Blik op media | Deel 4: Jan Jaap de Ruiter

Hoe duid jij de huidige mainstream media?

“Ik ben zeer tevreden over de nieuwsvoorziening in het Nederlandse medialandschap. De grote kranten rapporteren over gebeurtenissen en geven er in hun eigen commentaren kleur aan. Zelf lees ik dagelijks Trouw, de Volkskrant, NRC en AD en naast de ‘droge’ verslaglegging ben ik vooral geïnteresseerd in de duiding van de diverse kranten. Ik lees ook graag de opiniestukken die afkomstig zijn van schrijvers van diverse pluimage. Die stukken leveren vaak onverwachte inzichten op waar ik mijn voordeel mee doe.

Over de Nederlandse publieke zenders ben ik veel minder te spreken. Ik word doodmoe van weer dezelfde gasten bij de praatprogramma’s De Wereld Draait Door en (Pauw &) Jinek. Het, om die term te gebruiken, discours wat daar gebezigd wordt is zeer voorspelbaar. Je weet al wat Jort Kelder gaat zeggen, je weet al wat Peter R. De Vries gaat zeggen en je weet al wat Peter Vandermeersch gaat zeggen. Wat dat betreft vond ik de talkshows van Sonja Barend vroeger oneindig veel beter omdat zij niet het beperkte arsenaal van bekende Nederlanders exploiteerde, maar ‘mensen in het land’ die iets te melden hadden, interviewde. Dat leverde pas baanbrekende televisie op die de kijkers tot andere en nieuwe gedachten kon brengen.

Het achtuurjournaal rapporteert redelijk goed. Grotere problemen heb ik echter met Nieuwsuur. Ik vind dat zij het nieuws nogal sterk neerzetten in een al te links politiek frame. Ik spreek hier ook uit eigen ervaring. Ik werd een keer gevraagd commentaar te leveren op de reactie van Marokko op de verlaging van de uitkeringen van in Marokko levende ‘gastarbeiders’ van weleer. In mijn commentaar had ik -slechts- één positieve uitspraak over Marokko gedaan naast diverse kritische en die ene positieve werd uitgezonden.

Het is overigens niet alleen maar kommer en kwel op de Nederlandse televisie. De omroep VPRO brengt regelmatig puike programma’s op de buis die getuigen van degelijke onderzoeksjournalistiek. Vaak kaarten dit soort programma’s maatschappelijke kwesties en misstanden aan die niet zelden tot Kamervragen leiden of tot nader justitieel onderzoek. Ik vond het indertijd ook sterk van de VPRO dat deze omroep, die ook de gastheer is van het avondvullende programma Zomergasten, het waagde een kritische uitzending te wijden aan eertijds VVD-Kamerlid Ayaan Hirsi Ali. Uiteindelijk zou het programma, dat haar leugens bij de asielaanvraag uit de doeken deed, leiden tot haar val en vertrek uit Nederland en dat terwijl diezelfde Hirsi Ali eerder Zomergast geweest was en aan het einde van haar uitzending de film Submission liet zien, die ze samen met Theo van Gogh, de door Mohammed B. vermoorde cineast, had gemaakt. Wat je ook vindt van Hirsi Ali, de film en van Van Gogh als cineast, ik vond het een sterk staaltje van kwaliteitstelevisie.

Blijft niettemin staan dat alles op de keper beschouwd kranten naar mijn mening het nieuws dus op een veel gevarieerdere en veelkleuriger manier brengen dan de televisie.”

Wat zou er moeten veranderen om het functioneren van de media te verbeteren?

“Het moge duidelijk zijn dat ik vind dat de geschreven pers niet veel verandering hoeft te ondergaan. Maar de televisie mag wel een revamp ondergaan. De ingreep is niet zo moeilijk. We stoppen gewoon met DWDD. Het programma kent een leuk en afwisselend format, zonder meer, maar het uitnodigingsbeleid van de gasten is ten hemel schreiend ‘eigen volk eerst’. Nee, niet weer Jan Mulder! Nee, niet weer Prem Radikishun! Indertijd werd het zeer populaire Man bijt Hond van de buis gemept. Laten we dat ook doen met DWDD en het vervangen door een ander programma waarbij de grootste verandering die van het uitnodigingsbeleid wordt.

Maar er is iets anders wat genoemd moet worden. Sinds een aantal jaren ben ik columnist bij Zaman Vandaag en wat me bij deze krant opvalt is dat haar aanpak van het nieuws, haar keuze uit nieuwsberichten en haar duiding van gebeurtenissen in de wereld afwijkt van bovengenoemde mainstream media, ik heb het dan met name over de kranten. De manier waarop Zaman Vandaag kijkt naar de samenleving is een fundamenteel andere en tot op de dag van vandaag slaag ik er maar niet in goed onder woorden te brengen wat de toon van Zaman Vandaag zo anders maakt. Laat ik een poging wagen. De redacteuren van Zaman Vandaag hebben vrijwel alle een migrantenachtergrond, om dat woord maar te gebruiken. Ze zijn ‘nieuwe Nederlanders’. En dat laatste maakt dat ze op hun eigen manier naar het nieuws en de gebeurtenissen kijken. Hun perspectief is dat van mensen die oorspronkelijk uit een andere cultuur afkomstig zijn. En de toon is helemaal niet afbrekend of negatief. Nee, ik zou hem eerder willen karakteriseren als origineel. Een andere manier van kijken. Een kijk waarin respect en waardering uitspreekt voor én de ontvangende samenleving én de migratieachtergrond. Zij zijn wat je de ‘substream media’ zou kunnen noemen en zij vullen het beeld van de mainstream media (nee, niet dat van de televisie, die geldt niet in dit spel) buitengewoon goed aan. Ik vind dat dit soort journalistiek een zeer waardevolle aanvulling is in het Nederlandse medialandschap waarover bij de beantwoording van de volgende vraag meer.

Een ander voorbeeld van ‘andere media’ zijn Arabischtalige zenders. Nu weet ik natuurlijk ook wel dat de gemiddelde Nederlander geen Arabisch beheerst en ook de on-gemiddelde niet. Toch geef ik dit voorbeeld. In de aanloop naar de parlementsverkiezingen werd ik regelmatige geïnterviewd door Arabische nieuwszenders als Al Jazeera. Telkens weer richtten de vraaggesprekken zich op de rol van de PVV in het islamdebat, de vraag of de partij van Wilders de verkiezingen zou winnen en zo ja, wat daar dan de gevolgen voor zouden zijn voor de positie van moslims en vluchtelingen in Nederland. Ik betoogde steevast dat Wilders zonder meer een potentiële bedreiging voor de democratie is, maar dat we de zaak niet moeten overdrijven. Er is ook nog steeds sprake van het bestaan van een grote middengroep die niets van hem moet hebben en hij zal niet meer zetels halen dan een stuk of 25 maximaal, en dat op een parlement dat 150 zetels telt. Ik relativeerde het door de Arabische zenders als zodanig gepercipieerde gevaar.

Wat mij evenwel opviel was dat ondanks mijn commentaren veel Arabische nieuwszenders grote zorgen uitten op hun websites over het verval van de rechtsstaat in Europa met de opkomst van de extreem rechtse partijen zoals zij de populistisch partijen meestal benoemen. Ze maakten zich grote zorgen om de kwaliteit van de democratie in West Europa. Ik vond het bizar om dergelijke taal te horen van nieuwszenders die gehuisvest zijn in landen die nog niet op het begin van een democratie lijken. Toch had ik het gevoel dat de kritiek serieus was en niet voor de Bühne. Wat ik met dit voorbeeld maar wil zeggen is dat je, als je de moeite neemt je licht elders op te steken, je soms tot heel andere perspectieven kunt komen. Daarvoor hoef je overigens geen Arabisch te beheersen want in geval van het Midden-Oosten er is ook zoiets als de Engelstalige Al Jazeera en er zijn talloze andere Engelstalige zenders.”

Kun je voorbeelden noemen van media, of mediafiguren, die het goed doen?

“Ik heb boven al een paar voorbeelden gegeven van televisiestations die aan degelijke onderzoeksjournalistiek doen en zenders die andere perspectieven bieden. Het palet van de media in de wereld is enorm groot en er is voor ieder wat wils. Natuurlijk, er zijn de mainstream media in elk land, ook in Nederland, maar wie andere meningen zoekt vindt die zeker. Het is dus al te gemakkelijk om te klagen dat we in Nederland onderbedeeld zouden zijn of eenzijdig, want als de klager even de moeite neemt om verder te kijken dan zijn of haar neus lang is, ontdekt hij of zij een veelkleurige mediawereld die een keur aan perspectieven op elk onderwerp biedt. Er hoeft dus niets te veranderen, want alles is er al.”