“De ene heks is de andere niet”

Waarom wilt u niet met uw echte naam vermeld worden in dit interview?

“Iemand die zich aansluit bij wicca krijgt of kiest vaak een nieuwe naam die wicca’s onder elkaar gebruiken. Ik schrijf al meer dan twintig jaar stukjes voor het tijdschrift Wiccan Rede onder de naam Boris. Als ik nu een andere naam dan Boris zou gebruiken, zouden mijn kennissen niet weten wie ik ben. Bovendien: ik heb ooit onder mijn burgerlijke naam een paar opmerkingen geplaatst in het gastenboek van het programma Schepper & Co van de NCRV. Daarop kwam een wanhopige reactie van iemand met dezelfde voor- en achternaam, die door zijn kerkelijke gemeente op het matje geroepen was wegens mijn onchristelijke ideeën. Dat wil ik de goede man deze keer besparen.”

Wat is Wicca?

“Wicca is de oud-Engelse vorm van het woord witch, heks. In Overijssel kende men vroeger het woord wikker of wikster voor iemand die zieken kon genezen en raad gaf bij paranormale gebeurtenissen. Wikken werd ook gebruikt in de betekenis van voorspellen. Sinds de jaren vijftig wordt wicca gebruikt voor een religieus systeem dat helpt in harmonie te komen met jezelf, met de mensen, met de natuur en met de goden. Omdat het over goden gaat, is het een religie. Omdat het een verzameling technieken is die je zelf in je leven kunt toepassen, kun je het een vorm van spiritualiteit noemen. Maar bij het woord spiritualiteit denken mensen vaak aan iets onwerelds. Bij wicca gaat het om manieren om ‘effectiever’ in deze wereld te leven, in een bepaalde betekenis van het woord effectief. Het woord ‘wicca’ wordt gebruikt voor de religie zelf en ook voor de aanhang(st)ers. Dat lijkt verwarrend, maar als je op de lidwoorden en de zinsbouw let, is het verschil wel duidelijk.”

Wat is het grootste misverstand over wicca?

“Als ik alle misverstanden moet noemen, komt er geen eind aan. Het probleem is dat schrijvers van bestsellers en kaskrakers het gebied van religie en occulte wetenschappen afstropen om dramatische ideeën op te doen. Christenen weten dat de Da Vinci Code een spannend verhaal is, maar geen geschiedenis van het christendom. Wicca’s weten dat de boeken over Harry Potter meer kinderen aan het lezen hebben gekregen dan een heel regiment orthopedagogen, maar het is geen correcte beschrijving van wicca of van welke andere occulte traditie dan ook. Lezers met minder voorkennis hebben dit meestal niet in de gaten; die denken dat het allemaal echt is.
Een van de misverstanden is dat het bij wicca om macht gaat, dat je mensen en dingen naar je hand kunt zetten. Het ligt ingewikkelder. Aanhangers van andere godsdiensten kunnen bidden, soms om heel concrete dingen en soms om inzicht, als een vorm van meditatie. Wij gebruiken bepaalde rituelen voor dezelfde doelen. Vanuit ons standpunt gezien gebruiken andere religies de voorstelling van een god als onderdeel of katalysator van een magisch ritueel.
Als je gelooft dat je een bepaald doel kunt bereiken via gebed, ben je veilig. Een goede god zal geen dingen doen die jou of iemand anders kunnen schaden. In wicca moeten we daar zelf op letten. De grondregel is dat je niets en niemand schade mag toebrengen. Veel van wat er in een heksenkring gebeurt, is overleg en analyse. Wat is het probleem? Hoe pakken we dit aan? Wat zijn de gevolgen voor jezelf en voor anderen? Pas als we daar helemaal uit zijn, gaan we aan een ritueel denken. Misschien is die analyse vooraf wel waardevoller is dan het resultaat. Als je in harmonie bent met jezelf en met de natuur blijft er niet zoveel te wensen over.”

Waarom bent u aan wicca gaan doen?

“De natuur en de verhalen van mijn geboortestreek zijn belangrijk voor me geweest zolang ik me kan herinneren. Toen ik een jaar of elf was, las ik het boek Noord-Veluwse Vertellingen en Geheimenissen van Jan L. de Boer. Hij schetst daarin een beeld van een voorhistorische religie met een god en een godin, priesters en priesteressen, en een reeks van rituelen die de gang van het jaar markeren, om de mensen in harmonie met de natuur te houden. Ik maakte daar toen nog geen religie van, maar ik ging wel op zoek naar de plaatsen die in de verhalen genoemd werden.
In de jaren zestig las ik het boek Witchcraft Today van Gerald Gardner, waar ik ongeveer hetzelfde patroon tegenkwam: een godin en een god, priesteressen en een reeks van acht jaarfeesten. Dat voelde allemaal heel vertrouwd aan, maar het speelde ver weg, in Engeland. Gardner beschreef wicca in dat boek als een uitstervende religie, een stukje verleden dat bijna voorbij was. In de jaren zeventig vond ik boeken waarin ik las dat wicca nog altijd bestond en groeide, en meer gegevens over de praktische kant. Toen ben ik echt met wicca aan de gang gegaan, en op den duur vind je dan ook je contacten.”

Susan Smit kwam er jaren geleden eerlijk voor uit ‘heks’ te zijn. Wat vindt u van deze openlijke belijdenis?

“Als je zegt dat iemand er eerlijk voor uitkomt heks te zijn, zeg je bijna dat iemand die niet over zijn religie praat niet eerlijk is. Het zou vanzelf moeten spreken dat artikel 18 van de Internationale Verklaring van de Rechten van de Mens ook voor wicca’s geldt. Iedereen heeft het recht om zijn of haar godsdienst of levensovertuiging te volgen zonder dat anderen daar moeilijk over doen. Zover is het nog niet in Nederland, en elders ook niet. Er zijn mensen uit hun huis gezet, ontslagen, de stad uit gepest of uit de ouderlijke macht ontzet toen bekend werd dat ze wicca waren. Dat soort tegenwerking wordt minder, maar het is nog niet weg.
Als Susan Smit, die een redelijk safe positie heeft, bekend maakt dat ze heks is, kan dat helpen om wicca wat bekender en salonfähiger te maken. Maar het werkt alleen door naar mensen die wel eens van Susan Smit gehoord hebben. Op mijn christelijke of humanistische kennissen maakt het geen enkele indruk.”

Veel christenen zien wicca als ‘van de duivel’. Wat vindt u hiervan?

“Onder conservatieve christenen komt dit idee inderdaad wel voor, maar dat geldt niet voor alle christenen. Ik zit in een interreligieuze gespreksgroep en daar kan ik rustig over wicca praten. Daarbuiten is het moeilijk. Er is ooit iemand met christelijke foldertjes aan mijn deur geweest die op een gegeven moment uitriep: ‘Maar u bent in de macht van Satan!’. Die liep daarop hard weg, alsof de duivel hem op de hielen zat.”

Welke religie is het minst negatief of zelfs positief over wicca?

“We beroepen ons op de Keltische traditie, maar we hebben één raakvlak met het hindoeïsme en het boeddhisme: het idee van reïncarnatie. Je leeft een reeks van levens, en de problemen die je in dit leven niet oplost, komen in volgende levens weer terug. Het verschil is dat wij als westerlingen niet direct proberen om uit deze kringloop verlost te worden. Leven en werken in deze wereld hebben voor ons een positieve betekenis, en je komt terug om samen te werken met de mensen die in dit leven belangrijk voor je waren. Misschien komt het hierdoor dat wicca ook aanhangers in India heeft. Een belangrijke leidster is Ipsita Roy Chakraverti. Zij is uitgenodigd om mee te werken aan een regeringsprogramma om de positie van de vrouw in India te verbeteren. Andere religies doen daar veel minder aan.”

Zijn er overeenkomsten tussen de islam en wicca?

“Heksen houden van katten en de profeet Mohammed was een groot kattenliefhebber. Volgens de overlevering heeft hij ooit een stuk van zijn gewaad afgesneden toen zijn kat Moëzza daarop lag te slapen en hij plotseling weggeroepen werd. Afgezien daarvan zie ik weinig overeenkomsten. In een coven (wicca-groep) heeft een vrouw de leiding, we vereren meer dan één god, we gebruiken beelden, we vereren een godin en we geloven niet in een paradijs of een dag des oordeels. Vrouwen dragen geen boerka’s en sommige wicca-groepen volgen de oude traditie en zijn naakt bij hun rituelen. En ondanks al deze verschillen gunnen wij moslims het recht op hun eigen opvattingen en hun eigen religie.”

Is er een bepaald inzicht uit het gedachtegoed van wicca waarvan u denkt: daar zou de Nederlandse samenleving veel baat bij hebben?

“Naar ons idee is niet iedere religie geschikt voor elke persoon. Wie geen aanleg voor wicca heeft, moet geen wicca worden. Wie niet de persoonlijkheidsstructuur heeft om christen of moslim te worden, moet geen christen of moslim worden of blijven. Je ontwikkelt je beter met een geloof dat bij je past. Het zou veel ruzies en problemen voorkomen als dit idee wat beter bekend werd.”
Wat is volgens u momenteel het kernprobleem in het Nederlandse islamdebat?
“Het grootste probleem is dat mensen elkaar vaak indelen aan de hand van één enkel kenmerk. Gelovig of ongelovig. Blank of gekleurd. Socialist of kapitalist. Autochtoon of allochtoon. En ze nemen zo’n indeling zo bloedserieus dat ze er hun hele identiteit aan ophangen. Kijk eens hoe gelovig ik ben! Die houding hebben fundamentalistische christenen en radicale moslims met elkaar gemeen. Maar ieder mens is oneindig veel meer dan zijn geloof of zijn huidskleur. De werkelijkheid bestaat voor honderd procent uit individuele gevallen. De ene moslim is de andere niet, de ene heks is de andere niet, enzovoort. Dat is geen wicca, dat is general semantics (de filosofie van Alfred Korzybski). Als je dat weet, ben je soepeler in je reacties.”

De centrale thematiek van deze website is de zoektocht naar een ‘nieuw wij’, naar nieuwe vormen van binding en saamhorigheid. Wat vindt u van dit idee?

“Een gezonde samenleving heeft plaats voor samenwerking en voor verschillen. Er moet ruimte zijn voor verschillende manieren van leven, en we moeten genoeg van elkaar weten om elkaar niet te hinderen. Mensen van elders die zich in Nederland gevestigd hebben, deden dat omdat ze het hier in sommige opzichten beter vonden dan thuis. Dat is een gemeenschappelijk punt: we hebben er allemaal belang bij dat dit betere behouden blijft. En we hebben er allemaal belang bij dat mensen geen opvattingen of gewoonten meebrengen die hun land van herkomst minder aantrekkelijk maakten. Goede ideeën van buiten zijn en blijven natuurlijk altijd welkom.”

Wat moeten bezoekers van Nieuwwij.nl zeker niet vergeten na het lezen van dit interview?

“Er wordt veel onzin verteld over wicca en andere religies. Je hoeft het niet met ons eens te zijn. Maar als je kritiek hebt, zorg dan dat je de feiten kent en niet alleen de geruchten. In juni van dit jaar uitte een lid van het bestuur van de PKN een bizarre reeks beschuldigingen – heksen proberen in allerlei organisaties binnen te dringen, ze willen macht uitoefenen en ze halen onschuldige meisjes over om ook heks te worden. We hebben om uitleg gevraagd, maar een reactie hebben we nooit ontvangen. Als de dame in kwestie even weinig van haar eigen religie weet als van de onze, ziet het er slecht uit voor de kerk.”