“Je hebt niet een beetje racisme of een beetje seksisme”

We spreken elkaar ongeveer 1,5 week na de gewelddadige dood van George Floyd en de wereldwijde protesten die daarna losbarstten. Hoe is het met jou in deze dagen?

“Ik heb het heel moeilijk gehad in het begin toen de beelden van de dood van George Floyd werden verspreid. Zwarte mensen hebben geen landsgrenzen en postcodes nodig om elkaars pijn te voelen. Dat heeft te maken met hoe de geschiedenis voor ons is ingevuld: we zijn bewust van elkaar gescheiden.

We zitten nu echt in een momentum. We krijgen gelukkig veel meer mensen mee. Er zijn telkens demonstraties en die worden massaal bezocht. Het is nu aan ons en aan de mensen die solidair zijn om deze beweging vanuit de samenleving ook te laten landen in organisaties en instituten.”

Hoe probeer jij dit momentum te behouden?

“Ik probeer online woorden te geven aan mijn gevoelens en frustraties en ze te vertalen naar de realiteit in Nederland. Daarbij richt ik me vooral op mensen die zich daarin kunnen herkennen, maar ik probeer ook mensen te raken die denken dat racisme niet over hen gaat en aan te geven wat ze kunnen bijdragen aan het tegengaan ervan.

Hetzelfde probeer ik offline in mijn persoonlijke kringen. We denken in Nederland nog te vaak dat dit soort gebeurtenissen alleen in Amerika plaatsvinden. We denken dat institutioneel racisme niet voorkomt in Nederland; dat er alleen incidenten zijn. In vriendschappen draait het vaak om kwantiteit: ‘we kennen elkaar al zo lang. Laten we nu even lekker chillen, barbecueën, voetballen. Laten we het niet over die vervelende dingen hebben.’ Maar die vervelende dingen zijn onderdeel van mijn realiteit die nog steeds niet gerespecteerd wordt. Ik neem dat overal mee naartoe, dus daar zal je het met mij over moeten hebben als je met mij omgaat.

Een ander onderdeel van hoe witheid of oriëntalisme werkt, is dat je zodra je een keer op de foto staat met een prominent persoon uit een activistische beweging en je hebt dezelfde huidskleur of etniciteit, de dominante groep direct denkt dat je lid bent van deze beweging. Ik steun gerust heel veel actiegroepen, maar ik ben niet per se lid.”

Waarom volgen mensen jou op Facebook?

“Ik ben heel open over mijn ervaringen. Ik kan irritant zijn en zout in symbolische wonden strooien. Maar ik probeer vooral kwetsbaar te zijn. Ik wil laten zien dat jouw kwetsbaarheid geen teken van zwakte is, maar juist een ultieme vorm van kracht. Als mensen je uit de tent willen lokken, lukt dat niet wanneer je jouw kwetsbaarheid laat zien, want je bent jouw tent al uit.

Het is in mijn ervaring hoe de leefwereld van veel jongeren werkt. Je wordt overal waar je komt – op straat, in een buurtcentrum – gescand en beoordeeld. Je krijgt veel makkelijker oprecht contact wanneer je eerlijk bent over wie je bent en wat je komt doen en vooral ook wat je hebt moeten laten om te zijn wie je nu bent. Je kan dan ook verbinding zoeken op de pijnpunten. Dat is in mijn werk heel belangrijk.

Veel mensen delen op sociale media het eindproduct. Ze hebben bijvoorbeeld hun rijbewijs gehaald. Maar ik ben meer geïnteresseerd in het proces. Hoeveel tijd en geld heeft het je gekost en ben je daarvoor een paar keer gezakt? De reis is voor mij veel belangrijker dan de bestemming, want daar zit jouw groei. Eerst deelde ik ook de bestemming: er dwaalt ergens nog wel een foto rond van mijn masterdiploma. Maar nu doe ik dat niet meer. Mensen vinden herkenning wanneer ik mijn reis met ze deel. De fouten, de pijn, het struikelen. Dat hoort daar allemaal bij.”

Weet jij wat jouw reisdoel is?

“Tijdens mijn studie heb ik Marokkaanse-Nederlandse jongeren geïnterviewd over de vraag hoe zij zichzelf in deze samenleving zien en hoe zij hun omgeving of beide culturen gebruiken om zichzelf een positie binnen die samenleving te geven. Dat ging veelal via Marokkaans-Nederlandse rap waar ik nog nooit van gehoord had waar zij zich mee identificeerde.

Ik wil graag de realiteit van jongeren dichter bij mijn studenten brengen. Ik wil ze bijvoorbeeld mee kunnen nemen naar een inloopavond van een buurtcentrum in plaats van dat we les hebben in een lokaal op afstand. Daar leer je meer van dan uit een boek geschreven door witte, oude mannen met wie de school een deal heeft om dat boek elk jaar weer aan te schaffen. Ik wil jongeren inzetten voor andere jongeren.”

Onlangs citeerde je transactivist Sean-Claude Neufville op facebook, vrij vertaald: “Jouw pro-zwartheid is niks waard als je ondertussen homofoob, transfoob en/of seksistisch bent.’ Je draagt regelmatig op verschillende manieren radicale gelijkwaardigheid uit. Hoe reageren jouw volgers op zo’n citaat?

“Ik geloof sterk in intersectionaliteit, ook binnen de zwarte gemeenschap. Ik begrijp dat veel zwarte mensen vinden dat we eerst ongelijkheid op basis van kleur moeten aanpakken en daarna ons met andere groepen moeten bezighouden. We trekken op allerlei vlakken in de samenleving namelijk nog steeds aan het kortste eind. Maar we hebben ook genoeg uitsluiting binnen de zwarte gemeenschap. Er zijn bijvoorbeeld mensen die heel uitgesproken zijn op het gebied van racisme, maar weinig actie ondernemen voor de verbetering van de positie van trans- en queercommunities.

Maar het is een dunne lijn. Het is belangrijk om je te realiseren dat wanneer een witte en een zwarte persoon beiden in een rolstoel zitten, de zwarte persoon te maken kan krijgen met minimaal twee verschillende uitsluitingsmechanismen. Daar gaat intersectioneel denken over. Maar je wilt niet terechtkomen in een oppression olympics, een wedstrijd tussen wie de meeste pijn ervaart. Waar het voor mij om draait is dat we mens zijn en dat we dus meerdere identiteiten hebben. Op het moment dat we ons dan alleen focussen op het gegeven dat we zwart zijn doen we ons volledig menszijn teniet. En dat doen de westers georiënteerde media al genoeg door ons als één homogene groep weg te zetten.

Het zijn moeilijke, lange gesprekken die ik hier over voer. En het zorgt ervoor dat er zwarte mensen zijn die me hierom uitkotsen. Het zij zo. Als zij in de problemen komen dan ben ik er voor ze.”

Je spreekt je uit over verschillende vormen van onrecht. Dat roept soms ook agressie op van verschillende groepen mensen. Hoe je daarmee om?

“Er zijn twee dingen die mij helpen. De eerste is dat ik weet dat het nooit genoeg is. Ik ga het einde van het patriarchaat of van institutioneel racisme niet meemaken. Mijn kinderen gaan dat niet meemaken en mijn kleinkinderen ook niet. Maar dat betekent natuurlijk niet dat je er niks aan moet doen. En dat betekent dus ook dat je soms best even rust kan pakken.

Het tweede gaat erom hoe je solidair kan zijn als bondgenoot. Als man weet ik niet hoe het is om als vrouw of bijvoorbeeld non-binair persoon door het leven te gaan. Ik spreek dus niet uit ervaring. Ik kan bijdragen door mee te gaan naar demonstraties en ruimte te faciliteren voor mensen die wel uit ervaring spreken. Maar vooral door te vragen wat ik kan doen, want het draait niet om mij. Nooit.”

Ben jij een stoorzender of word je tot stoorzender gemaakt?

‘Beiden. Je bent al snel een stoorzender wanneer je je als zwarte persoon manoeuvreert in deze samenleving, zeker in publieke ruimtes die nog vooral belichaamd worden door witte mannen. Dat hebben we te danken aan de erfenis van het kolonialisme. Je wordt sneller gezien als minderwaardig, als subjectief of als een betweter.

Ik ben me prominenter gaan uitspreken, nadat ik voor de zoveelste keer zonder reden werd geprofileerd op mijn uiterlijk. Het was de druppel die de emmer deed overlopen van vele ervaringen waarbij je anders wordt behandeld: op straat, op feestjes, in publieke debatten. Kijk, als docent zal ik tot op een zekere hoogte altijd alles blijven uitleggen – dus ook racisme – want daar kies ik voor als onderwijzer, maar voor de rest uit ik me nu zoals ik me wil uiten. En als je niet begrijpt dat er institutioneel racisme is of het niet wilt begrijpen dan verwijs ik je naar google.

Er is een belangrijke taak weggelegd voor mensen die het smerige werk doen, die ruimte creëren voor anderen. Ik ben zwart, maar ook cis-gender, heteroseksueel, able bodied en hoogopgeleid. Die privileges kan ik inzetten. Er zijn nog veel meer zwarte mensen die het zwaarder hebben dan ik. De generaties die eraan komen bestaan voor een groot deel uit bi-culturele kinderen. Ik weet in welk systeem zij opgroeien, dan kan ik toch niet zeggen: ‘Ik heb even geen zin om te strijden tegen racisme, discriminatie of seksisme?’ En natuurlijk hoort fouten maken daarbij. Ik maak ook genoeg fouten. En wanneer dat soms ten koste van anderen gaat, probeer ik te leren en dankbaar te zijn dat iemand me een nieuw inzicht heeft gegeven.”

Vorig jaar bracht ik voor Nieuw Wij een ‘ode aan de stoorzender’ over het moeilijke pad dat stoorzenders vaak afleggen. Ik wil je een paar zinnen uit deze ode voorleggen.

Jij bent vaak eenzaam. Niet ‘één van ons’. ‘Je hebt geen humor’. ‘Je doet altijd zo moeilijk’.

“Veel mensen kiezen er bewust of onbewust voor om naar hetzelfde veilige, vrolijke liedje te luisteren, terwijl dat liedje niet voor iedereen even vrolijk en veilig is. Een stoorzender komt met een andere melodie. Dat maakt je per definitie eenzaam. Maar op eenzaamheid ligt ook een stigma, alsof je dan zielig bent of niet bekwaam. Ik vermaak me prima in mijn eentje en er zijn genoeg manieren om iets aan dat soort eenzaamheid te doen. Bijvoorbeeld door je te verbinden met gelijkgestemden.”

Gelijkdenkenden waarschuwen soms fluisterend: ‘Pas op.’ ‘Denk aan jezelf.’

“Iemand vroeg me laatst:’Daryll, wie zorgt er voor jou?’ Die vraag is vaak oprecht, maar soms een manier om de vragensteller het gevoel te geven dat hij betrokken is bij de dingen waarover ik me uit zonder dat diegene zelf iets hoeft te doen. Daar heb ik niks aan en dan vraag ik ook terug: ‘Hoe zet jij je in voor gelijkwaardigheid binnen deze maatschappij?’

Selfcare is belangrijk. In het kapitalistische systeem, waarin alles draait om productie en kwantiteit, is het juist badass als je een keer zegt: ‘ik kies vandaag voor mezelf. Ik doe even helemaal niks.’”

Jouw toon zou te hard zijn of juist weer te zacht.

“Voor veel witte of wit georiënteerde mensen ben ik te hard. Zij willen dat ik meer het midden op zoek. Maar zo werkt het niet met machtsverhoudingen. Je hebt niet een beetje racisme of een beetje seksisme. Het is gewoon racisme. Punt. Seksisme. Punt. En dat vinden mensen te hard, terwijl ondertussen op al die websites van wereldverbeteraars en diversiteitbureaus mensen als Martin Luther King worden aangehaald. Hij werd ook niet als lieverdje ervaren. Sterker nog, hij is dood. Hij heeft zijn leven niet kunnen uitleven. Als je niet zelf die rotzooi ervaart, moet je niet aankomen met opmerkingen over de toon.

Aan de andere kant zijn er mensen in de zwarte gemeenschap die vinden dat ik niet militant genoeg ben. Of me ook te radicaal vinden. Zwarte mensen uit deze hoek vinden dat ik mensen hun proces moet gunnen. Of zij halen uit de teksten die ik schrijf dat ik een ‘witte-mensen-hater’ ben. Dat zegt wat mij betreft meer over hen dan over mij.”

Jouw lied van verandering boezemt angst in bij hen die stilstaan. 

‘Ik geloof nu meer in kameraadschap dan in vriendschap. Als wij elkaar al 20 jaar kennen en jij vindt zwarte piet nog altijd een goed idee, dan is het gewoon exit. Het kost zoveel energie om binnen vriendschappen dit soort dingen steeds te moeten uitleggen. Een deel van de mensen ziet verandering als een bedreiging. Zij ervaren het als iets dat ze moeten inleveren. Ze vinden dat zij het recht hebben op een bepaalde ruimte, omdat ze hard gewerkt hebben waarbij ze zich totaal niet bewust zijn van hun privileges.”

Maar op individueel niveau kan dat toch ook lastig zijn? Juist omdat veel mensen zich niet bewust zijn van machtsverhoudingen en privileges?

“Vooral voor witte mensen is dat lastig, omdat ze niet gewend zijn om als groep te worden aangesproken. Zeker niet in negatieve zin. En dat is een luxe die veel andere groepen in onze samenleving niet ten deel valt. Het is natuurlijk omgekeerde wereld dat zelfs in het gesprek over racisme juist witte mensen vinden dat ze recht hebben op bescherming. Dat zij ontzien moeten worden, tijd moeten krijgen en niet op eieren moeten hoeven lopen. Zij beseffen zich niet wat het betekent om tot een groep te behoren die regelmatig en al heel lang negatief geframed wordt. Ook als individu draag je die last, omdat die beelden en ideeën op jou worden geplakt wanneer iemand jou ziet. Dat probeer ik altijd uit te leggen wanneer mensen dit lastig vinden. Witte mensen begrijpen niet wat het betekent om niet beschermd te worden.”

Laten we samen zingen. Jouw lied meerstemmig maken.

“Voor stoorzenders zal vaak gelden dat ze niet gehoord en gezien worden en dat ze veel shit over zich heen krijgen. Je kan je verbinden op een nog grotere gelaagde golflengte tegen de status quo als je je in die pijn verenigt.”