“Boeddhistische misbruikplegers zijn niet uniek”

Wie is Rob Hogendoorn?

“Zo’n 25 jaar geleden werd ik boeddhist. In die tijd woonde ik een jaar tussen de Tibetanen in India. Als jurist deed ik daar onderzoek naar het recht vanuit Tibetaans boeddhistisch perspectief. Ik trok veel op met een hoge Tibetaanse geestelijke en besprak mijn bevindingen met de veertiende dalai lama. Mijn vrouw was in opleiding tot huisarts en de jaren daarop werd zij kostwinner.

Sinds 1995 combineer ik de dagelijkse zorg voor onze drie kinderen met vrijwilligerswerk: zo was ik fondsredacteur bij een boeddhistische uitgeverij en deed ik onderzoek naar boeddhisme en wetenschap. Ook organiseerde ik trainingsstages voor het Tibetaanse voetbalelftal. Sinds 2012 leg ik me met Openboeddhisme.nl volledig toe op onderzoeksjournalistiek naar boeddhisme en boeddhisten.

Om mijn bevindingen toetsbaar te maken en het bereik ervan te vergroten, werk ik sinds een paar jaar nauw samen met media zoals het NOS Achtuurjournaal, Omroep Zeeland en Brandpunt.”

In de uitzending van Brandpunt over Sogyal Rinpoche werd er met jou gesproken als deskundige. Heb je veel reacties gehad na de uitzending?

“Ik kreeg inderdaad veel persoonlijke reacties: men vond me bondig en helder, wat leuk is om te horen. Belangrijker is dat de drie vrouwen die over Sogyal Lakar en diens organisatie Rigpa spraken ook goede reacties kregen. Op mijn verzoek spraken zij met verslaggever Dirk Mostert van Brandpunt. Hij heeft eerst in alle rust hun vertrouwen gewonnen. Er is durf voor nodig om als ex-volgeling zonder schaamte te zeggen wat je van zulk misbruik vindt. Probeer zelf maar eens zo bedaard en open voor een camera te zitten!

Verder bracht de uitzending me in contact met nieuwe bronnen die dankzij deze vrouwen de moed opvatten zich ook uit te spreken. Ze doorzien de misogynie en het seksisme waarop Sogyals imperium rust en vinden steun bij elkaar. Dat is belangrijk, omdat het een begin van verandering is.

Een andere bemoedigend teken is dat mensen in een facebook-groep als het Nederlands Boeddhisten Netwerk, bijvoorbeeld, nu openlijk over misbruik discussiëren en lucht geven aan hun verontwaardiging op een wijze die enkele jaren geleden ondenkbaar was. Het is veel te vroeg om te zeggen dat de muur van stilzwijgen is geslecht, maar er verschijnen zeker barsten in. De Brandpunt-uitzending op het internet trekt inmiddels ook vanuit het buitenland veel bekijks, en ook daar komen boeddhisten in beweging. Overigens reageerde ook de moeder-overste van een dominicanessenklooster heel aardig: ze merkte op dat seksueel misbruik dus ook buiten het christendom een ernstig probleem vormt.”

Hoe ben je betrokken geraakt bij onderzoek naar seksueel misbruik in de boeddhistische gemeenschap?

“Tijdens een ander onderzoek stuitte ik bij toeval op de terloopse opmerking in notulen van de Boeddhistische Unie Nederland (BUN) dat een ‘zelfbenoemde lama’ in Middelburg ‘vreselijk had huisgehouden’. Daarover was mij helemaal niets bekend. Mijn toenmalige collega Theo Dik († 2016) en ik gingen op onderzoek uit, en legden een zedenzaak bloot die door de BUN in de doofpot is gestopt. Een Oostenrijkse schipper op de pleziervaart doopte zichzelf om tot ‘Lama Kelsang Chöpel’ en misbruikte vrouwen onder het mom van ‘tantra’. Nadat we deze zaak in 2013 hadden gepubliceerd, volgden meldingen over allerlei andere misbruikzaken. Dit werk kreeg zo’n omvang dat we de website noodgedwongen uit de lucht moesten halen: we kwamen aan niets anders meer toe. Toen mijn gezamenlijke onderzoek met redacteur Bas de Vries van het NOS Achtuurjournaal was afgerond, heb ik de site in 2015 weer online gebracht.”

Hoe zeker ben je van je zaak? En: over welke aantallen hebben we het?

“Zelf publiceer ik pas zodra ik volstrekt zeker ben van mijn zaak. Ik ben van nature grondig en heb een broertje dood aan mensen die zomaar wat over boeddhisme roepen. Bovendien is mijn onderzoek naar seksueel misbruik steeds getoetst door andere journalisten. De redactie van het Achtuurjournaal of Brandpunt slikt mijn beweringen echt niet voor zoete koek! Tot op heden zijn al mijn bronnen betrouwbaar gebleken: zonder hen zou ik natuurlijk ook nergens zijn.

Ik houd inmiddels dossiers bij over 18 individuele plegers die als geestelijk leider van boeddhistische gemeenschappen in Nederland worden aangemerkt. Sommige gevallen zijn al bekend, bijvoorbeeld in het buitenland, andere nog niet. Het aantal slachtoffers, meest bekeerlingen, bedraagt zeker vele tientallen, maar vermoedelijk enkele honderden. Ik laat hierbij het misbruik onder ‘etnisch boeddhisten’ in Aziatische gemeenschappen bewust buiten beschouwing, want daarop heb ik te weinig zicht.”

Veel bekende(re) Nederlanders die actief zijn op het terrein van spiritualiteit/zingeving lopen weg met Sogyal Rinpoche. Hoe reageren zij op het mogelijke misbruik?

“Ik vermoed dat zij niet meer over Sogyal en het boeddhisme weten dan hij hen zelf wijsmaakt. Of zijn verhalen ook op waarheid berusten, gaan ze helemaal niet na. Wat zo’n Brandpunt-reportage met hen doet, weet ik niet: ik hoop dat het hun geweten prikkelt. Dat Sogyal seks met jonge vrouwelijke volgelingen heeft en hen kleineert en mishandelt, wordt overigens door Rigpa helemaal niet ontkend. Rigpa beweert alleen dat het niet is wat het lijkt. Het zou Sogyals ‘werk’ zijn om het ‘ego’ van volgelingen te ‘breken’. De vrouwen krijgen van hem een zetje op het pad naar verlichting, gaat het verhaal, meer niet. Wie hierin misbruik ziet, moet nog iets ‘uitwerken’.

Volgelingen die in deze uitleg blijven steken, geloven dat Sogyal zelf verlicht is. In hun ogen is zijn gedrag per definitie verlicht – zodat het nooit misbruik kan zijn. Zulk geloof is even heilig als wankel, en het moet met veel kunst en vliegwerk in de lucht worden gehouden. Weinig mensen houden dat langdurig vol. Het vertrek van Olivier Raurich, de directeur van Rigpa Frankrijk, is daarvan een goed voorbeeld: hij kon zijn cognitieve dissonantie niet langer de baas.”

Wat me opvalt is dat veel boeddhisten geloven in ‘crazy wisdom’. Waar ligt voor jou de grens tussen gezonde ‘crazy wisdom’ en ongezonde ‘crazy wisdom’?

“Er is geen grens, want ‘crazy wisdom’ is een drogreden waarachter niemand zich kan verschuilen. De eerste die dit hardop zei, is de huidige dalai lama. In 1993 formuleerde hij het zogeheten poep-en-pies criterium: de enige leraren die aanspraak op ‘crazy wisdom’ mogen maken, zijn degenen die met even groot gemak een glas urine als een bord uitwerpselen naar binnen werken. Voor de zekerheid merkte de dalai lama ook nog op dat hij niet één zo’n leraar kent en dat misbruikplegers moeten worden aangeklaagd, desnoods in de media.

Wie met ‘crazy wisdom’ seksueel misbruik wegredeneert, verkeert bovendien in slecht gezelschap. ‘Seksrabbijn’ Eliezer Berland was volgens diens advocaat zo wijs ‘dat zijn verstand niet begrepen kan worden door de mensheid.’ Toch veroordeelde de rechter Berland tot anderhalf jaar cel wegens het onzedelijk betasten van vrouwelijke volgelingen.”

Op Nieuw Wij hebben we eerder aandacht besteed aan seksueel misbruik in migrantenfamilies, waaronder de hindoestaanse gemeenschap. Opvallend was dat in die migrantengemeenschappen in Nederland even vaak sprake is van seksueel misbruik is als in de ‘autochtone Nederlandse’. Wel is er een duidelijk verschil als het gaat om het bespreekbaar maken van seksueel misbruik. Is dat niet ook hét probleem in de boeddhistische gemeenschap in Nederland en misschien wel internationaal?

“Dat is zeker een probleem. Op enkele uitzonderingen na behoren alle mij bekende slachtoffers tot de Nederlandse bekeerlingen. Boeddhisten van Aziatische komaf zullen mij en andere journalisten niet snel benaderen, onder meer vanwege de hoge sociale status van kloosterlingen en culturele taboes rondom seksualiteit. Omgekeerd zijn misschien alleen bekeerlingen zo naïef dat zij pseudo-rechtvaardigingen zoals ‘tantra’, ‘crazy wisdom’ of ‘guru devotie’ meteen geloven. Sogyal Lakar maakt zover bekend geen slachtoffers onder jonge Tibetaanse vrouwen. Dat is geen toeval, denk ik. Bij hun Tibetaanse familie, vrienden en bekenden hoeft hij dan echt niet met ‘crazy wisdom’ of zijn eigen ‘verlichting’ aan te komen, want daarmee maken ze korte metten.”

Zijn er overeenkomsten met het misbruikschandaal in de katholieke kerk?

“Zeker. De patronen volgens welk het misbruik zich voltrekt, de zwijgcultuur en de instincten en reflexen va boeddhistische gezagsdragers doen allemaal sterk denken aan die in de rooms-katholieke kerk. Ook het boeddhistische ‘smoezenboek’ met de standaard uitvluchten en verontschuldigingen die boeddhistische plegers aanvoeren om hun gedrag te rechtvaardigen, komt akelig bekend voor. Noties als ‘tantra’, ‘guru devotie’ en ‘crazy wisdom’ lijken misschien heel boeddhistisch, maar gaan in feite terug op primitieve denkpatronen die ook in onze samenleving en cultuur voorkomen. Het is opvallend hoe weinig bewust veel boeddhisten zich hiervan zijn: het is alsof zij per se niet te rade willen gaan bij andere gelovigen, ook al hebben deze in de voorbije jaren nog zo veel ervaring met misbruik in religieuze kring opgedaan. Putten boeddhisten misschien troost uit de gedachte dat ‘hun’ misbruikplegers in ieder geval uniek zijn?”

Is er al eens onderzoek gedaan naar seksueel misbruik in joodse en islamitische gemeenschappen?

“Ik heb geen weet van specifiek onderzoek naar joodse gemeenschappen, maar ik sprak enige tijd geleden wel een onderzoekster aan de Universiteit van Tilburg die zich op seksueel misbruik binnen islamitische gemeenschappen richt. Ook weet ik dat bij onderzoekers aan de Vrije Universiteit belangstelling bestaat voor seksueel misbruik bij religieuze minderheden.

Opvallend is: ik deed voor Openboeddhisme.nl eens rondvraag bij een vijftal deskundigen op het gebied van seksueel misbruik in religieuze kring. Zonder één uitzondering zat het boeddhisme bij elk van hen in een blinde vlek. Zoals iemand zei: ‘Het is nooit in me opgekomen dat boeddhisten ook misbruik plegen. En dat is heel gek, want ik weet dat seksueel misbruik dwars door culturen, etniciteiten, religies en andere levensovertuigingen overal voorkomt. En dus ook bij boeddhisten.’ Het illustreert meteen dat boeddhisten—en mogelijk ook hindoes, moslims, enzovoorts—nog nauwelijks hun voordeel hebben kunnen doen met het louterende effect van kritisch onderzoek door onafhankelijke geesten. Nader onderzoek naar seksueel misbruik binnen religieuze minderheden juich ik ook daarom toe, omdat ik verwacht dat het zal laten zien dat specifieke misbruik patronen in werkelijk alle religies voorkomen. Dat kan heel confronterend zijn voor slachtoffers in die gemeenschappen, omdat hun situatie minder uniek is dan zij misschien wel denken. Maar het is ook troostend, omdat dit laat zien dat de psychische en emotionele patronen die tot misbruik leiden zo diabolisch zijn dat mensen van allerlei religieuze komaf er op eendere wijze het slachtoffer van worden: het kan de beste overkomen.”

Ga je verder met je onderzoek? Wat kunnen we van je verwachten de komende maanden?

“Mijn onderzoek is nog lang niet afgerond. Ik verwacht aan dit onderwerp nog jaren werk te hebben. Journalistiek onderzoek naar seksueel misbruik is enorm arbeidsintensief en vereist veel zorgvuldigheid. Omdat ik bijna al dit werk eigenhandig doe, kan ik zaken alleen een voor een publiceren. Het ene dossier geeft ook een groter gevoel van urgentie dan het andere, dus daarin breng ik een globale rangschikking aan. Het maakt bijvoorbeeld uit of een pleger is overleden of niet, en of hij of zij nog steeds nieuwe slachtoffers maakt of niet. Sommige zaken komen plotseling in een stroomversnelling en ik verwacht de komende maanden zeker nog meer te publiceren. Niet noodzakelijk als eerste of enige: ik blijf zo veel mogelijk samenwerken met andere journalisten.”