beter hebben leren kennen. Aan de hand van allerlei formulieren en persoonlijkheidstesten komen we achter hun interesses en wensen. Het is niet alleszeggend, maar geeft wel een goede indruk van hoe iemand in het leven staat en het levert diverse profielen op, waar je uit kan kiezen. Kandidaten kunnen vervolgens een selectie maken op basis van leeftijd, afkomst en andere zaken die ze belangrijk vinden. De profielen worden in eerste instantie zonder foto’s beschikbaar gesteld, zodat men zich kan focussen op de inhoud. Als er op basis van de profielen een match is, leggen we vervolgens een foto voor om te checken of er ook op uiterlijk vlak interesse is. Als de conclusie in beide gevallen is, dat ze elkaar redelijk interessant vinden, volgen er gesprekken. Dat kan op twee manieren. De kennismaking kan in de privésfeer plaatsvinden met als duidelijke voorwaarde dat er een mahram, een mannelijk familielid van de vrouw bij moet zijn. Of het kan bij ons op de Trouwschool plaatsvinden, dan zit er een vrijwilliger bij. Uiteraard is ook in dat laatste geval een mahram welkom. Bij een ontmoeting tussen een man en een vrouw, moet er naar islamitisch gebruik in elk geval een derde persoon bij zijn. Op basis van dat gesprek kunnen vervolgens dingen als een medisch dossier of een VOG aangevraagd worden.”

Dus je bent verplicht volledige openheid van zaken te geven? 

“We willen het in elk geval gedekt hebben, wanneer iemand daar behoefte aan heeft. Dat zijn dingen die besproken moeten worden, wanneer de twee partijen samenkomen. Als iemand aangeeft dat niet te hoeven weten, dan is dat ook prima.  Als beide partijen vervolgens tot overeenstemming komen, komt ons aandeel in het matchingstraject ten einde en gaan hun beider families er verder mee aan de aan de slag.”

Maar wat als je ondanks alle verwoede pogingen niet aan een huwelijkspartner komt? 

“Daar kan ik heel kort over zijn. Dat blijft voor sommige mensen een beproeving. Maar als je de islam als ethische norm beschouwt, en je gelooft in Allah’s beloning voor het geduld dat je hebt, dan put je daar kracht uit, hoe moeilijk het ook is.”

Je bent zelf inmiddels vijftien jaar getrouwd. Welke lessen heb je daaruit kunnen trekken? En wat leer je anderen daarover?  

“Een belangrijke les die ik heb geleerd en doorgeef aan anderen is dat het slagen van een huwelijk afhangt van de mate waarin je met onenigheid en tegenstrijdige belangen weet om te gaan. Om je huwelijk staande te houden zul je soms je eigen belang opzij moeten zetten, compromissen moeten sluiten en moeten onderhandelen. Daar zijn technieken voor. Die kun je leren. Een realistisch huwelijk bestaat niet alleen uit liefde, genade en genegenheid, maar ook uit hoofdpijn, ruzie en teleurstelling. Het hoort er allemaal bij. De uitdaging is dus ervoor te zorgen dat de positieve kant van het huwelijk de overhand heeft.”