De geloofsstrijd der profeten: vertrouwen maakt heilig, wantrouwen blind

Heidendom van wantrouwen

“De islamisering van Europa zie ik met lede ogen aan maar lijkt mij onvermijdelijk.” Deze haast profetische boodschap is niet afkomstig van Geert Wilders of één van zijn volgelingen, zoals u zou kunnen vermoeden, maar van Nederlands bekendste (media)priester Antoine Bodar. Want de missie van de islam is in zijn ogen net zo heiligschennend als die van menig blanke Nederlander: het bestrijden van godsdienstvrijheid. Volgens de katholiek zijn het daarom tegenwoordig de afvallige christenen en schriftgetrouwe moslims die met hun duivelsoren het Westen, ooit gastvrij en christelijk, in een heidendom van wantrouwen vermommen.
Tot de afvallige of matige christenen behoren zij die zichzelf gemakshalve laten (ver)leiden door de opvatting dat alleen de vrije (ofwel persoonlijke) moraal de heilzaamste is. En dat is voor de priester precies het probleem: want juist doordat de westerse mens diens vrijheden en rechten niet meer wil of kan funderen op een christelijk morele waarheid, is het niet uit te sluiten dat onzekerheid en onenigheid ontstaat over welk gedrag rechtvaardig is en waarom. Abortus? Euthanasie?

Mensonterende cultuurpraktijken? In die chaos van moreel relativisme wordt het volgens de geestelijke des te ingewikkeld om weerstand te bieden tegen islamitische moraalridders die ons heidendom ook nog eens dreigen te islamiseren: “Daarbij denk ik aan de invloed van de islam tout court: als de verspreiding van haar godsdienst, cultuur en haar missie in de wereld – indachtig het gegeven dat wij allen eigenlijk moslim zouden moeten worden in de ogen van moslims,” zo vreest Bodar. Citeert hij daarmee enkele Openbaringen uit het laatste bijbelboek?
Maar gelukkig nemen niet alle moslims hun profeet even serieus; sommigen begrijpen zelfs steeds beter dat het toegestaan is om hem bij godslasterlijke boodschappen in de rede te vallen. Deze doelgroep poldergelovigen verdient het volgens de priester daarom absoluut niet om door ons gewantrouwd te worden: “Dat Mohammed gewelddadig was, wil niet zeggen dat zijn volgelingen nu nog gewelddadig zouden moeten zijn. De beschaving is sedert zijn tijd voortgeschreden en geweld bij de verbreiding van godsdienst wordt in het algemeen afgewezen – extreme lieden daargelaten.” Zo spreekt de heer. En spreekt Allah hem tegen?

Verlicht je geloof, vertrouw op de islam

“Ik verafschuw Wilders-angsten. Ben daarom ook teleurgesteld in Bodar, tenminste als hij echt vreest dat de wetten koranisch zullen worden.” Ahmed Marcouch, voormalig stadsdeelvoorzitter van Slotervaart (Amsterdam) en parlementslid van de PvdA, ziet geen licht in Bodars rede dat schriftgetrouwe moslims zich per se intolerant opstellen tegen de humanistische grondslagen van de westerse wereld: “Volgens mij is de oorzaak van de Verlichting in Europa juist dat islamitische filosofen tegen het katholieke verbod op de individuele rede hebben gestreden”.
Toch begrijpt Marcouch het wantrouwen van sommige Nederlanders die zich door nieuwe minaretten, kledingstijlen en tongvallen verdwaald of, in Bodars geval, verlaten voelen. Maar het parlementslid wil ons troosten: zijn medegelovigen zullen Nederland niet islamiseren, maar zelf gewoon vernederlandsen.

“Steeds meer moslima’s ontwikkelen hun eigen autonomie. Ze rijden bijvoorbeeld auto, bezoeken de bios en studeren op universiteiten.” Door homofobie en homoseksualiteit binnen Amsterdamse moslimgemeenschappen bespreekbaar te maken of juist met Wilders- angsten op de debatvloer te bestrijden, geeft Marcouch blijk van zijn Nederlandse trots: “Ik ben moslim maar ben misschien wel Nederlandser dan Wilders zelf: want de echte Nederlander weet uit zijn geschiedenis dat wij voor onze individuele vrijheden gevochten hebben door onenigheid te bediscussiëren, toenadering te zoeken en vertrouwen te creëren. Maar sommigen zijn bang en trekken zich zo radicaal en orthodox mogelijk terug.”
Je kunt je afvragen of Marcouch daarmee ook oer-christelijk genoeg is om het vertrouwen van Bodar te winnen. Volgens het parlementslid zijn beschavingen pas beschaafd “(…) als individuen de ruimte krijgen om ook op het gebied van moraliteit en geloof creatief te zijn.” Tegelijkertijd is de politicus het met de priester eens dat “(…) de aversie tegen het moraliseren in balans moet worden gebracht…omdat we in een ander extreem terecht zijn gekomen.” Brengt Marcouch de muren van Bodars ‘heidendom’ aan het wankelen of sleept hij het paard van Troje binnen?
Het parlementslid vindt het wenselijk noch realistisch om sociale harmonie te verwezenlijken door het blind vertrouwen op één religieuze en morele autoriteit. Politiek gezag vindt hij veel belangrijker: “De premier zou moeten aangeven wat ons bindt. Je moet de wereld hoop en dromen kunnen geven. Dat is een noodzaak, geen vrijblijvendheid.” Met zijn boek Mijn Hollandse droom oefent de politicus daar al zelf voor. Toch laat het verleden zich voor dit verbindend vertrouwen niet zomaar het zwijgen opleggen.

Verzuild vertrouwen: een nachtmerrie

Sommige dromen van volwassenen zijn als nachtmerries voor de toekomstdromen van onschuldige kinderen: hun veiligheidsgevoel en vertrouwen worden dan ernstig geschaad. Een schoolvoorbeeld is het verbod van (middelbare) scholen op het dragen van een hoofddoek, gerechtvaardigd op grond het recht op godsdienstvrijheid. Marcouch betreurt dit: “Met geloofsvrijheid beweert het Don Bosco College [in Volendam] dus eigenlijk dat niemand een hoofddoek zou mogen dragen als de katholieken het land zouden regeren.” Bodar echter windt geen doekjes om de rechtvaardigheid van het verbod: “Godsdienstvrijheid beduidt dat eenieder, rekening houdend met de samenleving waarin hij verkeert, recht heeft zijn godsdienst in het openbaar uit te oefenen.”
Marcouch herinnert zich ook wel dat de Nederlandse katholieken als eersten de gelijkwaardigheid van geloofsstromingen opeisten. Toch is het de vraag of verzuilde en institutioneel gebonden gelijkwaardigheidsopvattingen wel genoeg rekening houden met de individuele geloofswegen en godsdienstvrijheid van niet-christenen tegenwoordig. Volgens Marcouch wordt “door zulke ouderwetse identiteitsruzies het wantrouwen voor moslims als Imane niet alleen bevestigd, maar ook vice versa gerijpt. Ze lijkt nu gedwongen te worden om haar eigenheid en vrijheid ergens anders op te zoeken.”

Gij zult blind vertrouwen op compassie

Het vraagt om gezond of zelfs heilig verstand om de ware moraal in Bodars en Marcouch’s getuigenissen te ontdekken. Mogen de profeten mij hiertoe bijstaan.
Je kunt je grondrechten met passie verdedigen tegenover een tegenstander die je met wantrouwige ogen aankijkt. Maar evenwel staat onze vrijheid het toe om, zoals Marcouch treffend uitdrukt, met compassie rechten op te eisen. Dus met oog voor de passies en gevoelswaarden van de beangstigende Ander. Want wie door mededogen met iemands normen en waarden vertrouwd raakt, hoeft noch onterecht te wantrouwen, noch blind of naïef zijn vertrouwen op het onbekende te vestigen. In dit opzicht komen Bodar en Marcouch elkaar tegen – of heb ik het mis?
Beide heren zijn vertrouwd met woorden die vertrouwen uitdrukken: zoals barmhartigheid, nederigheid, gelijkwaardigheid en hoop. Maar hoe dieper oprechte christenen en eerlijke moslims in de geschiedenis zullen graven, hoe meer relikwieën ervan zullen getuigen dat het moeilijker (geweest) is om woord bij daad te zetten. Voor het schrijven van nieuwe geschiedenis, een toekomst van vertrouwen, is daarom daadkracht geboden. Ik wil daarmee beginnen door afscheid te nemen van een verleden tijd die wij Christus en Mohammed hebben laten uitvechten voor een heden waarin één God de dienst uitmaakt: de godsdienst van Deo Volente en Insha’Allah samen. Corrigeert u mij even, mocht ik daarmee te slordig of snel schrijven.
Toch lijkt enige haast mij wel geboden: het zou mij niet verbazen als zelfs de profeten door een toenemend wantrouwen in heilige oorlogen zouden gaan geloven…