Wat bezielt je, Sylvana Simons?

De eerste gast in de nieuwe reeks op Nieuw Wij is Sylvana Simons, partijleider van BIJ1 (voorheen Artikel 1) en actieve stem in het debat over racisme, emancipatie en… natuurlijk gendergelijkheid. Daarvoor werkte Simons jaren als televisie- en radiopresentatrice.

Wat is jou bijgebracht over hoe je een goed mens bent?

Sylvana Simons: “Ik heb broers en zussen, maar groeide – als nakomertje- op als enig kind. We hadden het goed thuis. Ik was me ervan bewust dat ik een bevoorrecht meisje was. Ons huis stond open voor iedereen. Kinderen die het thuis niet goed hadden waren altijd welkom. Ik leerde thuis dat niet iedereen dezelfde voordelen heeft en dat delen normaal is.

Mijn moeder heeft me altijd op het hart gedrukt om weg te blijven van oordelen en veroordelen. Als er slecht over iemand gesproken werd zei ze ‘dat is ook iemands dochter of zoon’, of ‘dat is ook maar iemand die niet beter weet’. Ze leerde me dat domme mensen niet bestaan. Wel onwetende mensen en die kan je helpen met kennis. Niet iedereen heeft dezelfde inzichten.”

Zijn je inzichten veranderd? Wat veranderde er en hoe kwam dat?

“Mijn van huis uit meegekregen levenshouding en idealen zijn niet veranderd. Ik heb wel een hele reis afgelegd op het gebied van zelfbewustzijn en zelfverzekerdheid. Hoewel ik nooit heel onzeker ben geweest, was ik mij totaal niet bewust van mijn kracht en invloed. Ik heb een periode in mijn leven gekend waarin ik onbewust leefde. Ik was eigenlijk vooral bezig met overleven. Wie overleeft heeft weinig ruimte voor passie en empathie, want hij is vooral bezig met zichzelf.

Dankzij mijn werk in de media werden mijn ogen geopend voor de invloed die ik kon hebben. Toen ik net begon dacht ik‘goh, wat lief dat al deze mensen mij dit toestaan om te doen. Later begon ik pas in te zien dat ik ook wel wat te bieden had. Dat is een mooie en noodzakelijke ontwikkeling voor mij persoonlijk geweest.”

Hoe ga je om met mensen die meer of minder ruimdenkend zijn dan jij?

“Het hoort bij mijn karakter en rol dat ik buiten hokjes kijk en denk. Dat is niet altijd leuk, maar ik ben eraan gewend. Wanneer je met iets nieuws komt krijg je nou eenmaal te horen: ‘Nee, dat kan niet! Ondenkbaar!’ Het is altijd een kwestie van afwachten tot mensen inzien dat dit ook kan. Niet als nieuwe of enige waarheid, maar als óók een waarheid. En daar krijg je niet altijd credits of complimenten voor, maar daar moet je het ook niet voor doen.

Iedereen heeft een eigen tempo en bewustwording is een persoonlijke reis. Ik heb me nu uitgesproken over zwarte piet, maar 15 jaar geleden had niemand dit tegen mij moeten zeggen, want dat wilde ik gewoon niet horen. Ik wist wel hoe het zat, maar vond het vermoeiend en ingewikkeld. Hoe kan ik van iemand anders verwachten dat ‘ie in hetzelfde tempo als ik tot inzicht kom? Dat was altijd al mijn probleem op school, dat ik dacht oké, in de Engelse les moet ik altijd drie weken wachten tot iedereen weer bij is en in de wiskundeles kom ik achteraan hollen.”

“Ik zwengel een ongemakkelijk debat aan, niet omdat ik dat graag doe, maar omdat ik geloof dat het nodig is en mijn rol dit van mij vraagt. Ik ben door mijn werk in de media getraind in omgaan met afwijzing en kritiek én heb door mijn opvoeding een basis van gezonde zelfliefde, waardoor populair zijn voor mij niet belangrijk is. Deze combinatie van factoren maakt mij de geschikte persoon in deze positie.

Degenen die de vinger op de zere plek leggen krijgen de weerstand over zich heen. Maar dat hoort bij die rol. Er is niemand geweest die fundamentele veranderingen propageerde en er ongeschonden doorheen kwam. Denk aan Copernicus of Nelson Mandela. Iedereen die vernieuwing brengt krijgt hiermee te maken.

Alles is relatief. Als samenleving kijken we achteraf op deze periode terug en dan zijn we milder, zien we vaak meer context. Nu zitten we zélf in het verhaal, waardoor we minder context zien. Het is een kwestie van tijd. Ik weet niet of wij die tijd nog gaan meemaken, maar dat is niet belangrijk. Belangrijk is dat de verandering is ingezet en de afwikkeling daarvan vraagt om een debat. En daar wil ik aan bijdragen.”

(H)Erkent jouw omgeving/publiek/doelgroep jouw goede bedoelingen?

“De meest tastbare erkenning is natuurlijk gekomen bij de afgelopen Tweede Kamerverkiezingen toen bijna 40.000 mensen hun stem op ons uitbrachten, terwijl we als partij nog maar 3 maanden bestonden. Een enorme blijk van vertrouwen. In het dagelijks leven, als ik op straat loop of op evenementen spreek, krijg ik ook veel erkenning. De belangrijkste erkenning voor mij is die van mijn kinderen. Die steunen me en zijn trots op mij. Hoewel ik het er niet voor doe, helpt de erkenning wel om het vol te houden, juist omdat er ook zoveel kritiek is.

Weet je, als ik onzin zou verkopen, zouden mensen hun schouders ophalen en weer verder gaan met hun leven. Maar de verontwaardiging, de woede en de haat is een symptoom van zoveel meer. Angst voor verandering en vernieuwing. Angst voor het opgeven van privileges. Angst voor ruimte maken voor de ander, want straks moet ik zo ver opschuiven dat die ander alle ruimte inneemt. Het laat zien hoe belangrijk het is dat we het debat voeren.

Mensen hebben het nodig om een zondebok te kiezen, zodat ze niet met de echte pijn hoeven te dealen. Dat is een hele menselijke reflex. We worden boos op de boodschapper, omdat we de boodschap niet willen horen.”

Wat mild en liefdevol van jou, om voorbij de boosheid naar de persoon te kijken.

“Ja, maar ik ben ook een mens, dus ik herken mezelf daarin.”

Maar er zijn ook mensen die dat beledigend vinden. Die zeggen: ‘Hoezo zijn wij bang? Zet ons toch niet neer alsof we bange of domme mensen zijn!’

“Dat er sprake is van angst is gebaseerd op het feit dat er meteen geroepen wordt: ‘Dat kan niet!’ Wanneer iemand opmerkt: ‘Joh, zullen we het misschien anders doen?’ Dat-kan-niet is de mantra voor mensen die bang zijn om iets te veranderen. Nee, ik denk dat er wel degelijk angst is. En ik denk ook dat die angst gegrond is, want de verandering vindt voortdurend plaats.

Toen vrouwen kiesrecht kregen, zeiden de mannen: ’Dat kan helemaal niet.’ Toen vrouwen wilsbekwaam werden, werd er gezegd: ’Dat kan helemaal niet.’ En: ‘Hoe kan een vrouw nou zelf beslissen of ze iets gaat kopen in een winkel, dat is toch waanzin?’ Iedereen die zich verzet tegen natuurlijke ontwikkelingen doet dat omdat ie bang is voor het nieuwe en omdat ie baat heeft of denkt te hebben bij het oude.”

“Ik betaal een hele hoge prijs. Twintig jaar lang heb ik geprobeerd om een goed imago te ontwikkelen, dat hoorde bij mijn werk. Dat was van de ene op de andere dag weg. Ook financieel betaal ik een hoge prijs. Nu ik controversieel ben geworden, wil niemand mij meer hebben als moderator, voice-over of presentator. Ik heb ook mensen moeten laten gaan die mij dierbaar waren, maar die niet begrijpen dat ik me hier zo voor inzet. De prijs is hoog. Maar de prijs zou voor mij net zo hoog zijn als ik me niet zou uitspreken.

Heb je het gevoel dat je dit móet doen?

“Ja, precies. Anders zou mijn leven geen waarde hebben, want dan betekent het dat ik mezelf niet mag uitdrukken. Ik denk dat het allerbelangrijkste is dat we vrij zijn om te denken en vrij zijn in expressie.

Ik ben er klaar voor, ik wil het en ik kan het. Dat moet ook, want de krachten die je tegen je krijgt zijn ongekend. Maar zo lang ik het volhoud, doe ik het. En ik doe het niet alleen hè, ik heb een partij om me heen staan, waardoor ik de last kan delen. En mijn steunende thuisomgeving, mijn kinderen, vriendinnen, mensen die van me houden.”

Dat maakt het extra pijnlijk dat juist bij jou thuis, de plek die zo belangrijk voor je is, activisten verkleed als zwarte piet langskomen.

“Ja, het is heel erg. Wat ik daar erg aan vind is dat het zorgt voor een escalatie die helemaal niet nodig is. Het maakt mij niets uit of bijvoorbeeld mijn buren voor of tegen zwarte piet zouden zijn. Ze zouden daardoor niet minder aardig worden ofzo. Ik wil niemand mijn mening opdringen. Ik wil alleen vrijheid om de mijne te uiten.

En op het moment dat mensen dan aan mijn deur komen, zie ik dat als absolute intimidatie en provocatie. Zeker als je niet herkenbaar bent en weet wat die karikatuur voor mij betekent en met mij doet. Ik heb buren met kleine kinderen en daar kan ik prima mee, ik woon er al bijna 20 jaar. Niemand zit op die onrust in de buurt te wachten. Laten we dit debat voeren in de ruimte die daarvoor bedoeld is. En dat is het publieke debat of een persoonlijk gesprek.”

“Dat dit om ons állerbelang gaat. Het gaat niet om zwarte piet. De echte problemen van deze tijd zijn problemen die ons allemaal aangaan en die we alleen maar gezamenlijk kunnen oplossen. We gaan niet afrekenen met armoede zolang er nog racisme is. We gaan niet afrekenen met racisme zolang we seksisme niet aanpakken. We moeten naar elkaar luisteren en soms water bij de wijn doen. Het draait niet altijd om jou of mij. We leven samen.

Wacht, ik zal je iets laten zien op mijn mobiel…

Kijk, het spel Block Slide Puzzle. Het is zo’n mooie metafoor. Het spel vraagt dat je een houten blokje van de ene kant van het veld naar het andere verschuift. De clou is dat je eerst het veld vrijmaakt en daarna weer opsluit, zodat je weer een volgende stap kunt doen. Soms moet je even terug en soms moet je jezelf blokkeren. Iedereen kan wel in een rechte lijn vooruit willen, maar dat gaat niet. Dat botst. We moeten steeds weer inschikken en ruimte maken voor elkaar. En dat vraagt veel geduld, compassie en begrip.

Neem bijvoorbeeld de vrouwenquotum voor het bedrijfsleven en de politiek. Daarvan zeggen veel mensen dat dit oneerlijk is. Maar het zou oneerlijk zijn als we te maken hadden met een gelijke startpositie, wat niet het geval is. We hebben eerst een achterstand weg te werken. Dat voelt voor sommigen als een stap terug, die echter noodzakelijk is om samen verder te komen.

We moeten stoppen met vergaren tegen elke prijs. Geld en macht zijn verslavend. We willen altijd meer, maar dat bestaat niet. Wij leven onze cyclus en een onderdeel daarvan is de dood. Het houdt een keer op. Meer, meer, meer en ikke, ikke, ikke is een tegennatuurlijke uiting waarmee we onszelf geen dienst bewijzen.

Ik word gedreven door een optimistisch toekomstbeeld. Ik geloof dat het anders, gelijkwaardig, kan. Dat maakt dat ik er vol passie voor ga. Het is misschien de zwaarste tijd van mijn leven, financieel en praktisch, maar ik voel me op mijn bestemming en daardoor vrij. Ik ga nooit meer naar mijn werk, terwijl ik elke dag bezig ben met mijn missie.”